Topola

Daca · ~Žena Sanjicinog švalera~

Topola i okolina

Geografski podaci

Opstina Topola se nalazi u centralnom delu Srbije,
u sredistu Sumadije, na raskrsnici vaznih saobracajnica.
Iz pravca Beograda (80 km) do Topole se stize
medjunarodnim putem E75, iz pravca Arandjelovca (15km)
magistralnim putem M4, a iz pravca Kragujevca (42km)
magistralnim putem M24. Do Topole saobraca redovan
autobuski prevoz iz svih pravaca.

Klima
Umereno-kontinentalna sa toplim letima do 30ºC i
sneznim zimama sa temperaturom od -5ºC do 8ºC.

Povrsina
365 km²

Stanovnistvo
25.292

Putniku je najlakše da se orijentiše u Topoli. Ako se iz ma koga kraja Balkanskog poluostrva uputi ka njegovom središtu - naći će se u Srbiji; ako, putujući Srbijom, ide ka njenom središtu - stupiće na tle predela koji se naziva Šumadija; a ako se zaputi ka središtu Šumadije - onda će se obreti u Topoli, za koju se kaže da je srce Šumadije.
Nalazeći se u Topoli, putnik nije samo u sredštu Šumadije, koja zauzima središni položaj u Srbiji, aova na Balkanu, već se nalazi i u središtu jedne velike tajne, koja se može nazvati: umetnost razumevanja podneblja i ljudi u njemu. Na jednom od prilaznih puteva Topoli, u selu Božurnja, podignut je, u stilu tradicionalnih seoskih nadgrobnih spomenika (tzv. krajputaša), jedinstven obelisk na kojem su uklesani stihovi savremenog pesnika Vaska Pope:
Ljubiš li stopalom zemlju ovu dođi,
gaziš li je - vrati se putniče.
Ova gnomska poruka, sažeta u dva stiha, najbolje iskazuje u čemu tajna ovog predela i ljudi koji ga nastanjuju. Sa očuvanom i ponekad bezgraničnom slovenskom gostoljubivošću, dočekuju se čista srca (hlebom i solju) putnici namernici sa svih strana, bez obzira na poreklo, jezik ili veru, ako dolaze čistih namera i pruženom rukom prijateljstva, a isto tako odlučno i zdušno odvraćaju i gone oni koji dolaze sa mračnim pobudama. Razumljivo je otuda što je jedan okupatorski vojnik u II svetskom ratu, pišući kući, u strahu javio: "ovde je isvako drvo - neprijatelj". Sve do prvih decenija prošlog veka su geografska znanja o unutrašnjosti Srbije bila ne samo oskudna već i netačna. Najduže se zadržala Strabonova zabluda, čak duže od osamnaest vekova, o postojanu planinskog masiva nazvanog Centralno bilo (Catena Mundi, Centralkette) kao posebne činjenice reljefa, koju su kartografi ucrtavali sve do 1870.godine. Tako je, i nehotice, klasični geograf Strabon ovim nepostojećim planinskim vencem izrazio nepristupačnost središnom predelu Balkanskog poluostrva. Zabludu u Evropi o ovome je razbio u prvoj polovini prošlog veka Francuski putopisac Ami Bye (Ami Boue), pokazavšti da Centralno bilo ne postoji, ali jednu vrstu nepristupačnosti nemoguće pobiti - kada je reč o narušavanju slobode.Tada se isprečuju ne neprohodni gorski masivi, već ljudi združeni sa drvećem. U Šumadiji, čiji naziv znači: zemlja šuma, u prošlom veku se govorilo: Ko poseče jedno drvo, ubio je jednog Srbina. Znameniti srpski naučnik, geograf svetskoga glasa i ugleda, predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti Jovan Cvijić (1854- 1927), čijiansm trudom i zaslugom je Balkansko poluostrvo jedno od najispitanijih područja Zemljine kugle, zabeležio je ovo o padinama planine Rudnik u Šumadiji: "Ovde putevi i putanje zarastu svakoga proleća zbog izbijanja novih mladica i zato se teško kroz ovaj šumski kompleks probijati; i seljaci iz okolnih sela moraju se u proleće peti na najviša drveta, da bi našli neko mesto u šumi kuda žele otići", dodajući da ako se ovaj predeo "zamisli pokriven gustim šumama, kao što je to bilo u početku XIX veka, onda je jasno da je taj centralni deo Šumadije morao biti njena glavna prirodna tvrđava; onaj ko je nevičan ovom namrskanom, skrivenom i gustom šumom pokrivenom zemljištu, nije se smeo u njega upuštati. I to je jedan od razloga što su ovde ponikla oba srpska ustanka u početku XIX veka". Da je Šumadija zaista bila područje puno šume, podseća i sam naziv Topole (topola, Populus alba). I mnoga naselja u njenoj neposrednoj blizini svojim imenom takođe podsećaju na bogatstvo biljnog pokrivača ovog predela, jer je koren njihovog naziva Fitonimijski - Lipovac (lipa, Tillia europea), Trnava (trn, Prunus spinosa), Trešnjevica (trešnja, Prunus avium), Brezovac (breza, Betula pendula), Vrbica (vrba, Salix alba), Bukovik (bukva, Fagus moesiaca), Jelovik (jela, Abies alba), Orašac (orah Juglans regija), Cerovac (cer, Quercus cerris), Šljivovac (šljiva, Prunus domestica), Međulužje (lužnjak, Quercus robur), Najveća šumadijska reka, koja teče podno Topole, takođe ima Fitonimijsku osnovu imena - Jasenica (jasen, Fraxinus ornus), imena pojedinih topolskih sela svedoče o obilju plodova zemaljskih i kulturama koje ovde naročito uspevaju - Vinča (vinova loza, Vitis vinifera), Ovsište (ovas, Avena sativa) itd., a ako bi se dodali i mikrotoponimi, kao što su Jošanica (jova, Alnus glutinosa), Drenjak (dren, Cornus mas), Zovljak (zova, Sambucus nigra), Gunjevac (dunja, Cydonia oblonga) i dr., onda bi se bez malo dobio imenik od dve i po hiljde biljnih vrsta koliko ih inače u ovom predelu Srbije i to kao autohtonih vrsta ima. Dakle, koji se obreo u Topoli, našao se u centru predela koji je priroda tako izdašno podarila svakovrsnim biljnim pokrivačem i plodovima. I samo ime Topola to podtvrđuje. Međutim, u poslednja dva veka Topola je i nešto znatno više. Ovo naselje, opevano početkom prošlog veka u poslednjem romantičarskom uzletu pravog narodnog junačkog epskog pesništva, u istoriji književnosti označenog kao ciklus oslobođenja Srbije, postalo je sinonim bobe za slobodu, ne samo u ovom predelu već i znatno šire, čak u balkanskim ovirima. U ovom predelu, u kojem je priroda pokazala sve draži svoga obilja, i sloboda je progovorila na sav glas.
Naći se u Topoli , znači biti na samom izvoru novije srpske istorije
Tako povoljni prirodni uslovi, koji su se u Topoli i u njenoj bližoj okolini stekli, učinilisu da je u ovom predelu, tako blagodatnom, ljudsko prisustvo zabeleženo od najranijih vremena. Na dvanaest kilometara od Topole, prema zapadu, u brdu Risovača (nazvanom po opakoj zveri risu), nalazi se istoimena pećina, stanište paleolitskog čoveka. Dakle, od doba okresane kamene sekire, odnosno srednjeg paleolitika ili takozvanog ašelskog perioda, kamo pripada pećinski nalaz Risovače, ovde je zasnovano i teče bez prekida ljudsko življenje. U praskozorju civilizacije, kao što je poznato, neandertalac se po pravilu nastanjivao uz rečne tokove, koji su usled neprohodnosti šuma bili istovremeno i uslov opstanka, i sigurni orijentiri, i naj povoljniji putevi.Već dalje nizvodno, na pet kilometara od Topole, uz reku Kubršnicu, koja zapljuskuje podnožje Risovače, nalazi se u selu Banja ljudsko stanište koje pripada neolitu. Mada na etnografskim kartama iz antičkog vremena Šumadija predstavlja čistinu, kako konstatuje Fanula Papazoglu. "arheoliška istraživanja su, međutim, pokazala da je u halštatsko doba ovde cvetala materijalna kultura zapadno od Drine i da se tu kultura nadovezuje na bronzanodopsku bez vidnog prekida". Osim u samoj Topoli, antička nalazišta su i u okolini mestima - Kloki, Lipovcu, Maskaru. Najnovija istrašivanja, koja je u okolini Topole obavio arheolog Dimitrije Madas, izbacila su na površinu niz novih lokaliteta na užem području Topole (Krćevac, Belosavci, Lipovac, Rajkovac, Trnava...), od kojih neka nalazišta (Vićija, Strmovo...) pružaju rečite dokaze o materijalnoj i duhovnoj kulturi koja je ovde cvetala u najdavnija vremena. Razvoju ljudskih zajednica i naseobina u Topolskom kraju su pogodovale i izuzetno povoljne hidrografske odlike. Ceo predeo je ispresecan rekama i potocima koji nikada ne presušuju, pogotovu oni koji se ulivaju u Kubrčnicu, koji, kada nadođu, velikom snagom svog bočnog udara izazivaju često katastrofalne poplave u dolini Velike Morave. U predelu se nalazi i nebrojeno mnoštvo izvora vrlo hladne i pitke vode, od kojih dosta i sa lekovitim svojstvima, što je omogućilo i da se razvije poseban tip naselja, tzv. razbijenog tipa, u osnovi zvezdastog oblika, a u literaturi poznat kao jasenička vrsta. Blagotvorno dejstvo ove izvorske hladne vode uočio je i znameniti turski putopisac i geograf Evli Čelebi, pun hvale za njih. Proputovavši ovim krajem 1664, godine, zapisao je da na istoku od tvrđave Rudnik "teče na stotine izvora vode hladne kao komad leda. One pokreću mnoge mlinove. To su tako hladne vode da se u julu od tih voda ne mogu popiti ni tri gutljaja. Ali ona tako brzo svari hranu u čoveku da su trojica ili četvorica ljudi u stanju da pojedu debelo jagnje." Sasvim je prirodno da ovaj predeo, koji je u hidrografskom i florističkom pogledu tako bogat, obiluje i mnoštvom životinjskih vrsta. O velikim mogućnostima za lov izvestio je pre pet i po vekova Fracuski diplomata i putopisac Bertrandon de la Brokijer. Posetivši 1433. godine despota Đurđa Smederevca u njegovoj letnjoj rezidenciji Nekudim, u čiji sastav je ulazila i Topola sa okolinom, Brokijer je primetio da se ovo naselje "nalazi u vrlo lepim šumaricama i rekama pogodnim za svaki lov na divljač i za lov sa sokolima", kakav se upražnjavao na srpskom srednjovekovnom dvoru. Brokijer je svakako morao proći područjem Topole, kuda je iz Nekudima vodio put do crkve Sv. Nikole (Nikolje u Šatornji), koju je podigao najumniji srpski vladar srednjeg veka despot Stevan Lazarević i o kojoj je Brokijer ostavio zapis. Vođa prvog srpskog ustanka Karađorđe je u mladosti ovde lovio srne, a i danas se priređuju lovačke gozbe prilikom odstrela srndaća. I pojedini toponimi osvedočuju prebivanje divljači na ovom tlu, na primer Jelenac (jelen), Košutnjak (košuta). U pogledu reljefa, područje topole je blago zatalasana površ. Prosečna njegova nadmorska visina je oko 350 metara. Topolsko brdo Oplenac (nadmorska visina 345 metara) čini onu tačku u prostoru od koje počinje prelaz iz tzv. niske u visoku Šumadiju,sve do najvišeg šumadijskog vrha Veliki Šturac na planini Rudnik (nadmorska visina 1132 metra). Srednja mesečna temperatura vazduha je najmanja u januaru (-0,7 celzijusa), a najviša u julu ( 21,3 celzijusa). U veoma dugom periodu, od marta do novembra je srednja mesečna temperatura vazduha viša od pet celzijusa budući da se biljke počinju razvijati na toploti od pet stepeni, u ovom području imamo vrlo dugu vegetacionu periodu, oko osam i po meseci, što je izuzetno povoljno za sve vrste kulturnih biljaka koje se gaje i uspevaju u okolini Topole. Razvoju kulturnih biljaka pogoduje količina padavina tokom godine, čija je srednja vrednost oko 721,3 mm. Kako je količina padavina najveća u maju i junu (87-87,5mm), dakle u vremenu kada su najpotrebnije biljkama u porastu, onda je i raspored kiše po mesecima izuzetno povoljan za bujanje i rod useva i voćaka. Takođe, u jesenjim mesecima su temperature više i mrazevi kasnije dolaze, što je vrlo povoljno za sazrevanje kukuruza, voća, grožđa, šećerne repe i kasnijeg povrća.
U ovom predelu koji u klimatskom pogledu oma jasnu razdeobu na četiri godišnja doba, a svako od njih sa svojim karakteristikama i dražima, posebno je lepa jesen, kada priroda iznderi sve bogatstvo i zrelost plodova. Nakon smišljenog osamnaestogodišnjeg putovanja po Balkaskom poluostrvu, Jovan Cvijić je, uočivši ovu lepotu, zapisao: "Naročito je karakteristična za šumadijsku klimu duga jesen, koja se često produžava, posle kratke vlažne i hladne periode, do meseca decembra; blaga i jesenja klima vrlo je povoljna za zemljoradnju i voćarstvo. Ta gotova meka jesenja klima u potpunoj je harmoniji sa velikim zemljišnim talasima i sa dugačkim i blagim linijama terena, koji se gube daleko na horizontu. Kao potopljen u mlake i lake magle i čaj, šumadijski predeo, zatvoreno plavog tona, dobija u jesen izgled razvučen i nejasan, bez oštrih linija: oblici zemljišta kao da na ivicama isčeznu i gube se u sivkastoj magli."

Daca · ~Žena Sanjicinog švalera~

Prošlost kraja

Nalazišta i toponimi u ovom kraju potvrđuju da su u antičko doba, pored anonimnih plemena nerasvetljenog etničkog porekla, kao i šire u severnoj Srbiji, ovde obitavali ratoborni Kelti, zatim Rimljani, Grci, i, do dolaska Slovena (prvi put prezimili južno od Save i Dunava 551. godine), romanizovana plemena i etničke grupe. Posle upada Mađara u srednju Evropu, predeo južno od Beograda do pobrđa planine Rudnik čini graničnu oblast između Mađara i srpske države pod vlašću dinastije Nemanjića. Nakon kosovskog boja ( 1389. godine), kada počinje pomeranje srpskog naroda na sever, usled osmanlijskog osvajanja, Šumadija dobija naročito na značaju, u nju se sliva srpsko stanovništvo sa svih strana i ona postaje prenaseljena.
Iz ovog vremena potiču i najstariji pisani pomeni nekih naselja u okolini Topole. Uspomenu na stara naselja i prethodno stanovništvo čuvaju Topola na austrijskoj okupacionoj karti Kraljevine Srbije po Požarevačkom miru 1718. godine upisana pod imenom Kamenica (Kaminiz) i znakom za vodenicu (Carte von dem Königreich Servien) u selima oko Topole mnoga stara i napuštena groblja. Nema sela u kojem nema po nekoliko grobalja koja ne pripadaju današnjem stanovništvu. Ova groblja se različito nazivaju: džinovska, rimska, latinska, grčka, jevrejska, svatovska (paganska), vojnička, turska...

Topola na austrijskoj okupacionoj karti Kraljevine Srbije po
Požarevačkom miru 1718. god. upisan pod imenom Kamenica
(Kaminz) i znakom za vodenicu (Karte von Koenigreich Servien)

Daca · ~Žena Sanjicinog švalera~

Topolski grad

Zasnivanje današnjeg grada Topole, može se reći, početo je onog trenutka kada se Karađorđe na zapadnom podnožju brda Oplenac prvi naselio. Tri puta su Karađorđeva zdanja gorela i rušena. Prvi put 15. marta 1804. godine, u početku ustanka, kada je dahija Kučuk - Alija, sa Gušancem Alijom i njegovih hiljadu krdžalija, pobegao ispred Karađorđa od Jagodine i, udarivši preko Topole za Beograd, da bi se osvetio Karađorđu zapalio mu kuću i sve zgrade i opljačkao hranu koja se nalazila u ambarima i koševima. Drugi put su, po propasti Karađorđeve Srbije, u septembru 1813. godine Turci predali Karađorđev grad plamenu i oštetili sve građevine u njemu. Treći put, najkatastrofalnije, Karađorđev grad je razrušen 30. novembra 1877. godine, jer su se u njmu bili utvrdili vojnici pobunjenog Drugog lepeničkog bataljona, koji su odbili u Kragujevcu da polože zakletvu. Njihovim dolaskom u Topolu nastala je poznata topolska buna, koju je ugušio potpukovnik Milutin Jovanović, zvani Milutinčić, a za odmazdu topolski grad je sravnjen sa zemljom. Kada je sreski načelnik zamolio više vlasti da se od kamenja razrušenog grada sazida most na Jasenici, odgovoreno mu je da se to ne može dozvoliti, jer bi, okupljeno na jednom mestu, kamenje Karađorđevog grada predsavljalo neku vrstu svetinje, već da zapovedi svima seljacima okolo da svako po jedna kola kamena od srušenih zidina i grada u Topoli odvuče kud zana, kako, u doslovnom smislu reči, od Karađorđevog grada ne bi ostao - ni kamen na kamenu. Kućište koje je popaljeno 1804. godine je Karađorđe obnovio. Namesto kuće od tesanih brvana ("talpare"), podigao je spratnu čatmaru ("na dva kata"), opremivši je takođe puškarnicama i opasavši dvorište palisadom, što je predstavljalo malo utvrđenje. U ovom palisadom opasnom dvorištu podigao je i druge neophodne zgrade za svoje domaćinstvo, koje je i ranije imao (ambae, koševe, kačare i podrume). U toku petogodišnjeg ratovanja ( 1804 - 1809), od kojih je posebno zbog katastrofe na Čegru bila kritična 1809. godine, Karađorđe nije ni stizao da se više posveti uređenju i podizanju svog domaćinstva. Prva relativno mirnija godina bila je 1810, pa je tada Karađorđe i mogao da se okrene podizanju svoga dvora i grada. I već 1811. godine, uporedo se provođenjem značajnih rformi u unutrašnjem uređenju zemlje, on počinje i svoje najveće graditeljske poduhvate. Dosledno tradiciji koju su u srednjem veku održavali srpski vladari, Karađorđe, kao što se moglo i očekivati od njega kao prvog vladaoca obnovljene Srbije postaje najrevnosniji ktitor crkava i manastira, koji su u to vreme, usled vekovnog robovanja, pružali žalosnu sliku. Kako je zabeležio Dimitrij Nikolajević Bantiš - Kamenski, boraveći 1808. godine u Srbiji:"Po selima u Srbiji nigde nema crkava.U Beogradu sam video jednu malu drvenu ". ( Gradnja Saborne crkve u Beogradu je dovršena tek 1841). Karađorđe 1810. godine o svom trošku opravlja manastire Manasiju i Ravanicu i obnavlja crkvu u Poreču. U samoj, pak, Topoli, uz svoj dvor 1811. godine podiže svoju zadužbinu, crkvu, sv. Bogorodice i započinje podizanje utvrđenog Topolskog grada, što je predstavljalo najveći graditeljski poduhvat u tada oslobođenoj Srbiji. Od tada pa do propasti 1813. godine Topola je bila veliko gradilište. Pored crkve se podiže konak, grad se opasuje kamenim zidom u obliku pravougaonika, na čijem se svakom uglu nalazi kula u gradskom dvorištu se podižu i druge zgrade, među kojima konak za goste, a u svoju staru ("na dva kata") kuću smešta svoje momke. Izvan gradskog zida, u crkvenoj avliji, podiže školsku zgradu i stan za učitelja. Takođe i crkvena porta je bila opasana nešto nižim kamenim zidom. Ima simbolike u tome da je za zidanje grada prvog vladaoca obnovljene Srbije, osim kamena koji je u neposrednoj blizini vađen i donošen, dovoženo i kamenje sa razrušenih dvora poslednj'g srpskog despota Pavla Bakića, koji su se nalazili u susednom selu Banji pri dnu planine Venčac. Plan za podizanje grada je zamisao samog Karađorđa, koji je i lično koliko je stizao između vojnih i državničkih poslova, pomagao majstorima i neposredno učestvovao u građenju. Topola vrvi od sveta.
U nju se stiču putnici sa svih strana. Dolaze strani izaslanici crkveni velikodostojnici, učeni ljudi, članovi Praviteljstvujuščeg sovjeta, vojvode - neke radi dogovora, neke na raport; dolaze znatiželjnici, vrzmaju se špijuni, najviše austrijski; dolaze žalioci i nevoljnici, da potraže pravdu od bezakonja koje im se čini, najviše od osionih knezova i vojvoda; dolazi vojska na egzercir, navraćaju trgovci, dolaze kola da raznesu vojnu municiju i barut, koji se u Topoli skladišti, uvežbava se artiljerija, razašilju se topovi sa karama i đuladi u utvrđena mesta i pogranične šančeve; svakodnevno se stiču i iz Topole razašilju u sve krajeve Srbije glasnici i pošta... A povrh svega toga, Topola puna majstora - kamenorezaca, zidara, krečara, ciglara, ćeramidara, drvodelja, tesara, koara, kovača, živopisaca.
Podizanje Karađorđevog grada i zadužbine u Topoli je, prema oceni Miodraga Kolarića, "bila čitava jedna mobilizacija građevinara na teritoriji oslobođene Srbije". Već u septembru 1813. godine, razularena soldateska Sulejman-paše Skopljaka učinila je pokor u Topoli, rušeći i paleći grad i zlostavljajući stanovništvo koje se nije zbežalo. Po propasti ustanka, narod je jedino obnovio i za bogosluženje i potrebne obrede koliko-toliko priugotovio Voždovu crkvu u prvoj godini ponovnog pada pod Turke (1814). A deset godina po propasti ustanka i razaranja topolskog grada, 1823. godine, vredni i knjigoljubivi Topolac Milan Marković je s meštanima obnovio, bolje reći na starim temeljima iznova podigao školsku zgradu. Dinastičkom smenom na prestolu 1842. godine na vlast je došao Karađorđev sin Aleksandar, koji je inače rođen u Topoli, po starom kalendaru 29. septembra, a po narodnom kalendaru na Mioljdan 1806. godine. Voleći, prirodno Topolu, i svagda radio boraveći u njoj i, po ukorenjenom pravilu, uvek proslavljajući krsno ime u roditeljskom domu u Topoli, Sv. Klimentija, već u prvim godinama vladavine je obnovio deo Karađorđevog grada. Topola je znatno uznapredovala za vreme šesnaestogodišnje vladavine kneza Aleksandra Karađorđevića. Kada je knez zbačen, 1858. godine i proteran iz Srbije, Topola će početi da stagnira. No, u međuvremenu, u njoj se začela čaršija, klica buduće varošice.
Dinastičke borbe u Srbiji u prošlom veku su neposredno uticale na opšti razvitak Topole. Kada je 29. maja1868. godine ubijen Mihailo Obrenović, jedan od najumnijih i najsposobnijih srpskih vladara, koji je osobito poštovao Karađorđa, ističući da je " godina službe pod Karađorđem bila vrednija i teža, nego nekih potonjih pet!," namesnici- obrenovići, zabrinuti za presto bace svu krivicu na kneza Aleksandra Karađorđevića. Da bi iskorenili Karađorđeviće iz Srbije, pristupe rasprodaji imanja raskneza Aleksandra Karađorđevića.

Daca · ~Žena Sanjicinog švalera~

Oplenac

Na kamenitom brdu Oplenac, obraslom krivim šumarima (vrsta hrasta), bio je krajem XVIII veka slobodan zahvat šume. Po predanju i narodnoj etimologiji, račvasta i kriva stabla bila su vrlo pogodna da se od njih pravi oplen - drveni delovi na seljačkim klolima (otuda i naziv : Oplenac). U vreme prvog srpskog ustanka na Oplencu se nalazio utvrđeni šanac, podignut za egzercir vojske i neposrednu odbranu topolskog grada, a na njihovim padinama su se nalazili Karađorđevi vinogradi i, niže prema gradu, voćnaci. Ova dominatna tačka u zatalasanom reljefu Sumadije pruža izvanredan pogled u okolinu na sve četiri strane sveta. Karađorđev sin, knez Aleksandar, obnovio je za vreme svoje vladavine očeve vinograde, zasadio nove i na samoj istočnoj padini sagradio kuću sa više soba pod kojom je bio podrum, a na samom brdu manju stanbenu zgradu. Stupivši na presto svojih predaka, posle majskog prevrata 1903 god. u kojoj je grupa nezadovoljnih oficira-zaverenika, okupljenih u tajnoj organizaciji pod nazivom "Crna ruka", likvidirala dinastiju Obrenovića, kralj Petar I Karađorđević je revnosno prionuo da unapredi zapušteni grad i podigne zadužbinu u Topoli. Premda je stupio na presto u poznijim godinama, kao šezdesetogodišnjak, on ostaje veran slobodoumnim idealima svoje mladosti. Kao prevodilac i izdavač znamenitog spisa o slobodi štampe Džona Stjuarta mola (John Stuart Mill), on, kasnije, kao monarh, omogućuje slobodan procvat štampe i buržuatske slobode i parlamentarizam doživljava vrhunac za njegove vladavine.

Samom dolaskom na presto, kralj Petar I Karađorđević čini da mali grad Topola koji ga vezuje za pretke dobija značaj u tadašnjoj Srbiji i kasnije u Jugoslaviji mesto grada prestonice. Grad se odeva u sasvim drugo ruho. Zadržava se istorijski izgled grada, onakav kakav je bio i za vreme njegovog dede Karađorđa Petrovića, stim da se u grad ulazu značajna sredstva na izgradnji novih objekata i na osavremenjavanju infrastrukture. Zanimljivo je da Topola odmah posle Beograda dobija savremeni vodovod i električnu centralu. Izgradnju vodovoda u Topoli nadgledao je lično kralj Petar.

Na brdu Oplencu na čijim se padinama nalazi Topola u vreme kralja Petra grade se novi objektu u zadužbini koja danas nosi naziv po imenu kralja Petra. Trenutno, Oplenac je park muzej u okviru koga se nalaze crkva Sv. Đorđa, vila kralja Aleksandra I Karađorđevića, vila kraljice Marije, Hotel Karadjordje, kompleks bazena, teniskih terena, kuća kralja Petra i više depadanasa sa objektima u kojima živi osoblje za održavanje parka. Svi objekti su pod zaštitom i autentični su.

U vili kralja Aleksandra I Karađorđevića danas ne živi niko. Objekat je namenjen kao letnjikovac NJKV Aleksandru II i porodici Karadjordjević uopšte. Princ Tomislav Karađorđević, je od 1990 godine živeo i radio u ovoj kući sve do svoje smrti 2000 god. On je jedini predstavljao pravu sponu između kraljevine u izgnanstvu i srpskog naroda. Pošto je vila nadomak crkve Sv. Đorđa, princ Tomislav je često viđen na bogosluženjima a pošto se radilo o vrlo komunikativnom čoveku, građani Topole koji su odlazili u posetu parku često su zastajali da porazgovaraju sa princom koji je bio vrlo druželjubiv.

Vodovod iz vremena kraljevine

Zahvaljujući podizanju oplenačke zadužbine, Topola je jedno od prvih naselja u unutrašnjosti koje je dobilo elekričnu centralu i gradski vodovod. Naročito je za gradnju Oplenca bila od važnosti voda, koja se na ovom strmom brdu sa krečnjačkom podlogom teško nalazi i zadržava. Zato je odlučeno da se u severnom podnožju grada, na izvoru Vrelo, iz koga je tekla jaka i dobra voda, načini mašinsko postrojenje za crpljenje vode. Već u junu 1910 godine završeni su gornji rezervoari i zgrada za mašine, a vodovod je proradio te iste godine stim da se vodovodna mreža dalje širila i pravile su se nove česme na Oplencu. U avgustu 1915 godine je usvojen plan iženjera Luke Petkovica za izradu vodovodnih rezervoara, za šta je 1. septembra isplaćeno 61.400 dinara(1). Sam kralj Petar I je često dolazio u crpnu stanicu i posmatrao postrojenje. Tada su u zgradi bile mala parna lokomotiva i pumpna klipnjača, a posle prvog svetskog rata su dozidane nova mašinska zgrada sa modernijim ure|ajima i stanbeni deo kao i magacinski deo. U plodnoj uvali gde je smestena crpna stanica Vrelo, dugo se isticala (danas uklonjena) visoka drvena kula za oplemenjivanje vode kiseonikom.

Vodom sa Vrela su se snabdevali varoš Topola i zadužbinsko imanje. Rezervoar zapremine 250.000 litara za snabdevanje varoši podignut je kod Kapije Oplenca, a na samom Oplencu su načinjena dva. Veći, zapremine 500.00 litara, na Velikom Oplencu, isključivo za potrebe zadužbinskog imanja, a manji, koji je zapravo prvi i osposobljen, zapremine 50.000 litara, uz jugozapadnu ogradu porte na Malom Oplencu, odakle su se snabdevale samo tri zgrade - direkcija (Petrova kuća), zgrada kod glavnog ulaza (vinogradareva kuća) i, u gradu, vila "Vera".

Daca · ~Žena Sanjicinog švalera~

Mauzolej - crkva Sv. Djorđa

Neposredno po dolazak na presto, 1903 god, kralj Petar I Karađorđević je izabrao mesto na vrhu Malog Oplenca (337 mnm) za gradnju svoje zadučbine, crkve Sv. Djorđa. tada je mesto snimljeno geodetski, sondirano i radi tačne orijentacije pravoslavne crkve (oltar na istočnoj strani) precizno je astronomski određen pravi istok. Sledeće godine je postavljen kamen temeljac sa uzidanom poveljom crkve posvećene Svetom Djorđu i raspisan je konkurs za arhitektonsko rešaenje. Prvu nagradu je osvojio arhitekta Nikola Nestorović. Posje duge žučne i stručne rasprave , ponajviše o tome da li je ispunjen zahtev o monumentalnosti u srpsko-vizantijskom stilu, kao i usled kraljevog nezadovoljstva ponuđenim rešenjem, raspisan je 1909 god. novi konkurs. Bezmalo ista tročlana ocenjivačka komisija (Mihailo Valtorović i Andra Stevanović uz arhitektu Konstantina A. Jovanovića koji je zamenio Dragutina Djorđevića iz prvog sastava, dodelila je prvu nagradu mladom arhitekti Kosti J. Jovanoviću. Gradnja crkve po planu Koste Jovanovića je počela 1. maja 1910 god. Posle šetvoromesečnog razbijanja kamene podloge radi izdubljivanja prostora za kriptu i usecanja temelja za temelje crkve, zidanje je počelo 1 septembra iste godine, kada su i temelji ozidani do donjeg soklenog reda. U 1911 god. je nastavljena gradnja brzim tempom, tako da je crkva bila već pod kubetom. Iste godine, kako je odlučeno da fasada bude od belog venčačkog kamena, proradio je i majdan mermera na obližnjoj planini Venčac, danas u svetu čuven i cenjen po jedinstveno belom mermeru. U jesen 1912 god. građevina je već bila dovršena i provizorno uređena za osvećenje.

Arhiepiskop srpski Dimitrije je osveštao crkvu 23 septembra 1912 god, a već sutradan je njen ktitor kralj Petar otputovao u Vranje, odakle je, posle objave rata Turskoj 17 oktobra 1912 god. pocelo oslobodilačko nadiranje srpske vojske prema Skoplju i Ovčem polju. U zatišjima između balkanskih ratova 1913 god. i prvog svetskog rata 1914 god. nastupio je zastoj u dovršenju crkve, a kada je pred zimu 1915 god. Austro Ugarska okupirala Srbiju, crkva je bila izložena brutalnom pljačkanju - skinut je i odnet bakreni pokrivač sa kubeta i krovova, bakarna ukrasna oplata sa portala, gromobran sa kablovima, zvona, polupani mnogi prozori i mermerni stubovi i kameni ragastov na portalu, pa su pod izgovorom da tu može biti sklonjena važna arhiva, oskrnavljeni i grobovi u kripti.

Po povratku u oslobođenu otadžbinu i istorijskom stvaranju prve jugoslovenske državne zajednice, tada nazvane Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, kralj Petar I Karađorđević nije dočekao da vidi svoju zadužbinu završenu. Umro je 16 avgusta 1921 god, a njegov naslednik, kralj Aleksandar I Karađorđević, lično se starao njenom završetku, uzimajući najneposrednijeg udela u izvesnim prepravkama prvobitnog plana. Posle preuređenja kripte, koju je izveo projektant kosta Jovanović, ikonostasa, postavljenja gomobrana i novog bakarnog krova sa pozlaaenim rebrima na kubetima, zvona izlivena u firmi Freres Piccard iz Annesy le vieux, mozaika za koji su kockice izra\ene u berlonskoj firmi Phul Wagber i bronzanog polijeleja i potrebnih kandila izgrađenih u Zagrebu u firmi Luks, crkva je ponovo osveštana 9 septembra 1930 god. Do 1947 god. je u njoj obaljano bogosluženje, posle čega je proglašena za spomen kulture od izuzetnog značaja i otvorena za posetioce.

Sve do 1991 god. crkva Sv. Djorđa bila je mauzolej i prvenstveno turistička atrakcija. Međutim, te 1991 god. crkva biva i po treći put osveštana. To se desilo na dan smrti kralja Petra povodom obeležavanja 70 godina od njegove smrti. Na opštenarodnom skupu upriličenom tim povodom, skupili su se građani cele Srbije i dokazali sebi i "nevernima" da duh monarhizma joša uvek postoji i da je veoma jak. Od tada, crkva Sv. Djorđa je otvorena za posetioce turiste svakoga dana dok se nedeljom i praznicima koje je propisala crkvena opstina Topole vrši bogosluženje. Od te 1991 god. vrše se i sahrane i polaganje mošti ranije umrlih iz Dinastije Karađorđević.

boban11 · Prijatelj foruma

A ja mislio selo Topola nekih 12km od mog grada...

sanjica980 · Upućeni član

Topola je jedini grad sa dusom
odlican za psihicki odmor
a ima i za svakog ponesto Exclamation

Dundeelaja · Početnik Domaćeg.de

Rodni gradovi mojih roditelja...Topola i Gornji Milanovac, isto mnogo lepi...skromni....

Editovala Daca

Tvoja tema je spojena sa vec postojecom Wink