Ljig

Daca · ~Žena Sanjicinog švalera~

Pregledna karta statistickih krugova opstine Ljig

Ljig danas

Ljig je zivopisan gradic sa oko 3.000 stanovnika, lociran na istoimenoj reci, na nadmorskoj visini od 152 m. Ibarskom magistralom je povezan sa Beogradom (80 km), Cackom (70 km), Kraljevom (120 km), a asfaltnim putem preko Mionice, sa Valjevom (38 km), te predstavlja znacajan saobracajni cvor.
Ljig je relativno novo naselje, kao takvo je nastalo s pocetka ovog veka. U novijoj istoriji prvi put se znacajnije pominje 1911. godine pri pocetku gradnje pruge Lajkovac - Gornji Milanovac. Kada je 1917. godine pruga pustena u saobracaj u neposrednoj blizini danasnjeg centra Ljiga izgradjena je izuzetno lepa zeleznicka stanica BABAJIC - LJIG. Osnovna skola otvorena je 1907 godine. Ostaci manastira "Vavedenje" u Slavkovici govore o burnoj istoriji i impozantnom zivotu u XI. veku. Za dva impozantna sarkofaga iz tog doba pretpostavlja se da su nadgrobni spomenici dva srpska vladara, Despota Djurdja i Stefana Brankovica. Predanje kaze da je sa njima sahranjena i despotova zena Jerina.

Osnova onoga sto danas zovemo LJIG je malo drumsko naselje sa opstinskom sudnicom, skolom, mehanom i dva ducana, dve carugdstije (danas nesto kao vunovlacare), tri terzije i nekoliko kuca, grupisanih ispod gukoskog brda pored reke Ljig. Taj deo sela zvao se "NA LJIGU".

U "POPISU NAHIJA" u doba austrijske okupacije Srbije (1717-1739) Gukosi se ne pominju, da bi se kasnije pojavili kao naselje koje 1818. ima 50, a 1822.godine 48 kuca.

Reka LJIG pominje se u XVII veku u zapisima Evlije Celebije kao LIGmehri, koja izvire iz Kara Daga iz sela Baht (danas Ba) i uliva se u Kolubaru blizu Valjeva(?!)

Konacno, do kraja proslog veka Ljig je bio malo drumsko naselje pored reke koje nije bilo ni ekonomski, ni administrativni centar.

Na teritoriji danasnje SO Ljig u 1917. godini odigrala se poznata KOLUBARSKA BITKA koja je usla istoriju srpskog naroda, ratovanja i u udzbenike svih znacajnih vojnih akademijai sveta. O tome danas svedoci spomenik 1.300 kaplara na Rajcu i brojna spomen obelezja.

Izmedju dva svetska rada Ljig je sa zaseocima Lipovicom, Boblijom, Petakovcem i Vrgnjicom cinio opstinu Gukosi, od koje se odvojio 1922. godine, kada je proglasen za varosicu. Neposredno zatim, Ljig dobija regulacioni plan, pravo na odrzavnje pijace i tri vasara. Malo kasnije, 1928. godine dobija Radnicku skolu, a 1930. godine Ljig dobija i Zdravstvenu zadrugu, ali i crkvu jer su se do tada Ljizani sluzili crkvom u Moravcima, koja je podignuta na temeljima konaka Hadzi Ruvima i Hadzi Djere.

Okruzen je obroncima planina Rajac i Rudnik koji mu daju poseban pecat brdsko-planinskog naselja. Ipak, Ljig spada u privredno nerazvijene krajeve Srbije, tesko pogodjen zemljotresom pre dve godine i nezapamcenom susom u ovoj godini koja je dostigla karakteristike elemntarne nepogode.

Mesne zajednice u SO Ljig su :

IVANOVCI, KOZELJ, LALINCI, VELISEVAC, BABAJIC, BA, KALANJEVCI, KADINA LUKA, JAJCIC, LIPLJE, MORAVCI, STAVICA, GUKOS, MILAVAC, BRANCIC, POLJANICE, LATKOVIC, SLAVKOVICA, PALEZNICA, BELANOVICA, BOSLJANOVIC, DONJI BANJANI, DICI, CVETANOVCI, ZIVKOVCI i STUCI.

Ljig je privredni i kulturni centar opstine sa svim pratecim objektima: osnovnom skolom, skolom srednjeg obrazovanja, gradskom bibliotekom sa bioskopom, domom zdravlja i postom.

Samo mesto ima oko 3.000 stanovnika. Opstina se prostire na povrsini od 279 km2 i broji 15.924 stanovnika.

.

Daca · ~Žena Sanjicinog švalera~

Banja Ljig

Banja Ljig se nalazi na udaljenosti od samo 87 km od Beograda, 35 km od Valjeva i 40 km od Gornjeg Milanovca na magistralnom putu Beograd-Podgovrica E 763. Banja je u sklopu varošice Ljig. Geografski položaj banje je izvanredan, nalazi se u podnožju planine Rajac (868 mnv), obronaka Valjevskih planina, na nadmorskoj visini od 160 mnv. Banjski kompleks se pruža uz reku Ljig do reke Kačer.

Klima

Banja Ljig se nalazi u zoni umereno kontinentalne klime. Na lokalne klimatske prilike najveći uticaj ima Panonska nizija, kao i južna planinska zona sa Rudnikom, Rajcem, Suvoborom i Maljenom.

Reljef područja uslovljava nesmetane prodore vazdušnih struja sa zapada, severozapada, severa i severoistoka, dok je južna strujanja modifikuju. Na širem području javljaju se i specifična vazdušna strujanja karakteristična za brdsko planinasko područje.

Tempertura vazduha:
Prosečna godišnja temperatura vazduha je nešto iznad 10 oC. Srednju mesečnu temperaturu od 0 oC ima samo januar mesec, dok srednju mesečnu temperaturu od preko 20 o C imamju samo juli i avgust.

Broj dana sa minimalnom temperaturom ispod 0 oC iznosi godišnje oko 20 dana, dok je broj dana sa maksimalnom temperaturom sa više od 25 oC čak 103 dana. Iznad te temperature vazduha prijatno je kupanje na otvorenim bazenima za sve uzraste.

Upoređujući najviše i najniže temperature Zapadne Srbije i ovog područja, može se konstatovati da ovopodručje ima najujednačeniju temperaturu, jer su ralike između najviših i najnižih temperatura 20,2 oC.

Padavine. U toku godine se u proseku izlučuje oko 700 do 900 mm padavina. Najveće srednje godišnje padavina po mesecima su:

» maj - 96 mm
» juni - 77 mm
» 72 mm

a najmanje ima padavina u periodu januar, februar i mart mesec.

U ostalim mesecima količina srednjih godišnjih padavina je ispod 50 mm. prosečan godišnji broj časova sunčevog sajaja se kreće oko 1800 časova.

Sa "banjskog" aspekta posebno je značajan podatak o srednjem broju dana koji se smatraju "kišni". Za ovo podrčje taj broj dana iznosi svega oko 100.

Vetrovi. Na analiziranom području nema izrazitih vetrova, što je uslovljeno morfologijom terena, odnosno lokacijom same Banje oivičene uzvišenjima. Dominantni vetrovi su južnog smera. Olujnih i jakih vetrova preko 8 čvorova nema.

BANJSKO TURISTIČKI CENTAR

Kompletne ugostiteljsko-turističke usluge u Ljigu pruža Centar za rekreaciju i rehabilitaciju (JP Beogradske elektrane). U svom sastavu poseduje dva hotela, jedan motel, jedan restoran sa upravnom zgradom, zemljište u površini od 5 hektara, autobusku stanicu, sentar za rehabilitaciju, izvor termalne - mineralne vode, kao i pet trgovinskih radnji u sklopu objekta.

Hotel "Ljig" raspolaže kapacitetom od 105 ležajeva (sve sobe su sa kupatilom, telefonom i TV) banket salom, restoranom sa 230 mesta i kuhinjom od 600 obroka. Sobe su jednokrevetne i dvokrevetne. U krugu hotela nalaze se olimpijski bazen, fudbalsko igralište, centar za rehabilitaciju sa termalnom - mineralnom vodom vodom temperature 32 oC i koja je visoko lekovitog dejstva i po bogatsvu mineralnog sastava spada u sam vrh voda na teritoriji SRJ, staze za trčanje. Centar za rehabilitaciju poseduje salu za kinezi terapije, aparate za fizikalnu medicinu, kade za podvodnu masazu, lekare specijaliste, medicinske sestre i fizioterapeute. Pored hotela "Ljig" se nalazi kamp naselje sa prostorom od 50 kamp - jedinica i benzinska pumpa. Hotel ima dogovor sa Osnovnom školom u Ljigu koja poseduje sportsku salu sa parnim grejanjem, tribinama i koja služi za rukomet, odbojku, košarku i pogodna je kako za navedene sportove tako i za pripreme boksera, rvača i ostalih sportova na strunjačama. Sportska hala se nalazi na 700 m od hotela.

Motel "Ljig" čini restoran sa 120 mesta, kuhinja od 400 obroka, 20 ležaja, autobuska stanica na koju dnevno staje 280 autobusa koji idu Ibarskom magistralom.

Hotel "Kačer" u Belanovici, čini restoran sa 150 mesta, kuhinja od 300 obroka, 30 ležajeva, sportski tereni otvorenog tipa (fudbal, košarka, odbojka i tenis) i staze za održavanje kondicionih treninga kao i prodavnica mešovite robe.

Restoran "Rajac" sa upravnom zgradom čini restoran od 120 mesta i magacinskim prostorom za sve objekte preduzeća.

pinkie · Prijatelj foruma

Posto Belanovica spada u jednu od opstina reona Ljiga, nastavicemo dalju prezentaciju Ljiga pricom o ovoj opstini, a onda se vracamo na sam gradic
L O K A C I J A
Belanovica je locirana na obali reke "Kacer" na prostoru gde se srecu padine planine Rudnik, Bukulja i Suvobor.

Okruzena sumama i livadama na nadmorskoj visini od 220 m, po klimatskim uslovima idealno je mesto za odmor i oporavak.

Belanovica je od Beograda udaljena 80 km, Arandjelovca, Lazarevca i Gornjeg Milanovca oko 20 km i Ljiga 17 km. Geografski gledano Belanovica je centar kacerske oblasti sto je uticalo da 06.01. 1904. godine bude proglasena za varosicu.

Kacersku oblast preseca reka Kacer, prostiruci se od istoka ka zapadu u duzini od 31 km.U oblasti sportsko-rekreativnog i lovno izletnickog karaktera Belanovica je privlacna oaza za mnogbrojne turiste.

R A Z V O J
Naselje Belanovica razvilo se na ataru sela Kalanjevci. Put koji je nekada vodio od Beograda preko Rudnika za Gornji Milanovac prolazio je kroz selo Kalanjevci.

Gledano prema konfiguraciji zemljista Belanovica se nalazi u sredini dva veca planinska prevoja Rudnika i Vagana pa su se putnici odmarali od dugog puta i pripremali za dalji put u drumskoj kafani.

Prvo naselje u okviru crkve, skole i kafane, vrlo brzo postaje privlacno mesto za okolno stanovnistvo. Stanovnici koji su dosli zadrzavaju osnovno poljoprivredno zanimanje ali i pocinju da se bave zanatstvom i trgovinom.
Z N A M E N I T O S T I

U drugoj polovini 18. veka od kacerske oblasti formira se Kacerska knezevina sa 35 sela. Kacersku knezevinu proslavio je znameniti vojvoda Arsenije Loma, koji je stajao na celu deset godina. Arsenije Loma rodjen je 1775.god. u selu Dragolj, a poginuo 1815.god.

Danas u Belanovici jedna od ulica nosi ime vojvode Lome. Potomci vojvode Lome i danas zive u selu Dragolj i Belanovici to su velike familije Lomica i Rakica.

Druge znamenite licnosti kacerskog kraja su:

Steva Markovic Singer, 1896-1942
Dusan Dugalic, 1910-1942
Branislav Markovic, 1913-
Drinka Pavlovic, 1919-1943
Darinka Pavlovic, 1921-1943
Dr. ing. Mihailo Miric, 1904-1941
Djeneral Ilija Djuknic, 1839-1911
Zivan Zivanovic
Lazar Matijevic, pukovnik 1877-1959 (posebna zasluga za vodovod 1926)
Milovan Gavrilovic 1876-1931 (kuca na Zmajevcu)

pinkie · Prijatelj foruma

T U R I Z A M

Belanovica pripada opstini Ljig -Kolubarskom okrugu, smestena u centralnom delu Kacera(Sumadije), oaza je mira i zdrave hrane i cistog vazduha. Dama je seoskog turizma sto potvrdjuje prva razglednica stampana daleke 1909.godine. "Deciji dom" danas odmaraliste "Beko" sagradjen je 1940.godine.

Prva turisticka organizacija u Belanovici osnovana je 1957.godine. pod nazivom "Zmajevac". Gradski vodovod i prvo kupatilo izgradjeni su jos 1926.godine., a plivacki bazen velicine 12-18 m pocinje sa radom 1960.godine.

Danas ovaj kraj raspolaze sa sledecim ugostiteljskim i turistickim kapacitetima:

odmaraliste "Beko"
hotel "Kacer"
velika mogucnost privatnog smestaja.

Kacerski kraj ima brojne izvore ciste prirodne vode, smatra se da je izvoriste mineralne vode u selu Garasima nedaleko od Belanovice glavna "zica" mineralne vode "Knjaz Milos". U pomenutom selu nalazi se vestacko jezero pogodno za ribolov i kampovanje, pored jezera je i plivacki bazen.

Danas Belanovica ima izgradjenu infrastrukturu, gradski vodovod, asfaltirane ulice, telefon, podrucje je pokriveno i mobilnom telefonijom, centar Belanovice 063 a u sirem podrucju i 064, pijacu sredom i nedeljom, postu , benzinsku pumpu i drugo.

Jedna od znacajnih turistickih manifestacija u Belanovici su Sumadijski vasari koji se odrzavaju 24 juna, 15-20 avgusta i 3 oktobra. Posetom sumadijskih vasara, slava, seoskim mobama... turisti mogu da upoznaju i dozive obicaje ovog kraja.

P O L J O P R I V R E D A

Oblast kacera je tipicno poljoprivredna gde dominira vocarstvo i stocarstvo. Kacerci se raspoznaju kao dobri domacini po mlecnim proizvodima (siru, kajmaku, kackavalju i jogurtu), kvalitetnom mesu i neizbeznoj rakiji prepecenici.

1935.godine formirana je zadruga zemljoradnika koja je bila nosilac razvoja poljoprivrede u kacerskom kraju. U skladu sa ovim formiraju se i poljoprivredno-industrijski kapaciteti , klanice, hladnjace, mlekare i pogoni za proizvodnju stocne hrane.

Belanovica je oduvek imala dobre prirodne uslove za razvoj poljoprivrede, velika pogodnost je plodna reka Kacer i recica Belanovica.

1957.godine ZZ "Kacer" formira vocarski rasadnk kapaciteta 100.000 sadnica godisnje, a samim tim pocinje se naglo gajiti malina a uslovi za njen rad su izuzetni. Atraktivne kulture za gajenje su i kukuruz, psenica i krmno bilje.

U poslednjih nekoliko godina naglo se razvija i pcelarstvo a uslovi za njegov razvoj su dosta povoljni. 1958. godine izgradjena je veterinarska stanica tada jedna od najsavremenije opremljenih za lecenje stoke i preventivu zastitu zaraznih bolesti. Danas u Belanovici postoji i vrlo savremena privatna veterinarska stanica.

S P O R T
Belanovica ima dva terena za male sportove, dva teniska igralista, bazen za kupanje i fudbalsko igraliste, sto predstavlja kompletnu ponudu za sportske kolektive koji zele da obave pripreme skoro u svim sportovima.

Fudbalski klub u Belanovici osnovan je 1945.god. pod imenom "Steva Singer", kasnije menja ime u F.K. "Kacer" a do 1998.god.uspesno se takmicilo u Srpskoj ligi.

pinkie · Prijatelj foruma

KULTURA I OBRAZOVANJE

Kultura i obrazovanje u Belanovici imaju vrlo dugu i bogatu tradiciju. Istorijski zapisi govore da je jos krajem XVIII veka, na mestu gde se danas nalazi crkva "Pokrov Presvete Bogorodice" na platou ispod brda Glogovica postojala crkva i skola brvnara u kojoj su kao ucitelji radili svestenici.

Iz 1818. godine postoje pisani dokumenti sa imenima ucitelja i djaka iz tog vremena, pa se ta godina uzima za pocetak razvoja prve skole na ovom podrucju. Prva biblioteka osnovana je 1881.godine. Poznati istoricar Zivan Zivanovic inace Kacerac zabelezio je postojanje skole u Lominoj vodenici iz 1839. godine.

1864. godine sagradjena je jedna od pet najmodernijih skola u Knezevini Srbiji. 1932. godine grade se skole po selima kacerskog kraja. 1946. godine osnovana je niza gimnazija a u prvi razred upisano je 38 ucenika. Skola postaje pretesna da bi primila sve zainteresovane ucenike pa se 1953. godine pocinje sa izgradnjom nove skole. Gradnja nove skole zavrsena je 1961. godine tako da je mogla primiti oko 300 ucenika.

Osmogodisnja skola "Sestre Pavlovic" je renovirana 2000. godine i tada je proslavila 180 godina svog postojanja. Godine 1910. ucitelji i uceni Belanovcani osnivaju Drustvo za unapredjenje Belanovice, sto takodje daje znacajan ton kulturi ovoga kraja.

Prvi radio-aparat instaliran je u Belanovici 1921. godine a tih godina dobijena je i elektricna energija iz sopstvenog izvora, a nesto kasnije varosica je vezana dalekovodom sa Ljigom.Kulturni zivot u Belanovici je bio vrlo intezivan jer je Belanovica do 1947. godine bila srediste sreza. Cesto su organizovane priredbe i prikazivani filmovi.

Danas pri O.S. "Sestre Pavlovic" radi i KUD "Kacerac" koji okuplja omladinu ovog dela Sumadije. Crkvenost i poboznost narod ovoga kraja je bila prisutna u svim vremenima uprkos rusenju verskih objekata, progonima svestenika i vernika.

DANI KACERA 2001
I 2001. godine u maju, u Belanovici su obelezeni DANI KACERA, kulturna i duhovna manifestacije koja se odrzava u cilju ocuvanja duhovnog i unapredjenja kulturnog zivota ovog kraja:

Lov i ribolov. Reljef lovista se odlikuje blagim prelazima reljefnih oblika. Zastupljene vrste divljaci su: srna, divlja svinja, zec, poljska jarebica i fazan.

Na udaljenosti od 10 km. od Belanovice nalazi se vestacko jezero "Garasi" pogodno za ribolov (saran, keciga i stuka).

Daca · ~Žena Sanjicinog švalera~

Rajac

Polozaj

U blizini zivopisnog gradica Ljig,nalazi se planina Rajac,koju su stari putopisci zbog lepote njene prirode protkane šumarcima i cvetnim livadama nazvali RAJEM NA ZEMLJI.

Iako manje visine, ova planina svojim, prirodnim i antropogenim turističkim vrednostima, a pre svega ambijentalnim kvalitetima i položajem ima sve uslove da se razvije kao drugi po rangu centar Valjevskih planina. Najbliže veće gradsko naselje i veza Suvoborskog Rajca sa svetom, Ljig, nalazi se na prometnoj Ibarskoj magistrali. Preko Ljiga Suvoborski Rajac povezan je sa Beogradom (90 km), Valjevom (50 km), Gornjim Milanovcem (45 km) i ostalim većim gradovima naše Republike, kao potencijalnim turističkim disperzivima.

Suvoborski Rajac zahvata delove triju opština - Ljiga, Mionice i Gornjeg Milanovca. Tako sa severne strane Rajca nalazi se veće selo Slavkovica, koje pripada opštini Ljig i od koga je udaljeno 12 km. Ono svojim položajem i razvijenošću ima sve uslove da postane glavni pristupni centar iz pravca Beograda, posebno stoga što se iz Slavkovice veoma brzo stiže do samog vrha Rajca asfaltnim putem u dužini oko 6 km. Sa zapadne strane, na putu koji preko Suvobora vodi prema Čačku je selo Planinica, koje pripada opštini Mionica. Sa juzne strane selo Gornji Banjani predstavlja pristupni punkt Rajcu iz pravca Gornjeg Milanovca.

Na raskrsnici ovih puteva i sa obećavajućom razvojnom perspektivom na ovim prostorima moguće je razvijati različite vidove turizma. Pre svega sportsko-rekreativni, boravišni, manifestacioni i seoski turizam. Bogatstvo prirodnih i antropogenih turističkih motiva upravo čini osnovu ovakvih planova budućeg razvoja.

Reljef

Na ovom prostoru zastupljeni su i brojni površinski oblici kraškog reljefa, koji se jasno uočavaju u odnosu na okolni teren. Najzastupljenije su vrtače koje su ili razbacane bez reda, ili grupisane u nizove. Pored njih nailazimo i na niz manjih skrašćenih dolina. A kao najveći i najizrazitiji kraški oblik javljaju se uvale kojih ovde ima 3 - Polog, Gukovice i Dobra voda, u kojoj se nalazi i istoimeni izvor. Bogatstvo geomorfoloških oblika, raznolikost formi predela izuzetno povoljno deluju na čoveka i u njemu izazivaju raznovrsna osećanja. široko otvoreni predeli, daleke vizure izazivaju osećaj smirenosti i opuštenosti, a posebno osećaj slobode. Upravo je to i bio razlog da se o Suvoborskom Rajcu i govori kao o "omiljenom planinskom svratištu" ili "dražesnom izletištu".

Podzemni kraški oblici zastupljeni su jamama i pećinama, kojih na ovim prostorima ima ukupno 12. Za njih je karakteristično da se javljaju samo u istočnom i zapadnom delu, dok ih u središnjem nema. U proseku na 1 kvadratni kilometar postoji po jedan speleološki objekat. U istočnom delu se nalazi 6 objekata i to tri pećine - Mala Bezdan (najveći speleološki objekat na Rajcu), Iljkača, Đurina crkva i 3 jame - Velika Bezdan kod spomenika, jama na livadi i jama sa pločom. Svi ovi objekti nalaze se u neposrednoj blizini planinarskog doma. U zapadnom delu je takođe pronađeno 6 objekata. Od toga su 4 pećine - Velika i Mala pećina u Brezacima, Stepanovića pećina i pećina na vrelu Ljiga. Druga dva objekta su jame na Gučevu i na Umci.

Geološku građu Rajca čine mahom flisne stene i ostali gornjekredni sedimenti. Severna strana Rajca ograničena je strmim krečnjačkim odsecima. Uočljive su eruptivne stene, a iznad njih su škriljci i peščari. Južnu stranu Rajca čine serpentini jurske starosti. Sam vrh Rajca je kupasto krečnjačko uzvišenje. Karstifikacija je ovde čest proces. Litološki sastav, čistina i kristaličnost krasa variraju, a njegovi slojevi znatno su poremećeni, izrasedani i disecirani brojnim pukotinama.
Republički zavod za zaštitu prirode Srbije zaštitom je obuhvatio širi prostor Rajca, odnosno grupu uzvišenja, zaravni i kraških depresija između Lipova na istoku i Gučeva na zapadu, kao i padine strmog odseka kojim se ovaj uzdignuti teren spušta prema selima Lalinci, Slavkovica i Ba. Južna granica zastićenog prostora ide razvođem slivova Kolubare (Ljiga) i Zapadne Morave, tako da se celokupna zaštićena površina, koja iznosi oko 1200 hektara nalazi na teritoriji opštine Ljig. Na ovom prostoru zabranjene su građevinske, zemljane i druge aktivnosti, seča šume, eksploatacioni radovi širih razmera, menjanje kultura livada i pašnjaka u druge kulture, unošenje stranih vrsta drveća i slično. Ovim merama pokušava se maksimalno očuvanje izuzetnog ambijenta i sprečavanje njegove eventualne degradacije.

Vode

Hidrografske odlike Rajca su posledica geološkog sastava i tektonskog sklopa, a izražene su rekama, izvorima i potocima. Kroz Rajac protiču dve veće reke - Dičina (Velika i Mala) i Slavkovačka reka, koja se sa svojim mnogobrojnim pritokama uliva u Bašku reku i zajedno obrazuju reku Ljig. Ove reke imaju najveći potencijal u proleće i jesen, a tokom leta se dešava da neki potoci čak i presuše.

Još od starih vremena na glasu je dobra pitka voda koja izbija sa izvora zvanog Istočnik na 659 m nadmorske visine u dnu manjeg prirodnog useka. Ovaj Istočnik je bio kaptiran stublinom sve do 1892. godine kada je podignuta individualna zadužbina poznata kao rajačka česma. Istočnik je oslonjen na 12 m dug potporni zid. Isti je kao i njegov fundament, od klesanih kvadara kamena peščara. Na čeonom delu Rajačke česme iznad samoizlivajuće kamene lule urezan je natpis.

Prostor Rajca snabdeva se vodom uglavnom sa Milanovog izvora, koji je udaljen 1 km od Planinarskog doma, te je blizina doma uticala da se najpre od njega izvede voda. Njom je kasnije počelo napajanje okolnih novosagrađenih kuća za odmor i rekreaciju.

Od svih izvora Rajca središtu turističkog naselja najbliži su Veliki i Mali Jovanovac. Kako pripadaju povećem izvorištu oni se nalaze na maloj udaljenosti. To su stalni i ujedno najizdašniji izvori na ovoj zaravni, jer su u vezi sa obilnom izdani. Locirani su na 300 m od Rajačke česme u pravcu jugozapada.

A na petnaestak minuta hoda šumskom stazom nalazi se na dodiru krečnjaka i peščara izuzetno atraktivan slap.

Treba još pomenuti Kojića česmu koja se nalazi na dodiru krečnjaka i konglomerata i koja se snabdeva vodom koja neprestano ističe. Za nju se tvrdi da ima najlepšu i najhladniju vodu na ovom prostoru.

Biljke i zivotinje

Rajac poseduje karakterističnu biogeografsku raznovrsnost. Očuvani pejsazi, širina horizonta sa mnoštvom livada i proplanaka su samo jedan od elemenata te raznovrsnosti. Visoke šume, uglavnom četinari, čine posebnu vrednost. Neki vegetacioni tipovi se vezuju za doline i padine, a drugi za površi i padinske strane, dok se u najvišim predelima javlja visoka planinska vegetacija. Preovlađuju šume bukve, hrasta, breze, jasena, cera a u najvišoj zoni se nalaze četinari sa jelom i borom kao glavnim predstavnicima. Bogate i raznovrsne šume i proplanci ispresecani su čistim potocima i rečicama. Ističu se površine sa sočnom planinskom travom. Upravo bogatstvo livadskih površina i čini osnovu održavanja već tradicionalne turističke manifestacije pod nazivom "Kosidba na Rajcu". Na rajačkim livadama raste i veliki broj lekovitih biljaka.

Raznovrsna divljač (fazan, srndać, lisica, divlja svinja, zec, grlica i dr.) predstavlja posebnu prirodnu vrednost, a istovremeno i veoma atraktivan turistički motiv.