Surdulica

pinkie · Prijatelj foruma

Eto gledam bas koji grad fali i ne mogu da verujem da o Surduici jos nista nismo napisali..a zasluzuje itekakvu paznju Wink

SURDULICA-GRAD NA JUGU SRBIJE

Opština Surdulica smeštena je u slivu reke Vrle, Masurickom polju, slivu Gornje Jerne i Božicke reke, a zahvata i deo Vlasinske visoravni. Njenu istocnu granicu čini državna granica prema Bugarskoj u dužini od 42 km, gde se nalazi i granični prelaz Strezimirovci. Surdulica je kroz svoju istoriju izrasla u lep, moderan grad sa oko 13.000 stanovnika i oko 5.000 zaposlenih u opštini.

Površina koju zahvata opština Surdulica iznosi 623 km2, gde u 22 mesne zajednice na nadmorskoj visini od 475 m (gde se nalazi grad Surdulica), pa do 1.500 m nadmorske visine živi oko 25.000 stanovnika.

Kroz Surdulicu, okruženu visokim planinama Vardenikom (najviši vrh Veliki Strešer 1.875 m) i Čemernikom (1.638 m), protiče reka Vrla (duga 27 km) koja sa svojim pritokama čini značajni hidropotencijal.

Sam grad Surdulica se nalazi u istočnom delu Masuričke kotline, s obe strane reke Vrle, desne pritoke Južne Morave. Na mestu gde Vrla izlazi iz Vardeničke klisure i potom teče kroz Masuričku kotlinu, podignuto je naselje Surdulica. Na tom mestu Vrla prima s leve strane pritoku, Romanovsku reku. Tako je Surdulica podignuta s obe strane ove dve reke i na plavini, što joj daje živopisan izgled, a rečne vode omogućavaju moderan urbanistički razvoj.
Kroz istoriju

Lokacija Surdulice u praistorijsko doba nalazila se na području današnjeg gradskog naselja (gradska periferija pokraj fudbalskog igrališta). U doba antike Surdulica menja svoju lokaciju, zauzimajući podnožje Vardenika. Lokacija Surdulice kao seoskog naselja u srednjovekovno feudalno doba, znatno je prostranija od one prethodnog perioda. Ona se nalazila na prostoru koji je zauzimala i u novom veku.

U doba turske vladavine, krajem XVIII i u XIX veku, Surdulica je imala tri mahalska stratuma. Srpski naseobinski stratum nalazio se na mestu gde se ravan Masuričke kotline i plavina dodiruju s planinskim obodom Vardenika. Turski mahalski naseobinski stratum zauzimao je nešto niži položaj od srpskog, granajući se s obe strane reke Vrle ka masuričkoj kotlini, kao i današnju kutinsku mahalu (današnja Francuska ulica). Šiptarski naseobinski stratum nalazio se u podnožju planinskog oboda Vardenika i pripadao je rasturenom ili razbacanom mahalskom tipu. Poslednji je ciganski naseobinski stratum, koji se nalazio na stavama planinskog podnožja Vardenika i plavine.

Ovakav položaj Surdulica je imala sve do oslobođenja od Turaka 1877. godine, kada je iz oskova izmenila svoju naseobinsku sliku doseljavanjem brojnog srpskog stanovništva, a raseljavanjem turskog i šiptarskog stanovništva. Ta slika se pogotovo menja kad Surdulica od seoskog naselja postaje varošica i sedište sreza Masuričkog u sastavu vranjskog okruga. Masuričku kotlinu i plavinu Surduličko stanovništvo je od starine koristilo za zemljoradnju a obodna planinska padina korišćena je za stočarstvo i šumarstvo. Tako se od seoskog naselja Surdulica preobrazila u varošicu poljoprivrednog tipa. a posle Drugog svetskog rata u gradsko naselje industrijskog tipa.

Razvoj grada

U dugotrajnom istorijskom razvoju naselje Surdulica često je menjalo svoju urbanističku fizionomiju. Surdulica je bila selo zbijenog mahalskog tipa sve do osamdesetih godina XIX veka kada biva oslobođena od Turaka (srpsko-turski rat 1876-78.) U to doba Surdulica ima tri mahale: Gornju, Donju i Cigansku mahalu. Nakon oslobođenja od Turaka, Surdulica se i urbanistički naglo razvija jer postaje središte sreza Masuričkog. Postaje varošica moravskog tipa, a osniva se i četvrta mahala-Čaršija.

1923. godine u Surdulici je podignuta električna centrala koja se nakon trogodišnjeg rada srušila pa je 1926. godine podignuta nova.

Sa regulacijom Vrle i Romanovske reke, 1958. godine Surdulica je dobila puno u urbanističkom pogledu. To je omogućilo plansku novogradnju. Sa razvojem Surdulice posle Drugog svetskog rata i njenim naglim usponom u svakom pogledu, ova varošica dobija izgled gradskog industrijskog naselja. Tako već 1960. godine Surdulica ima urbanistički plan grada. Mahale nose nazive: Vlasinski put, Masurički put, Romanovski put, Suvojnički put, Kupinska mahala, Čaršija mahala i Ciganska mahala.

Tursko istočnjački tragovi ovog naselja danas se jedva naziru kako u tipu naselja, tako i u izgradnji kuća. Iz vremena turske vladavine sačuvale su se svega dve stare kuće: Tušina i Tričkovića kuća. Nasuprot tome, tragovi moravske palanke sačuvali su se u retkoj svežini sve do danas. No oni naglo ustupaju mesto modernoj arhitekturi. Prvi društveni stanovi su izgrađeni u Surdulici posle Drugog svetskog rata, nakon čega je sledio i ubrzani razvoj sa značajnim dostignućima.

Danas, savremeno arhitektonsko rešenje centra grada, koji je izgrađen pre dve godine ima izgled moderne pešačke zone. Izgradnjom drugog dela centra grada, objektima infrastrukture, završetkom savremenog gradskog bazena, uvođenjem digitalne telefonske centrale kao i otvaranjem savremenog tržnog centra, ovaj grad postaje savremena urbana sredina na jugu zemlje.

pinkie · Prijatelj foruma

ISTORIJA SURDULICE

Još od praistorijskih vremena ljudi su naseljavali prostore na kojima se danas nalazi Surdulica. Današnje ime-Surdulica je romanskog porekla i potiče od Vlaha Surduličana. Oni su tu davno obitavali, kao staro balkansko stanovništvo u svojim katunima. Bogatstvo kraja u livadama i pašnjacima omogućilo je razvoj stočarstva. Uz to na ovim prostorima je od davnina živelo i rudarsko stanovništvo koje se bavilo topljenjem i preradom rude koja je donošena sa Vardenika i susednih rudnika. U razvijeno bronzano doba stanovništvo ovih krajeva sačinjavali su starosedeoci Balkanskog poluostrva. Nešto kasnije ovo područje nastanjuju Dardanci. U antičko doba naselje se nalazilo na plavini, na domak današnjeg atara. Rimske kolonije obitavaju u Surdulici, koristeći rudno bogatstvo vlasinskih rudnika gvožđa čija se ruda delimično prerađivala i u samom naselju. U doba vizantijske vladavine naselje i dalje na istom mestu, a iskorištavanje i prerada gvozdene rude se nastavlja.

U srednjem veku, Surdulica se nalazila u sastavu srpske države Nemanjića. Prerada gvozdene rude je prisutna i u ovom periodu a o tome svedoče i mnogobrojna šljakišta na području surduličkog atara, koja su u novije vreme iskorišćena za industrijske svrhe. U prvoj polovini XV stoleća, prema kazivanju Konstantina Filozofa područje današnje Surdulice (Inogošt), držao je pod svojom vlašću ćesar Uglješa (1402-1423). Polovinom XV stoleća, Inogošt potpada pod tursku feudalnu vlast. Od toga doba pa sve do 1877. god Surdulica ima fizionomiju seoskog naselja rudarskog tipa. Pisani tragovi o Surdulici kao seoskom naselju potiču iz 1530. godine u putopisu B. Kuripešića, gde on kaže: "Zatim dođoše u Vranju... i dospješe u selo Surdulica".

Za vreme austro-turskih ratova u XVII i XVIII veku, stanovništvo Surdulice je znatno proređeno. Ratovi i migraciona kretanja uticali su na smanjenje broja stanovnika. Kao i iz mnogih krajeva Srbije iz Inogošta se na sever iselio veliki broj porodica. Od tog vremena glavninu stanovništva čini turska populacija. Srba i Arbanasa je bilo svega nekoliko kuća uz izvestan broj ciganskih domova. Prolazeći kroz naše krajeve A. Bue pominje Surdulicu kao seosko naselje.

Oslobođenje Surdulice od Turaka 1877. god. ima ogroman značaj za razvoj naselja. Surdulica je 1887. godine proglašena za varošicu. Od toga doba ona postaje ekonomsko središte Masuričkog sreza. Balkanski ratovi su ometali njen razvoj, a za vreme Prvog svetskog rata, nijedno varoško naselje na jugu naše zemlje nije stradalo od porobljivača kao što je to Surdulica. Nekoliko hiljada Srba je ubijeno u Surdulici i okolini na mestima kao što je Duboka Dolina koji su dovođeni iz cele Stare Srbije. Nakon oslobođenja stradalnicima je podignuta Spomen-kosturnica.

Kratak period između dva rata u periodu vladavine dinastije Karađorđevića bio je dovoljan da se Surdulica razvije u privrednom smislu, koji se uglavnom sastojao od individualnog zanatstva, ali i trgovine, bankarstva i energetike.

22. aprila 1941. Bugari su ponovo okupirali surdulički kraj. Surduličani su internirani u Bugarsku, vršena su mučenja, silovanja i svakojaka zverstva. Bugari su dva puta palili selo Masuricu, kao i selo Koznica. Posle kapitulacije Bugarske, Surdulica je oslobođena 5. septembra 1944. Danas je taj datum opštinski praznik.

Nakon Drugog svetskog rata Surdulicu je zadesio ubrzani privredni razvoj. Ona je napredovala u svakom pogledu. Danas je moderan grad sa oko 13.000 stanovnika.

Godine 1999. Surdulica je ponovo zavijena u crno. U agresiji NATO-a na SRJ u tri navrata ona je bombardovana. Pri tom je stradalo civilno stanovništvo. Na žalost, Surdulica ima procentualno najveći broj civilnih žrtava od svih gradova u SRJ (preko 30 muškaraca, žena i dece) a načinjena materijalna šteta je ogromna. Većina objekata je danas obnovljena, ali u srcima ljudi ostaju neizbrisivi tragovi i bol zbog izgubljenih sugrađana.

SURDULICA-DRUGA GOLGOTA

Prvi svetski rat 1914-18. maloj varošici Surdulici je doneo mnogo nesreće i zla. Posle okupacije Srbije 1915. okupirana je i Surdulica od strane Bugara u jesen 1915. Vredan i rodoljubivi narod Surdulice i okoline za vreme bugarske okupacije 1915-18. godine pored toga što je bio podvrgnut fizičkom uništenju, bio je prinuđen i da pune tri godine sluša i gleda užasne strahote svakodnevnog zverskog ubijanja Srba u neposrednoj blizini Surdulice. Bugarski okupatori su 1915-18. Surdulicu pretvorili u klanicu Srpskog naroda. U tom periodu Bugari su do Surdulice sproveli na hiljade srpskih interniraca na putu za Bugarsku. Od tog broja jedva da je polovina stigla u internirske logore u Bugarsku. Ostali su taj svoj krvavi put završili na surduličkim mučilištima.

Ciljevi bugarske politike prema ovdašnjim Srbima su bili jasni. Najstrožije je bilo zabranjeno sve što je srpsko, pa i sama reč Srbin. Vršena je sistematska bugarizacija Srba, uglavnom pokolj civilnog stanovništva, mučenja, silovanja, interniranja, nameti, pljačke, kuluk, razaranja i paljevine... Ubijani su svi viđeniji i obrazovaniji Srbi, sveštenici, učitelji, činovnici, aktivni članovi partija, advokati, knjižari...

Još od prvih dana okupacije Bugari su počeli da vrše masovna ubijanja srpskog civilnog stanovništva. Po broju ubijenih u njenoj okolini, Surdulica zauzima prvo mesto u odnosu na druge gradove. Bugari su ubijali širom Srbije. Najsurovija zverstva činjena su srpskoj crkvi i njenom sveštenstvu.

Mesta na kojima su vršeni pokolji bila su pod stražom,pa Surduličani ni svoje mrtve nisu mogli da vide,a kamoli da ih prebrojavaju. Iskopavanja leševa i kostiju na lokalitetima zločina, koja je vršila Međunarodna komisija, u čijem sastavu su bili i takvi eksperti, kao što su Švajcarac dr. Arčibald Rajs i Amerikanac Vilijem Drajton, nisu dala potpuni uvid u razmere zločina. U Surdulici su ubijani ljudi iz cele stare Srbije. Najviše ubistava je bilo na mestu Duboka dolina, ali i na mestima Kalifer, Dubrava, duž Vrle reke i Romanovačkog potoka.

Prema istraživanjima dr. Jovana Hadži-Vasiljevića: "u početku su u Surdulici ubijali Bugari Srbe iz pušaka, potom hladnim oružjem, pa onda kundacima i drugim tupim oružjem."

Tačan broj ubijenih Srba u Surdulici do današnjeg dana nije poznat. Do tačne cifre se može doći analizom podataka iz bugarske arhive toga vremena. Dr. Milivoje Petrović pripremajući građu za svoju poznatu knjigu "Toplički ustanak", učinio je više pokušaja da dođe do arhivske građe bugarske vojne arhive iz Prvog svetskog rata, ali mu takav uvid nije dozvoljen. Zbog toga, za nas je taj podatak još uvek tajna. Tačna cifra zverski pobijenih Srba od strane Bugara u Surdulici nalazi se u rasponu od 3.000 do 30.000 ljudi, žena i dece.

Doktor Rajs u svom izveštaju na osnovu izjava samo šest svedoka iz Surdulice kaže: "U Surdulici je ubijeno od 2.000-3.000 ljudi iz okoline ili su doterani iz daljih mesta. Svedoci nisu mogli da ih prebroje, bilo ih je suviše."

A dr. Jovan Hadži-Vasiljević u jednoj svojoj knjizi navodi da je bugarski vojnik Marinko govorio da su Bugari u Surdulici samo u toku prva tri meseca okupacije ubili "oko 2.000 Srba raznog pola i uzrasta".

Amerikanac Vilijem Drajton, u svom izveštaju međusavezničkoj komisiji za utvrđivanje bugarskih zločina navodi:

"Svi Srbi koji su bili obrazovani ili viđeniji među svojim sugrađanima, bili su pohvatani i sprovedeni u logore u Bugarsku. Na putu za internaciju doterivani su do Surdulice... Cela okolina ovog mesta predstavlja prostrano groblje, pa je opravdano nazvana "klanica Srba",jer su Bugari na putu za Bugarsku , tokom novembra, decembra, januara, februara 1915-16 godine ovde svakodnevno sprovodili 200-400 Srba za internaciju, od kojih su ovde poubijali veliki broj..."

Naš poznati pisac Bora Stanković pominjao je bugarske zločine u Surdulici.O tome on piše:

"Surdulica, namenjena da čoveku pruži odmor, osvežavajući ga svojom prirodom, bila je kao neki centar između divljine vlasinske, pitomine Toplog Dola i prostranih masuričkih livada... Ali, pored ove njene uloge njoj je sudbina dodelila i da ponese veliki krst mučeništva i da postane druga Golgota, kosturnica i grobnica Srba, pobijenih i zaklanih ne od neprijatelja, već od zverova i izmeta čovečijeg roda.

Kako čoveka jezivo dira sam hod po ovim mestima, grobovima, humkama. Svaka udoljica, grob je nečiji. Svako vaše stupanje nogom trza vas, da slučajno ne gazite preko mrtvaca, koji je još čitavi u odelu, a nad kojim je samo tanak sloj zemlje kroz koji je trava nikla i sa ostalim zelenilom i trulim lišćem ga pokriva. Bojite se da ga bar sada vaša bratska noga ne gazi i skrnavi. Ali se ne možete sačuvati... Surulica nije više ono nekadanje malo mesto, trgovačka veza između brdskih sela i železničke pruge, Vladičinig Hana, Vranja, a za život i provodnju najpogodnije i najzdravije. Sada je Surdulica za Prilep, Gnjilane, Skoplje, Prizren, Vranje, Leskovac, dakle za staru Srbiju, centar nekadašnjeg Dušanovog carstva,-drugo Kosovo:kosturnica njenih najboljih sinova, žena, dece, onoga što je neprijatelj smatrao da predstavlja život jedne nacije, pa je to pokupio i poklao sve ovde. Sada svuda će se, u svakoj od tih varoši, selu, kući i porodici čiji je otac, sin, ovde doveden i zaklan, uvek Surdulice sećati, pominjati je prilikom pogreba, opela, pararstosa. Svaka mati..."

Odlučna bitka za oslobođenje Srbije otpočela je na Solunskom frontu 14. septembra 1918. godine. Ubrzo zatim. posle kapitulacije Bugarske, Surdulica je oslobođena 6. oktobra 1918. godine. Ulaskom srpske vojske u Surdulicu, odmah je pokrenuta inicijativa i prikupljanje novčanih za podizanje Spomen-kosturnice u Surdulici i za prikupljanje kostiju žrtava bugarskog pokolja u okolini Surdulice radi njihove ekshumacije i sahrane. Tako je osnovan i odbor za podizanje spomen-kosturnice.

Na dan 24. avgusta 1924. svečano je otkrivena Spomen-kosturnica i spomen-gimnazija kao jedinstven spomenik žrtvama bugarskih zločina izvršenih u Surdulici 1915-18. godine. Spomen kosturnicu je otkrio kralj Aleksandar Karađorđević a nakon toga svake godine 28. juna, na Vidovdan održavane su svečanosti uz prisustvo velikog broja građana, na kojima su evocirane uspomene na ove žrtve bugarskih zločina.

Dolazak kralja Aleksandra u Surdulicu 28. juna 1924. prilikom otvaranja Spomen-kosturnice

Spomen-kosturnica stradalnicima 1915-18. sa zgradom gimnazije

Za vreme drugog svetskog rata, svojim drugim dolaskom u Surdulicu, Bugari su odmah demolirali kosturnicu, uništili sve eksponate, a februara 1943.su srušili i samu zgradu Kosturnice, tako da danas na ovom mestu stoji samo spomen-ploča koja je podignuta kasnije.

Surdulica i NATO agresija

Godina 1999. za mali grad Surdulicu bila je kobna. Niko nije ni slutio na početku agresije NATO-a, da će jedno malo mesto na jugu Srbije toliko stradati. Poginulo je skoro trideset ljudi, među kojima i žene i deca. Jedan stambeni kvart je sravnjen sa zemljom a deo surduličkog Sanatorijuma, gde su bile smeštene izbeglice je takođe uništen u bombardovanju. Procentualno Surdulica ima najviše civilnih žrtava od svih gradova u Srbiji.

Sam grad Surdulica je bombardovan u tri navrata, a okolina i više od deset puta. U drugom naletu NATO bombardera 27. aprila 1999. pogođen je stambeni kvart nedaleko od centra grada. Tom prilikom je poginulo devetoro ljudi, a među njima troje dece i cela porodica Milić.

Ni posle ovog Surdulica nije pošteđena. Već 31. maja 1999. na meti NATO avijacije našao se Sanatorijum-bolnica za plućne bolesti. Opet su stradale nevine žrtve, ljudi, žene, deca... Poginulo je više od petnaestoro ljudi. Među njima i cela porodica Malobabić. Iako od njihovih tela nije ostalo ništa, svi su sahranjeni sa sanatorijskom groblju u Surdulici.

Slike ovog užasa su obišle ceo svet kao trajna opomena čovečanstvu da se tako nešto nikad ne ponovi. Tako ovo mirno mesto podno Vlasine, posle stradanja u dva svetska rata, ratne strahote i užasi nisu zaobišli ni ovog puta.

POREKLO STANOVNIŠTVA

Arhivska dokumentacija SO Surdulica uglavnom potiče od 1878.godine pa do danas. Tako u drugoj polovinim XIX veka u Surdulici obitava 9 kuća Turaka, samo 3 kuće Srba, 4 kuće Arbanasa i 20 kuća Cigana.

U vreme srpsko-turskog rata (1876-78 god.) i posle oslobođenja od Turaka 1877.godine, etnička sruktura stanovništva se iz korena menja. Naime, tursko i arbanasko stanovništvo je nasilnom migracijom raseljeno. Na mesto ovog stanovništva, ubrzo se doseljava brojno srpsko stanovništvo iz susednih sela i varoši.

Kao najstariji stalnosedelački srpski rodovi smatraju se: Antići, Petrovići i Stambolije. Toliko je svega srpskih kuca bilo prilikom oslobođenja od Turaka 1877.godine.

Iz sela u okolini Surdulice doselili su se: Božilovi, Slančani, Cvilikari (s.Bitvrđa) ; Vasiljevići i Vojčinovići (s.Masurica); Stojiljkovići (s.Bojince) ; Pešinci (s.G.Romanovce); Anđelkovići (s. Vučadelce); Stankovići (s. Novo Selo); Stojiljkovići (s. Bojince); Dubravci (s. Ravna Reka). Sa Vlasine vode poreklo Zeljari, Stojkovići, Cvetkovići i Čubrini. Dervečani su iz Dervenca (okolina Džepa). Antići i Tare vode poreklo iz Crne Trave. Iz okoline Vranja doseljeni su: Grebenarci, Jankovići ("Kušinci"), Janjinci, Palikućinci, Popovići, Stošići, Vlasi ("Mečkari"), Ćosinci, Stankovići (s. Preobraženje), Kupinčani (s. Kopinince), Krivofejci (s. Kriva Feja), Dubravci (s. Trebešinje); Bujkovčani (s. Tibužde). Iz gornje Pčinje vode poreklo Vučkovići i Tasini (s. Radovnica). Iz Velesa i njegove okoline dolaze Veljkovići, Đošini i Dimkovići a Kitanovići iz okoline Debra u Makedoniji doselili su se u selo Mačkatica, a odatle u Surdulicu. Na kraju pominjemo da Radojičani vode poreklo iz Bugarske.

Za tačniji uvid u položaj pomenutih mesta pogledajte kartu surduličkog kraja.

Ovaj spisak obuhvata starija imigraciona kretanja stanovništva izvršena u XIX veku. Nakon toga usledila su nova strujanja stanovništva iz raznih krajeva naše zemlje u drugom talasu doseljavanja između minula dva svetska rata (1920-1940.)

Međutim, većina današnjih stanovnika Surdulice i okoline vodi poreklo od stanovništva doseljenog u periodu posle drugog svetskog rata, kada je Surdulicu zadesio ubrzani industrijski razvoj.

pinkie · Prijatelj foruma

ŽIVOTNA SREDINA

Prirodni uslovi

Surdulički predeo odlikuje se raznovrsnošću morfoloških crta. Zapažaju se eruptivne pojave, kao trag nekadašnjih vulkanskih erupcija. Tako Vardenik i delovi Čemernika, Besne Kobile i Crnog Vrha u svom sastavu imaju grandiorite, čija se masa pruža u dužini oko 30 a u širini oko 10 km. Zapadno od Surdulice nalazi se aluvijalna ravan Vrle. Teren Surdulicè i jugoistočni delovi njenog atara predstavljaju prostranu plavinu a istočno od plavine uzdiže se planinska padina.

Srednja januarska temperatura iznosi 1.8 C, a srednja Julska temperatura iznosi 20,3 C. Dok u Vlasinsko-krajiškom predelu vlada subplaninska klima sa hladnim zimama i prohladnim letima, klima Surdulice ima umereno-kontinentalno obeležje. Ukupna količina vodenog taloga u toku godine kreće se od 700 do 1000 mm. Najviše taloga padne u toku proleća i jeseni a najmanje za vreme leta i zime.

Podruèjè atara sèla Surdulica sadrži tri zèmljišna tipa: gajnjaèu u aluvijalnoj ravni koja jè podèsna za vlažnè kulturè; pèskušu na plavini, gdè uspèvaju voænjaci i livadè i planinsko-skèlètno zèmljištè na padinama Vardènika kojè sè nalazi pod pašnjacima i listopadnom šumom.

Bogatstva prirode

Opština Surdulica raspolaže raznovrsnim prirodnim resursima koji su nedovoljno istraženi i nevalorizovani, ali koji obezbeđuju osnovne pretpostavke za povećanjè ekonomske snage i dinamičniji razvoj opštine.

Među značajne resurse ubrajaju se: mineralne sirovine, poljoprivredno zemljište, šume i vodni resursi koji zajedno pružaju pogodne uslove za razvoj turizma.

Na području opštine registrovane su pojave raznovrsnih mineralnih sirovina. Od energetskih sirovina registrovane su samo pojave termalnih voda u okolini Surdulice (iznad naselja Ćurkovica). Najveći značaj od metalnih sirovina imaju rude molibdena u rudnom polju Mačkatica. Postoje i rudne pojave na lokalitetima Ćurkovica, Kućišnjak i Kijevac. Rezerve rude procenjuju se na oko 50 miliona tona sa prosečnim sadržajem od oko 0,08 % Mo, mada još nisu iscrpljene sve mogućnosti za otkrivanje bilansnih rezervi. Kada je reč o nemetalima, poznata su ali nedovoljno istražena, ležišta kvarcita i kvarca na području Mačkatice a prema procenama kvaliteta ove sirovine mogu se koristiti i za proizvodnju ferosilicije. Registrovane su ali takođe nedovoljno istražene pojave hidrotermalnog kreča na lokalitetu Gornji i Donji Topli Do i kod Strešera. Smatra se da je pomenuta sirovina visokog kvaliteta pogodna za proizvodnju optičkog stakla što ukazuje na opravdanost nastavka ispitivanja. Od sirovina za proizvodnju građevinskog materijala poznata su ležišta tehničkog kamena vezana za surdulički grandiorski masiv (Vrla reka Prisoje, Bitvrđa i Romanovska reka) koji je pogodan za proizvodnju agregata za izradu vezanog i habajućeg sloja asfalt-betona na putevima svih klasa saobraćajnog opterećenja kao i za proizvodnu tucanika, kocki, ploča, ivičnjaka i razne kamene galanterije.

Poljoprivredno zemljište predstavlja obiman i znaeajan resurs. Prostire se na 34.638 Ha i obuhavata 55,2 % teritorije opštine. U strukturi poljoprivrednog zemljišta dominiraju pašnjaci (62,4 %) i livade (24 %). Oranice i bašte prostiru se na 10,5 % poljoprivrednog zemljišta. Prema obimu i kvalitetu prirodnih livada i pašnjaka opština Surdulica spada u najbolje rejone za intenziviranje ovèarstva i govedarstva.

Na podruèju opštine nalazi se ukupno 28.415 Ha šume i šumskog zemljišta, što èini šumovitost od 45 %. Na šumskim terenima registrovan je veliki broj divljaèi: srna, divlja svinja, zec, vuk, lisica, kuna, jarebica, fazan, jastreb, kobac, soko i druge.

pinkie · Prijatelj foruma

Privreda u prošlosti

Nekada je osnovna privredna grana Surdulice bilo zanatstvo. Prvi značajni tragovi trgovine u Surdulici potiču iz vremena nakon oslobođenja od Turaka (1877.) To su bile zanatske radionice, mehane i bakalnice s mešovitom robom široke potrošnje. Posle proglašenja Surdulice za varošicu (1887.) i izgradnje železničke pruge Niš-Skoplje, trgovina se naglo razvija. Surdulica postaje važno trgovačko mesto za uvoz i izvoz robe na jugu Srbije. Vršio se izvoz voća, stoke i stočnih proizvoda, povrća i drveta.

1922. u Surdulici je osnovana Surdulička prometna banka. Osnvni kapital iznosio je milion dinara. Ova banka je u mesnom trgovačkom prometu u to vreme igrala značajnu ulogu.

Prosperitet Surdulice počiva na industrijskom razvoju koji je otpočeo posle Drugog svetskog rata, 1948. osnivanjem kamenoloma "Vardenik". Zatim iz godine u godinu, niču nova industrijska preduzeća.

Privreda danas

Danas, više od polovine ukupnog dohotka Surduličke privrede ostvaruje se u industriji (57,3 %). Građevinarstvo učestvuje sa 12,1 %, trgovina sa 9 %, a poljoprivreda sa 8,4 % ukupnog dohotka. U vlasničkoj strukturi najveće učešće ostvaruje društveni sektor sa oko 50%. Mešoviti sektor je oko 29 %, a privatni sa oko 20 %, i zadružni svega 1%. U okviru privatnog sektora najveće učešće ostvaruju trgovinske i ugostiteljske radnje (87,7 %).

Vlasinske hidroelektrane, kao sistem hidroelektrana u dolini reke Vrle, koje koriste vodu akumulacionog Vlasinskog jezera, izgrađene su u periodu 1947-56. Četiri hidroelektrane, koje koriste kapacitet Vlasinskog i Lisinskog jezera od 109 miliona m3 vode, sa svojih deset agregata instalisane snage 129 MW proizvode godišnje oko 170 miliona KWh.

U okviru industrije i rudarstva zastupljeni su metalski kompleks, prerada nemetala, drvna industrija, proizvodnja gotovih tekstilnih proizvoda, kožne obuće, galanterije i prehrambene iindustrije
Privreda danas

Danas, više od polovine ukupnog dohotka Surduličke privrede ostvaruje se u industriji (57,3 %). Građevinarstvo učestvuje sa 12,1 %, trgovina sa 9 %, a poljoprivreda sa 8,4 % ukupnog dohotka. U vlasničkoj strukturi najveće učešće ostvaruje društveni sektor sa oko 50%. Mešoviti sektor je oko 29 %, a privatni sa oko 20 %, i zadružni svega 1%. U okviru privatnog sektora najveće učešće ostvaruju trgovinske i ugostiteljske radnje (87,7 %).

Vlasinske hidroelektrane, kao sistem hidroelektrana u dolini reke Vrle, koje koriste vodu akumulacionog Vlasinskog jezera, izgrađene su u periodu 1947-56. Četiri hidroelektrane, koje koriste kapacitet Vlasinskog i Lisinskog jezera od 109 miliona m3 vode, sa svojih deset agregata instalisane snage 129 MW proizvode godišnje oko 170 miliona KWh.

U okviru industrije i rudarstva zastupljeni su metalski kompleks, prerada nemetala, drvna industrija, proizvodnja gotovih tekstilnih proizvoda, kožne obuće, galanterije i prehrambene iindustrije

pinkie · Prijatelj foruma

Kulturni život Surdulice obelezavaju mnogobrojne manifestacije. One su tradicionalne i odrzavaju se svake godine.
Meðu njima je najpoznatije "Vlasinsko leto" (takmicenje za najbolji duvacki orkestar, najbolji folklorni ansambl itd.) koje se odrzava poèetkom jula.
"Vlasinski kotlić" (takmièenje u sportskom ribolovu, takmicenje u veslanju camcima) odrzava se na Vlasinskom jezeru. i "Zimski festival zabave i rekreacije" odrzava se na Vlasini poèetkom marta.
Surdulici rade tri osnovne skole (u opstini, sedam), Gimnazija "Svetozar Marković", Srednja poljoprivredna skola "Josif Pancic", i Srednja tehnička skola "Nikola Tesla". Postoji Dom kulture, dobro opremljena biblioteka "Radoje Domanovic" sa preko 40.000 knjiga. Surdulica ima i svoj radio, Radio "Surdulica" kao i dopisnistvo RTS-a.
Pocetkom februara 2001. godine Surdulicani su dobili svoje pozoriste. Naime, pocelo je sa radom GRADSKO POZORISTE SURDULICE. Vec za nepuna dva meseca prikazane su tri premijere. Obuhvaceno je preko 100 dramskih amatera od cega preko pedesetoro dece.

pinkie · Prijatelj foruma

Turizam u Surdulici

Surdulica, grad na jugu Srbije neće vas ostaviti ravnodušnim ako vas kao putnika namernika put nanese u njen kraj. Negde u dolini dveju reka, okruzena visokim obroncima planina, zadiviće vas svojom lepotom i prijatnim ambijentom. Temperamentni i ljubazni meštani, dočekaće vas srdačno, uvek spremni za razgovor i šalu. Surdulica leti uvek osvezava, okruzena beskrajnim zelenilom a zimi snegom prekriveni obronci planina pruzaju vam idealno mesto za odmor

U Surdulici postoji i nadaleko čuveni Sanatorijum za plućne bolesti u predivnom prirodnom okruzenju. Tu je takođe i jedini Dom starih u Pčinjskom okrugu. U samom centru grada nalazi se hotel "Srbija" a malo dalje i prelepi novoizgrađeni
hotel PP "Europa Trade".

Prirodni uslovi Surdulici pruzaju izvanredne mogućnosti za razvoj turizma. To se posebno izrazava u izuzetnim ekološkim komponentama (čist vazduh, pogodna klima, nezagađena okolina, bogatstvo biljnog i zivotinjskog sveta), u bogatoj kulturno-istorijskoj baštini i povoljnim geoprometnim polozajem.

U centru svih vrednosti nalazi se Vlasinsko jezero koje zahvaljujući svojim prirodnim odlikama, veličini i atraktivnosti i drugim osobenostima, predstavlja izuzetnu celinu i ima sve uslove da postane mnogo značajniji turističko-rekreativni centar. Prirodni uslovi uz izgrađene turističke kapacitete predstavljaju realnu podlogu za razvoj seoskog izletničkog, vikend, lovnog i ribolovnog, zdravstveno-rekreativnog i tranzitnog turizma, pod uslovom da se realizuje prostorno uređenje lokaliteta, izgradi odgovarajuća infrastruktura i obezbedi racionalno upravljanje ovim resursima.

Na mestu nekadašnjeg blata, danas je jezero...

Na Vlasinskoj visoravni, nadmorske visine 1.208 m, nalazi se jedno od najlepših jezera u Srbiji - Vlasinsko jezero. Nastalo je ljudskom rukom 1952. godine, izgradnjom brane na reci Vlasini za HE Vrla I-IV. U prelepom prirodnom okruženju i ekološki čistoj sredini, plavetnilo 12 kilometara kvadratnih jezerske vode raj je za odmor, rekreaciju i turizam. Među turističkim atrakcijama jezera su i u Srbiji jedinstvena ploveća ostrva, a i mnogobrojne kulturne manifestacije i izvanredni uslovi za zimske sportove. Na Vlasini vas očekuju hoteli sa luksuznim apartmanima među kojima hotel "Vlasina" i motel "Jezero" kao i novoizgrađeni privatni hotel "Narcis". Svake godine Vlasinsko jezero poseti više hiljada turista iz svih krajeva Srbije.

pinkie · Prijatelj foruma

evo jos lepih slika

pinkie · Prijatelj foruma

evo jos