.:: Učimo esperanto ::.

aureliano · ♣ El Capitán ♠

Hvala Coco_bille, ovo je zaista izvrsno.
Ti izgleda imas mnogo volje za ucenje rijetko ucenih jezika.

Ako nista, bar kad posjetis Esperantiju, moci ces dobro pricat s lokalnim stanovnistvom Mr. Green

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Imam knjigu o Esperantu, pa pošto se te knjige danas teško nalaze, šteta da je ne podelim sa ostalima.

Inače, slabo stojim sa arapskim slovima, ali zato brojeve rasturam. Esperanto govorim kao da sam tamo rođen, a kad opsujem na turskom - Turci se krste i levom i desnom. Mr. Green

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Dvanaesti čas

La plej mallonga parto (deo) de la tempo (vreme) estas sekundo. 60 sekundoj faras unu minuton kaj 60 minutoj unu horon. 24 horoj estas unu tago. 7 tagoj estas unu semajno. La nomoj (ime) de la 7 tagoj estas: lundo (ponedeljak), mardo (utorak), ĵaŭdo, vendredo, sabato kaj dimanĉo.
30 tagoj estas unu monato. Kelkaj monatoj havas 31 tagojn. La nomoj de la monatoj estas: januaro, februaro, marto, aprilo, majo, junio, julio, aŭgusto, septembro, oktobro, novemrbo kaj decembro.
12 monatoj faras unu jaron. La jaron, en kiu februaro havas 29 tagoj, oni nomas superjaro.
100 jaroj estas jarcento, 1000 jaroj estas jarmilo.
Ni ne donas (dati) ĉiujn novajn vortojn ĉar ni supozas (pretpostaviti) ke vi ĉiujn komprenis.
Kioma horo estis? = koliko je sati? (doslovno: koliki je sat)?
Nun estas la tria horo (skraćeno: La tria) = Sada je tri sata.

3:05 = la tria kaj kvin (minutoj)
3:10 = la tria kaj dek
3:15 = la tria kaj dek kvin (ili: la tria kaj kvarono)
3:30 = la tria kaj duono (ili: la tria kaj tridek)

Do polovine časa minuti se dodaju na časove, preko polovine časa minuti se oduzimaju od sledećeg časa:
3:40 = dudek antaŭ la kvara (kao kod nas: dvadeset do četiri)
3:45 = kvarono antaŭ la kvara

Časovi se broje od 1 do 24, dakle 5 popodne = la deksepa. Ako ipak neko kaže "la kvina" obavezno treba dodati "posttagmeze" (popodne), ili: "la oka vespere (uveče)", inače se misli na jutarne časove.

Akuzativ se upotrebljava, pored ostalog i kada se govori o nekom određenom vremenu ili o izvesnom vremenskom razdoblju, tj. trajanju. Evo nekoliko primera:

Za određeno vreme

Lundon (u ponedeljak) mi iros a vi.
Dimanĉon ili ekskursos (ekskursi = praviti izlet) al Topĉider.
Lastan semajnon (poslednje - prošle - nedelje) mi atendis vin.
Lastan jaron ŝi restadis (boravila) ĉe mi.

Ali ako se kaže "Marde ni havas instruhoron" (čas nastave), to znači "utorkom", dakle ne nekog određenog, nego svakog utorka.

Za trajanje

Mi lernas Esperanton jam unu monaton (du monatojn).
Li studis (studirao) kvin jarojn.
La fabrika tion produktas (proizvodi) multajn jarojn.
Kredu (veruj) ke mi tutan (ceo) semajnon pensis (misliti) pri tio.

U našem jeziku -il u rečima vozilo, lepilo, nosila, ognjilo itd. označava oruđe ili sredstvo kojim se vrši neka radnja. Isto je preneto i u esperanto kao sufiks sa istim značenjem.

razi = brjati

razilo = brijač
kudri = šiti

kudrilo = igla
haki = cepati (tvrd predmet)

hakilo = sekira
segi = piliti

segilo = testera
kombi =

češljati = češalj
luli = ljuljati

lulilo = ljuljaška
tranĉi = seći

tranĉilo = nož
tondi = seći makazama

tondilo = makaze
ŝlosi = zaključati

ŝlosilo = ključ
plugi = orati

plugilo = plug
flugi = leteti

flugilo = krilo
pafi = pucati

pafilo = vatreno oružje
manĝilaro = pribor za jelo, escajg
ilo = oruđe

Nekoliko esperantskih poslovica:
Barelo (bure) malplena sonas (sono = zvuk) plej laŭte.
Kun (sa) kiu vi festas (slaviti, praznovati), tia vi estas.
Sperta (iskusan) mano (ruka, šaka) ne restas sen pano.
Du militas (ratovati) - tria profitas (zarađivati, profitirati).
Granda nubo (oblak) - malgranda pluvo.
Ne iru fadeno (nit) antaŭ kudrilo.
Nin instruas (poučavati) eraro (greška) kiun faras najbaro.
Ne ekzistas regulo (pravilo) sen (bez) escepto (izuzetak).
Apud propra (sopstven) domo ŝtelisto (ŝteli = krasti) ne ŝtelas.
Lupo (vuk) ŝanĝos (menjati) la harojn (dlaka), sed ne la farojn (delo).

Ekzercoj (vežbe):
1. Kiu estas la plej malgranda parto de la tempo? Kiom da sekundoj havas unu minuto kaj kiom da sekundoj havas unu horo? Kiom da horoj faras unu tagon? Diru la nomojn de la tagoj! Diru la nomoj de la monatoj! Kiun monaton vi plej multe ŝatas? Kiom da monatoj estas en tri jaroj? Kioma horo estas nun?
2. Per kio la razisto razas? Per kio la kuddristino kudras? Kion oni faras per hakilo kaj kion per segilo? Ĉu vi havas kombilon? Kion vi faras per ĝi? Ĉu oni tranĉas per tondilo kaj tondas per tranĉilo? Kiom da ŝlosiloj vi havas? Kion faras la kamparanoj per plugilo? Per kio pafas la soldatoj? Kial vi ne povas flugi?

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Trinaesti čas

Avarulo

En iu vilaĝo vivis granda avarulo, fama pro sia avareco. Foje li ekiris ien. Survoje li rememoris ke li ne diris al sia edzino kiel ŝi devus tondi la meĉon de la kandelo por ke ĝi malpli rapide brulu. Li, do, rapide revenis hejmen. Kiam li diris al sia edzino pro kio li revenis, ŝi respondis:
- Malsaĝulo, pli valora estas la plandumo kiun vi foruzis, ol estus la kandelo kiu forbrulus!
- Mi scias ke ĝi pli multe valorus, pro tio mi portas miajn ŝuojn sub la brakoj.

avara = škrt
avarulo = škrtica
vivi = živeti
fama = čuven
pro = zbog
avareco = škrtost, tvrdičluk
vojo = put
survoje = putem, usput
rememori = setiti se
devus = trebalo bi
meĉo = fitilj
kandelo = sveća
bruli = goreti
reveni = vratiti se, doći natrag
malsaĝulo = glupak
plandumo = đon
foruzi = istrošiti
estus = bio (-la, -lo) bi
forbruli = izgoreti
forbrulus = izgoreo bi
valorus = vredeo bi
ŝuo = cipela
sub = pod, ispod
brako = ruka (od ramena do šake)

"-us" je nastavak za pogodbeni način:
mi irus = išao bih
vi dezirust = ti bi želeo
li estus = on bi bio
ŝi devus = ona bi morala
ĝi valorus = ono bi vredelo
ni havus = mi bismo imali
ili scius = oni bi znali

Se mi scius, mi dirus al vi.
Se mia frato alvenus (doći ovamo), ni kune irus en teatron (pozorište).
Ŝi laborus, se ŝi ne estus malsana.
Mi nenion dirus pri tio.
Li ĉion scias kvazaŭ li estus la plej bona lernato.
Ŝi nenion diris, kvazaŭ ŝi estus kontenta (zadovoljan).

"-ul" je sufiks koji označava biće koje se ističe izvesnim svojstvom
juna = mlad

junulo = mladić
maljuna = star

maljunulo = starac
gejunuloj = omladinci (oba pola)

junulare = omladina
bona = dobar

bonulo = dobričina
drinki = piti

drinkulo = pijanica
avara = škrt

avarulo = škrtac, tvrdica
riĉa = bogat

riĉulo = bogataš
saĝa = pametan, mudar

saĝulo = mudrac

malsaĝulo = glupak
timi = plašiti se

timulo = plašljivac
bela = lep

belulo = lepotan

belulino = lepotica
sama = isti

samtempulo = savremenik
aĝo = doba starosti

samaĝulo = vršnjak

"-ec" je sufiks koji označava svojstvo, dakle nešto apstraktno
bela = lep

beleco = lepota
amiko = prijatelj

amikeco = prijateljstvo
granda = velik

grandeco = veličina
bona = dobar

boneco = dobrota
mola = mek

moleco = mekoća

malmoleco = tvrdoća
kapabla = sposoban

kapableko = sposobnost
parenco = rođak

parenceco = srodstvo
justa = pravedan

justeco = pravednost
libera = slobodan

libereco = sloboda
sincera = iskren

sincereco = iskrenost

"Re-" je prefiks koji pokazuje ponavljanje radnje ili vraćanje na prvobitno mesto ili u prvobitno stanje.
vidi = videti

revidi = ponovo videti
veni = doći

reveni = vratiti se (ovamo)
diri = reći

rediri = ponoviti, ponovo reći
memori = pamtiti

rememori = setiti se
sendi = slati

resendi = vratiti (slanjem)
ree = ponovo
reen = nazad

"For" je prilog sa značenjem: daleko odavde, podalje, ali se upotrebljava i kao prefiks.
foriri = otići
forveturi = odvesti se (veturi = voziti se)
forvojaĝi = otputovati
forporti = odneti
forkonduki = odvesti
forkuri = pobeći
foruzi = istrošiti, ishabati
forbruli = izgoreti
foresti = biti odsutan

Ni sincere povas diri ke vi hodiaŭ (danas) multon ellernis (naučiti) se vi ĉiujn novajn vortojn memoris.

Ekzercoj
1. Kiu vivis en iu vilaĝo? Kie vivis la avarulo? Pro kio li estis fama? Ĉu vi estas fama? Ĉu vi estas avara? Kien ekiris la avarulo? Kion li rememoris survoje? Kion li ne diris al sia edzino? Kion ŝi ne sciis tondi? Ĉu vi tondas la meĉon de via kandelo? Ĉu vi uzas kandelon? Kion respondis la edzino kiam li diris pro kio li revenis? Kio estas pli valora, ĉu la plandumo kiun la avarulo foruzis aŭ la kandelo kiu forbrulus? Kie portis la avarulo la ŝuojn kiam li revenis al sia hejmo?
2. Prepričajte celu priču.
3. Sastavite po dve rečenice: sa pogodbenim načinom, sa sufiksima -uj i -ec, sa prefiksom re- i sa prilogom "for" kao prefiksom.

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Dekkvara leciono

Scientisto kaj riĉulo

Iu scientisto enterprenis gravan sciencan laboron, sed ne havis la rimedojn por ĝin efektivigi. Li vizitas iun riĉulon kaj petas lin pri helpo. La riĉulo rifuzas, kaj inter ili komenciĝas dialogo:
Riĉulo: Interese estas, ke nur la kleruloj ĉiam venas al la riĉuloj kaj ke la lastaj, kontraŭe, neniam venas al la kleruloj.
Scientisto: Ĉar la kleruloj komprenas, ke al ili mankas mono, sed neniam la riĉuloj komeprenas, ke al ili mankas scienco.
Riĉulo: Kial do la riĉuloj volonte oferas al blinduloj, lamuloj kaj similaj malfeliĉuloj, sed ne ŝatas helpi al malriĉaj kleruloj?
Scientisto: Ĉar ili timas, ke ili povas fariĝi en la estonteco iam mem, blindaj, lamaj, ktp (kaj tiel plu), sed fariĝi iam kleraj ili neniam timas.
scienco = nauka
entreprni = preduzeti
rimedo = sredstvo
efektiva = stvarni

efektivigi = ostvariti
rifuzi = odbiti
inter = između
komenciĝas = zaopočinje
dialogo = dijalog, razgovor
klera = obrazovan
kontraŭ = protiv
kontraŭe = naprotiv
manki = nedostajati
volonte = rado
oferi = žrtvovati
blinda = slep
blindulo = slepac
lama = hrom, ćopav
fariĝi = postati
estonteco = budućnost
ktp (kaj tiel plu) = itd. (i tako dalje)
mem = sâm, lično

Naučimo dva nova sufiksa: "-ig" i "-iĝ".

Ako kažemo da sufiks "-ig" znači "nekoga ili nešto učiniti nekakvim, tj. onakvim kako je u korenu naznačeno" - nećete ništa razumeti. Najbolje će to pokazati primeri:
pura = čist

purigi = čistiti, očistiti
libera = slobodan

liberigi = osloboditi
blanka = beo

blankigi = obeliti
ruĝa = crven

ruĝigi = ocrveniti, nacrveniti
feliĉa = srećan

feliĉigi = usrećiti
kontenta = zadovoljan

kontentigi = zadovoljiti
akra = oštar

akrigi = naoštriti
laca = umoran

lacigi = umoriti, zamoriti
kulpa = kriv (ima krivicu)

kulpigi = okriviti
klara = jasan

klarigi = objasniti

Ovo su bili pridevi i na ovim primerima možete videti gore navedeno pravilo, koje ste sada, nadamo se, razumeli. Očistiti znači učiniti čistim; osloboditi: učiniti slobodnim, itd. Ovaj sufiks se može dodati i drugim vrtsama reči, a može imati i druge oblike, a ne samo glagolski. Evo i nekoliko primera:
pinto = vrh, šiljak

pintigi = zašiljiti
rajto = pravo (na nešto )

rajtigi = ovlastiti
ordo = red

ordigi = urediti
gasto = gost

gastigi = ugostiti
edzo = muž

edzigi = oženiti

edzinigi = udati
devi = morati

devigi = primorati
dormi = spavati

dormigi = uspavati
daŭri = trajati

daŭrigi = produžiti
haltigi = zaustaviti se

haltigi = zaustaviti
pasi = proći

pasigi = provesti (vreme)
pendi = visiti

pendigi = obesiti
scii = znati

sciigi = obavestiti
antaŭ = pre, pred

antaŭigi = unaprediti
ĉirgaŭ = oko, okolo

ĉirgaŭigi = opkoliti
antastataŭ = umesto

antastataŭrigi = zameniti
sub = pod, ispod

subigi = potčiniti
kun = sa

kunigi = spojiti
for = podalje

forigi = ukloniti
tro = suviše

troigi = preterivati

Kad pomoću "-ig" stvaramo glagol, posle njega uvek dolazi akuzativ, jer je glagol prelazan (radnja prelazi na drugoga - sećate li se kako smo rekli na početku: učiniti nekoga ili nešto nekakvim). Npr:
Mi edzigis mian filon. Mi devigos lin labori. La malamikoj ĉirkaŭigis la urbon.
Evo nekoliko primera gde se pomoću -ig stvaraju druge vrste reči:
lumo = svetlo

lumigo = osvetlenje
daŭrigo = nastavak
sciigo = obaveštenje
deviga = obavezan
unuigi = ujediniti
duonigi = prepoloviti
triobligi = utrostručiti itd.

Pomoću -ig mogu se izvesti i male akrobacije kao:
poŝo = džep

enpoŝigi = staviti u džep (bukvalno: udžepiti)

elpoŝigi = izvaditi iz džepa
ŝranko = orman

enŝrankigi = staviti u orman
tero = zemlja

enterigi = zakopati, sahraniti

enterigo = pogreb
surtabligi = staviti na sto...
Ovakvi su izrazi česti u esperantu.

"-iĝ" je sufiks koji znači: učiniti sebe nekakvim, postati nekakav:
kovri = pokriti

pokriti se
edziĝi = oženiti se

edziniĝi = udati se
ruĝiĝi = pocrveneti
stariĝi = ustati
pliboniĝi = popraviti se
sidiĝi = sesti
nomiĝi = zvati se
pendiĝi = obesiti se
kuŝiĝi = leći
dormiĝi = zaspati
leviĝi = dići se (levi = dići)
aligi = pristupiti, učlaniti se

aliĝilo = pristupnica
fariĝi = postati

Ekzercoj:
1. Kiu enterprenis gravan sciencan laboron? Kial li ne povis ĝin efektivigi? Kiun li vizitis? Kion li petis de la riĉulo? Ĉu la riĉulo helpis al li? Kial la kleruloj venas ĉiam al la riĉuloj neniam vizitas la klerulojn? Kial la riĉuloj donas monon al blinduloj lamuloj kaj aliaj malfeliĉulo, sed ne donas al kleruloj?
2. Konkurso: Kiu povas fari pli da frazoj (rečenica) kun la vortoj el ĉi tiu leciono en kiuj estas la sufiksoj -ig kaj -iĝ?

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

[/quote]

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Dekkvina leciono (15)

Ĉu vi kredas ke vi jam lernis kvincent vortojn kaj el tiuj kvincent vi mem povas fari almenaŭ (bar) mil novajn, do entute (svega) vi scias ĉirkaŭ mil kvincent vortojn? Per (pomoću, sa) tiu vorttrezoro (trezoro = blago) vi povas multon kompreni kaj multon diri. La plej gravaj vortoj, sen (bez) kiuj oni tute ne povas (moći) paroli (govoriti), estas la kolerativoj kaj la prepozicioj (predlozi). La korelativojn vi lernis en la sepa leciono (lekcija, čas) kaj vi nun ripetu (ponoviti) ilin por plifirmigi (firma = čvrst) vian scion (por plifirmigi – doslovno: za učvrstiti; prevodi se: da učvrstite). En la prepozicioj vi jam multaj konas (poznavati) kaj ni prezentos al vi kompletan (potpun) liston (spisak) laŭ (prema, po) alfabeto:
Al, antaŭ, apud (pored), ĉe, ĉirkaŭ, da, de, dum (za vreme, dok), ekster (izvan), el, en, ĝis, inter, je, kontraŭ, krom (sem, osim), kun, malgraŭ (premda, iako), per, por, post, preter, pri, pro sen, sub, super (nad, iznad), sur, tra (kroz), trans (preko).

Prepozicioj povas ankaŭ servi kiel prefiksoj. Jen kelkaj ekzemploj (primer) el kiuj vi devas fari frazojn:
aldoni = dodati
antaŭvidi = predvideti
ĉeesti = prisustvovati
ĉirkaŭrigardi = pogledati
depost = počev od
desalti = odskočiti, saskočiti

salti = skočiti
deveni = poticati, voditi poreklo
dumviva = doživotni
ekstrerordinara = neobičan

ordinara = običan
eldono = izdanje
eluzi = iskoristiti
enkonduki = uvesti

konduki = voditi
ĝisatendi = dočekati
interkonsenti = sporazumeti se

konsenti = slagati se
kontraŭstari = protiviti se
kromseĝo = pomoćno sedište
kunlaboro = saradnja
kunveno = sastanak
kunsido = sednica
laŭlonge = uzduž
laŭeble = po mogućstvu
perlabori = zaraditi
perforte = silom
postsigno = trag

signo = znak
preterpasi = proći (mimo)

pasi = proći
preterlasi = propustiti
pretervidi = prevideti
priplori = oplakati
prikanti = opevati
priskribi = opisati
prilabori = obraditi
senfina = beskrajan
senvoja = besputan
senlima = bezgraničan

limo = granica
sensenca = besmislen

senco = smisao
sencela = besciljan

celo = cilj
senĉese = neprestano

ĉesi = prestati
sendube = bez sumnje, nesumnjivo

dubi = sumnjati
senbonta = bestidan

bonti = stideti se
senlabora = nezaposlen
subskribi = potpisati
suboficiro = podoficir

oficiro = oficir
subakvigi = zagnjuriti (u vodu)
subkompreni = podrazumevati
superforti = nadjačati
superhomo = nadčovek
superkrii = nadvikivati
supernatura = natprirodno

naturo = priroda
superflua = suvišan, pretekli

flui – teći
superplenigi = prepuniti
tralegi = pročitati
trarigardi = pregledati
tranokti = prenoćiti
trapasi = proći kroz
transiri = preći preko
transĵeti = prebaciti preko
transsalti = preskočiti
transporti = prenositi
transplanti = presaditi

planti = saditi
transformi = pretvoriti
transflugi = preleteti (preko)

P or ke vi ĉion sciu pri la prepozicioj, ni ankoraŭ (još) povas diri ke en Esperanto, same kiel en nia lingvo (jezik) povas esti du prepozicioj antaŭ unu vorto. Ekz (ekzemple): de sur la tablo = sa stola; en sub la seĝo = ispod stolice (npr. izašla je mačka); ĝis antaŭu la domo = do pred kuću, do ispred kuće

Ĉar ni deziras pli ofte paroli Esperante, vi devas koni la nomojn de la vortspecoj (speco = vrsta).

Substantivo (aŭ "o"-vorto) estas la nomo de tio pri kio oni parolas. Ĝi ĉiam finiĝas per la litero (slovo) "o". Ekz.: patro, koko, tablo ktp.
Adjektivo (aŭ "a" vorto) montras la kvaliton (kakvoća) de la substantivo. Ĝi ĉiam finiĝas per la litero "a". Ekz.: bona, granda, ruĝa ktp.
Adverbo estas vorto kiu esprimas (izraziti) lokon (mesto), tempon aŭ manieron (način). Adverboj havas diversajn finajojn (završetak) (ekz.: morgaŭ; tuj – odmah, ĉie, nenie, tial); sed tiuj, kiuj estas faritaj el aliaj vortoj, havas finajon "e" (bele, bone, rapide, lunde). Adverboj havas nek (ni, niti) akuzativon, nek pluralon (množina).
Por hodiaŭ sufiĉe!

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Deksesa leciono (16)

En la lasta leciono ni parolis nur pri gramatiko, tial ni nun lomete (nešto malo) ripozu kaj amuziĝu (amuzi = zabavljati). Jen anekdoto pri Jonatan Svift, la aŭtoro de "Vojaĝo de Gulivero".
Kiam Svift prenadis novajn servistinojn, li ĉiam diradis al ili, ke ili en lia domo devas antaŭ ĉio atenti pri du aferoj: unue fermi post si la pordon, kiam ili venas en la ĉambron, kaj due – denove fermi la pordon kiam ili eliras. Iam iu servistino petis de la permeson iri al la edziĝfesto de sia fratino.
"Tre volonte", diris Svift, "mi eĉ donos al vi ĉevalon kaj serviston por akompani, kaj vi povas ambaŭ kune rajdi".
Tute ekster si de ĝojo, la servistino eliris, sed forgetis fermi la pordon.
Kvaronon de horo post ilia forveturo Svift ordonis seli alian ĉevalojn kaj sendis sur ĝi rapide alian serviston kun la ordono revenigi ilin. Tiu ĉi trovis ilin en la mezo de vojo, kaj ĉu ili volis aŭ ne – ili devis rajdi returne. La knabino malgaje eniris en la ĉambron de sia sinjoro kaj demandis, kion li ordonos.
"Nenion pli el ke vi fermu post vi la pardon", li diris kaj lasis ŝin post tio ĉi denove forrajdi.

anekdoto = anegdota
aŭtoro = autor, tvorac
prenadi = uzimati
servisto = sluga
diradi = kazivati, govoriti
afero = stvar, posao, činjenica
fermi = zatvoriti
denove = ponovo
edziĝfesto = svadba
eĉ = čak
akompani = pratiti
ambaŭ = oba, obe, oboje
rajdi = jahati
ĝojo = radost
forgesi = zaboraviti
seli = sedlati

selo = sedlo
reveni = vratiti se

revenigi = vratiti
returne = nazad
gaja = veseo

"-ad" estas sufikso kiu montras daŭron aŭ ripeton.
vendi = doći

venadi = dolaziti (često)
iri = ići

iradi = hodati, odlaziti (često)
salti = skočiti

saltadi = skakati
ripeti = ponoviti

ripetadi = ponavljati
vendi = prodati

vendadi = prodavati
aĉeti = kupiti

aĉetadi = kupovati
resti = ostati

restadi = boraviti
pensi = misliti

pensado = razmišljanje
pafi = pucati

pafado = pucnjava
interparoli = razgovarati

interparolado = razgovor
preni = uzeti

prenadi = uzimati
pagi = platiti

pagadi = plaćati

"-aĵ" estas sufikso kiu montras objekton de certa (izvestan) origino (poreklo) aŭ eco (svojstvo), aŭ el certa materialo, kion montras la radiko (koren), do iun konkretan objekton.
manĝi = jesti

manĝaĵo = jelo
tringi = piti

trinkaĵo = piće
legi = čitati

legaĵo = štivo
porki = svinja

porkaĵo = svinjetina
bovo = goveče

bovaĵo = govedina
nova = nov

novaĵo = novost
dolĉa = sladak

dolĉaĵo = slatkiš
acida = kiseo

acidaĵo = kiseliš (nešto kiselo)
konstrui = graditi

konstruaĵo = građevina
desegni = crtati

desegnaĵo = crtež
pentri = slikati

pentraĵo = slika (umetnička)
posedi = posedovati

posedaĵo = posed, imetak
baki = peći

bakaĵo = pecivo
ovo = jaje

ovaĵo = kajgana
kreski = rasti

kreskaĵo = biljka
glacio = led

glaciaĵo = sladoled

Ĉu vi jam rimarkis ke en Esperanto la vortojn oni povas dividi (deliti) laŭ plaĉo? Do, estas korektaj (ispravan): p-atro, pa-tro, pat-ro, patr-o. Tiun regulon (pravilo) povus imiti (imitirati, podražavati) ankaŭ aliaj ortografioj (pravopis). Tiu ĉi fakto (činjenica) ankoraŭ foje pruvas (dokazati) ke la ortografio de Esperanto estas ege simpla (jendostavan).
Lastan fojon ni donis klarigojn pri substantivo, adjektivo kaj adverbo. Hodiaŭ ni prenis la ceterajn (ostali) vortspecojn (vrste reči):
Verbo estimas agon (radnja, delovanje) aŭ staton de la substantivo. Ĉiu verbo en infinitivo (neodređeni način) havas finaĵon (završetak, nastavak) "i"
Pronomo enstataŭas (zamenjuje) la substantivon. Ekz. personaj (lični) pronomoj estas: mi, vi, ili ktp; montraj pronomoj estas: tio, tiu ktp; posedaj pronomoj estas: lia, ŝia, nia ktp.
Prepozicio estas vorto kiun oni uzas antaŭ la substantivo aŭ infinitivo por montri iun rilaton (odnos), ekz.: de, por, al, sen, ktp.
Konjunkcio (sveza) servas por kunligi (ligi = vezati) vortojn aŭ frazojn. Ekz.: kaj, sed, aŭ, se ktp.
Nombro (broj) montras kvanton (količina), ekz.: 314; kaj konsistas (sastoji se) el ciferoj (brojka), ekz.: 3, 1, 4.
Interjekcio (usklik) estas ekkria vorto. Ekz.:
bis! = ponovo!
fi! = fuj!
ha! = ah!
he! = hej!
ho! = oh!
ho ve! = jao!
hura! = ura!
jen! = gle! evo!
nu! = no!
for! = beži! gubi se!

Ekzercoj:
1. Kion diradis Svift al siaj novaj servistinoj? Ĉu vi ŝatas homojn kiuj ne fermadas post si la pordon? Ĉu vi atentigas tiujn kiuj ne fermis la pordon? Ĉu vi resendas ilin al la pordo? Per kio vojaĝis la servistino kaj la servisto, ĉu per vagonaro, aŭtomobilo aŭ io alia? Ĉu vi iam rajdis ĉevalon? Ĉu vi rajdis azenon? Kial Svift revenigis la servistinon? Kien rajdis la servistino? Ĉu vi ripetadas niajn lecionojn hejme? Ĉu vi relegadas ilin? Ĉu vi estas hejme en aŭgusto aŭ vi forvojaĝas? Kie vi restadas en aŭgusto?
2. Rerakontu la historion pri Jonatan Svift kaj lia servistino.

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Deksepa leciono (17)

Da niste već zaboravili srpski? Pošto nismo sigurni, rešili smo da vas u ovoj lekciji opet podsetimo. Osim toga, ono što želimo da vam kažemo, ne biste dobro razumeli na esperantu, a to je poslednji i ujedno najvažniji deo gramatike. Radi se o participima. To su glagolski pridevi, glagolske imenice i glagolski prilozi, koji predstavljaju čitav sistem, a pomoću kojih esperanto dobija daleko veće izražajne mogućnosti nego ma koji drugi jezik.

"-anta" je nastavak koji se dodaje glagolskom korenu da bi se stvorio glagolski pridev. Npr.:
La leganta junulo ne rimarkas min.

Čitajući mladić (mladić koji čita) ne primećuje me.
Ŝi vidas kurantan hundon.

Ona vidi trčećeg psa.

"-anto" je u stvari isti nastavak, samo sa imeničnim završetkom, pa služi za stvaranje glagolskih imenica. Npr.:
La leganto ĝuas la libron.

Čitalac uživa u knjizi (u esperantu posle "ĝui" dolazi akuzativ za predmet uživanja).
La modernaj fumantoj ne ŝatas pipon, ili preferas cigaredojn.

Moderni pušači (fumi = pušiti) ne vole lulu (pipo), oni više vole (preferi = više voleti) cigarete.

Ni našem jeziku nije nepoznat ovaj nastavak, jer i mi kažemo npr.: emigrant, laborant, diverzant, komandant, zabušant itd.

"-ante" služi za stvaranje glagolskih priloga.
Mi donas al vi hejman taskon, esperante ke vi bone faros ĝin.

Dajem vam domaći zadatak, nadajući se da ćete ga dobro uraditi.
Ludante la infano ne rimarkis la rapidantan aŭtomobilon.

Igrajući se, dete nije primetilo jureći (koji se brzo kreće) automobil.

Nastavak "-ant-" je sadašnje vreme participa. Participi imaju i prošlo i buduće vreme. Prošlo vreme gradi se nastavkom "-int-", dakle: -inta, -into i –inte; a buduće vreme sa "-ont-", dakle: -onta, -onto i –onte (što vas podseća na glagolska vremena: -as, -is, -os, ali njihovo značenje se donekle razlikuje.
Na primer, "leganto" je čitalac koji sada čita, "leginto" je čitalac koji je čitao, a "legonto" je čitalac koji će čitati.

La legonto aĉetas la libron; la leganto ĝuas la libron; la leginto laŭdas ĝin.

Budući čitalac kupuje knjigu, čitalac uživa u knjizi, bivši čitalac je hvali.
Skribonte la leteron, mi prenas krajonon.

Budući da ću čitati, uzimam olovku.
Skribante la leteron, mi uzas la krajonon.

Pišući pismo, upotrebljavam olovku.
Skribante la leteron, mi enpoŝigas la krajonon

Napisavši pismo, stavljam olovku u džep.

Sve ove rečenice imaju glagole u sadašnjem vremenu, što znači da se radnje odigravaju u sadašnjosti (aĉetas, ĝuas, laŭdas, prenas, uzas, enpoŝigas), a participi označuju u kakvoj je fazi radnja na koju se njihov koren odnosi. Npr.: legonto je čitalac koji tek ima nameru da čita, leganto koji je u toku čitanja, a leginto koji je završio čitanje. Isto tako: skribonte znači pre početka pisanja, skribante u toku pisanja i skribinte po završenom pisanju.
Sve ove rečenice mogu biti i u prošlom ili budućem vremenu, no particip ne menja svoje značenje. Npr.:
La legonto aĉetis la libron.

Kupovina se odigrava u prošlosti, ali čitalac je i tada samo "budući čitalac".
La leganto ĝuis la libron.

Čitalac je uživao u prošlosti, ali "dok je čitao".
La leginto laŭdis la libron.

I ovde je u pitanju "bivši čitalac", samo se hvaljenje događa u prošlosti.

Ili drugi primer:
Razonte min mi uzis sapon.

Spremajući se da se brijem uzeo sam sapun.
Razinte min mi uzis razilon.

Brijući se, upotrebio sam brijač.
Razinte min mi uzis viŝtukon.

Pošto sam se obrijao, uzeo sam peškir. (viŝi = brisati; tuko = marama)

Usput da vam kažemo još nekoliko sastavljenih reči sa "tuko":
poŝtuko, naztuko = maramica (nazo = nos)
kaptuko = marama za glavu (kapo = glava)
buŝtuko = salveta (buŝo = usta)
litotuko = čaršav (lito = krevet)
tablotuko = stolnjak…

Trompi – varati, prevariti. Iz onoga što smo dosad učili, reč "varalica" mogli bismo prevesti sa: trompisto, trompulo i trompanto, no ipak nije svejedno koji ćemo izraz upotrebiti, jer je njihovo značenje različito:
trompisto = koji se profesionalno bavi varanjem
trompulo = koji je sklon varanju
trompanto = koji sada vara, bez obzira što mu je ovo, možda, prvi ili jedini slučaj

I, najzad, da vam objasnimo reč "esperanto". Ona znači "nadalica" (onaj koji se nada). Jezik Esperanto piše se velikim početnim slovom da bi se razlikovao od reči "nadalica". Jezik je dobio ime po pseudonimu svog tvorca, dr. Lazara Ludovika Zamenhofa, koji se potpisivao sa Doktoro Esperanto – Doktor Nadalica.

Ekzercoj:
1. Na prazna mesta stavite reči u participu, odnosno nastavak za particip:
En la urbeto Hagen servistino ven___ al la vendisto diris ke ŝi deziras loteribileton. La vendisto, ne hav___ la numeron pri kiu la servistino insistis, promesis ĝin trovi ĉe aliaj vendistoj. Fine, trov___ ĝin, li povis ĝin vendi al la servistino. Gajn ___ la grandan premion, ŝi klarigis ke ŝ estis elekt___ la numeron 23 opini___ ke tri foje sep estas 23.
Elir___ el la lernejo kelkaj knaboj trovis hundeton. Ne soi ___ al kiu doni la hundeton, la plej aĝa knabo diris ke ĝi apartenos al la plej granda mensog ___. La preterpaŝ ___ pastro aŭd___ tion diris ke oni ne rajtas mensogi. Li diris ke li neniam mensogis. Aŭd___ tion la plej aĝa knabo diris ke la hundeto apartenos al la pastro.
2. Skribu hejman taskon pri via familio.

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Dekoka leciono (18)

Svi participi pokazani u prošloj lekciji, nazivaju se aktivni participi, a karakteristika im je, da se u nastavku nalazi –NT- (-anta, -anto, -ante; -inta, -into, -inte; -onta, onto, onte). Međutim, postoji isto toliko pasivnih participa, čiji nastavci umesto –nt- imaju samo –t- , dakle:
Sadašnji: -ata, -ato, -ate;
Prošli: -ita, -ito, ite;
Budući: -ota, -oto, ote.

I mi kažemo "adresant" za onoga koji šalje pismo, a "adresat" za onoga kome se pismo šalje. Isto je i u esperantu, samo sa dodatkom imeničnog nastavka –o, dakle adresanto (pošiljalac) i adresato (primalac). Prvi je particip aktivan jer označava čoveka koji upućuje pošiljku, a drugi je pasivan, jer označava čoveka kome se pošiljka upućuje, pri čemu on nikakvu radnju ne vrši.

Mia plej ŝatata verkisto (verki = pisati književno delo; verkisto = pisac) – moj najomiljeniji pisac (pisac koji je sa moje strane više omiljen). Dakle:
ŝati = voleti

ŝatata = voljen
bati = tući

batata = tučen
ami = voleti

amata = voljen, ljubljen
beni = blagosiljati

blagosiljan, blagosloven

Estu benata! = Budi blagoslovljen!
Mi estas petata. = Moljen sam (mole me).
La konata aktoro (glumac) ludis sian plej sukcesan rolon (uloga). = Poznati glumac igrao je svoju najuspeliju ulogu.
Tiu vorto estas tre malofte uzata. = Ta reč se vrlo retko upotrebljava.

Svi ovi primeri pokazuju radnje koje su u toku.

Ĉu vi ŝatas kuiritajn terpomojn? = Volite li skuvani krompir?
Kuvanje je završeno. "Kuirataj" bi značilo "koji se trenutno kuva". U esperantu je krompir u množini, jer je "terpomo" samo jedan komad krompira.

Ĉu vi deziras bakitajn kukojn?
Li revenis el la batalo (borba bitka) – vundita (vundi = raniti).
Tiu libro estas aĉetota (biće kupljena).
La unuaj tri numeroj de la gazeto estas multobligitaj (multobla = mnogostruk; multobligi = umnogostručiti, umnožiti; multobligita = umnožen) kaj la ceteraj estas presitaj (presi = štampati).
La libro estas presita. = Knjiga je štampana.
La libro estas presata. = Knjiga se štampa.
La libro estas presota. = Knjiga će biti štampana (spremljena je za štampanje).

I aktivni i pasivni participi vrlo se često upotrebljavaju u esperantu i mnogo doprinose stvaranju bogatih mogućnosti izražavanja. Naročito se često upotrebljavaju sa glagolom "esti", zamenjujući razna komplikovana glagolska vremena drugih jezika.
Mi estas skribanta la leteron. = Pišem pismo (trenutno sam u toku pisanja).
Mi estas skribinta la leteron. = Napisao sam pismo (upravo sam završio pisanje pisma).
Mi estas skribonta la leteron. = baš sam uzeo da napišem pismo (sad počinjem)
Mi estis skribanta la leteron. = Bio sam pisao pismo. (radnja se odigrava u prošlosti, ali nije završena, tj. traje u momentu u kome govorimo)
Mi estis skribinta la leteron. = Bio sam napisao pismo. (radnja u prošlosti i završena je)
Mi estis skribonta la leteron. = Bio sam spreman da pišem pismo (radnja je u prošlosti imala tek da se završi)
Mi estos skribanta la leteron. = Biću pisao pismo. (radnja u budućnosti traje – u toku je)
Mi estos skribinta la leteron. = Završiću pisanje pisma. (mada još nisam počeo)
Mi estos skribonta la leteron. = Biću spreman da pišem pismo (radnja u budućnosti tek je nameravana).
Se mi estus skribanta la leteron. = Da ja pišem pismo… (ako bih ja pisao pismo)
Se mi estus skribonta la leteron. = Ako bih ja pisao pismo (u budućnosti)

Vidite li mogućnosti vrlo preciznog izražavanja, što je na našem jeziku (i većini) teško čak i objasniti? Ako ste ovo razumeli, onda više do kraja kursa nikavih teškoća nema. Ostali su nam još samo neki afiksi i neka sitna objašnjenja, i naravno, nove reči. Evo još malo vežbe:
Se mi estus vidinta tion, mi svenus (onesvestiti se).
La kurso estas gvidota (voditi) de la plej sperta kursgvidanto. (vođa kursa)
Mi ne estis scianta ke mia kajero estos kontrolata (kontrolisati).
Se mi estus sciinta pri la malsukceso, mi nenion provus (probati).

Ekzercoj:
1. Postavite pitanja da biste dobili skraćene odgovore:
La pordo estas fermita. Malfermante la fenestron ŝi lasis (pustiti) freŝan (svež) aeron (vazduh) en la ĉambron. Forironte ŝi ne fermis post si la pordon. Ŝi estis revenigita por fermi la pordon. Nia kurso estas bone vizitata. La gekursanoj estas farontaj ekzamenon (ispit). Post la ekzameno diplomoj estos donataj al ĉiuj.
2. Sastavite po jednu rečenicu sa sledećim rečima: aŭskultante, leganto, sidanta, edziĝinto, promesinte, manĝinta, venonta (idući), lavonte, aĉetonto, purigata, pagota, lernita, daŭrigote, razite.

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Deknaŭa leciono (19)

Nigra infano

En la grandaj usonaj (Usono – SAD) magazenoj (robna kuća) ekzistas specialaj (specijalan, naročit) infanĝardenoj (ĝardeno = bašta

infanĝardeno = jasle), por helpi al virinoj, kiuj volas aĉeti kaj samtempe (možete li sami da pogodite? – istovremeno) scii, ke iliaj infanoj estas bone prizorgataj (zorgi = brinuti se

prizorgi = zbrinuti).
Estis en la semajno antaŭ Novjaro (Nova godina), kaj vi mem scias, kiel ĉiuj inoj rapidegas al la urbcentraj (centro = centar) magazenoj, por aĉeti donacojn al la familijanoj (familio = porodica) kaj parencoj, eĉ al geamikoj.
Iu virino eniris magazenon, konfidis (poveriti) sian suĉinfanon (suĉi = sisati) al la infaneoj kad dronigis sin (droni = potonuti, utopiti se) plen-plezure (plezuro = zadovoljstvo, uživanje

plen-plezure = s punim zadovoljstvom) en la aĉetajn komamasojn (amaso = maso). Post multhora luktado (lukti = rvati se, boriti se) ŝi revenis al la infanĝardeno, repreni (pazite! re-preni) sian infanon sed, ho ve, ŝi ne povis trovi la kontrol-bileton, kiom ajn (god; giom ajn – koliko god) ŝi serĉis siaj poŝoj.
Sen la kontrol-bileto ŝi ne povis kunporti sian infanon, sed la vartistino (varti = negovati, čuvati decu) konsolis (tešiti) ŝin: "Estas unu ebleco (mogućnost): atendu ĝis kiam ĉiuj aliaj infanoj estos reprenitaj, kaj poste mi donos al vi la lastan infanon.
Kiel dirite, tiel farite. La virino atendis ĝis la fermoboro de la magazine; la infanoj estis reprenitaj unu post la alia, sed la lasta infano, ikun neniu postulis, estis… nigra.
(Kompreneble la virino mem ankaŭ estis nigra).

"-ebl" estas sufikso montranta ke io povas esti farata. Ekz.: (ekzemple)
videbla = kion oni povas vidi (vidljiv)
kredebla = kon oni povas kredi
farebla = kion oni povas fari, ktp.

Manĝebla fungo (gljiva, pečurka); brulebra materio (materija), facile (facila = lak) legebla artikolo (članak), problemo (problem) nur internacie (međunarodno; nacio = narod); solvebla (solvi = rešiti, npr.: problem, zagonetku…); travidebla vitro (staklo), atingebla (atingi = dostići) celo, komprenebla afero.

Eble mi morgaŭ vizitos vin.
Ekzistas ofte uzata esprimo: kiel eble plej… (što je moguće više) aŭ kiom eble plej… (koliko je god moguće).
Ekz.:
Skribu la leteron kiel eble plej afable (ljubazno).
Donu al li kiom eble plej multe da mono!
Ni scias ke vi miras (čuditi se) kial ni ankoraŭ ne montris al vi, kiel oni skribas leterojn. Por ke vi ne koleru, ni instruos vin.

Unue oni skribas la lokon kaj daton (datum) de la skribado, ekz.:
Beograd, la 8-an de februaro 1963.

Poste oni skribas la titolon (naslov). Ĝi povas esti tre diversspeca (raznovrstan) ekz.:
Kara (dragi) patro, patrino, frato, amiko, kolego (kolega), kamarado (drug) ktp., aŭ
Kara mia… Altestimata (visoko poštovani)… ktp.

Post tio venas la enhavo (sadržaj) de la letero, kiu povas esti tre diversa.
La lastaj salutvortoj povas esti:
Sincere via…; Salutas vin via amiko…; Ĝis baldaŭa (baldaŭ = uskoro) revido, via… Ĉirkaŭbrakas (zagrliti) vin via…; Multajn kisojn (kisi = ljubiti

kiso = poljubac) de via… ktp.
Jen ekzemplo de letero:

Beograd, la 8-an de februaro 1963.

Kara mia amiko,
Hieraŭ mi ricevis vian afablan leteron, kiu tre ĝojigis min. Mi vidas ke vi tre fervore (revnosno) lernas Esperanton kaj sufiĉe bone skribas. Mi gratulas al vi kaj deziras luan (daljni) sukceson. Skribu al mi almenaŭ ĉiusemajne mi tuj respondos al ĉiu via letero.
Elkore (koro = srce

elkore = srdačno) vin salutas via
Risto.

Ekzercoj:
1. Kio ekzistas en la grandaj usonaj magazenoj? Ĉu en nia lando ekzistas infanĝardenoj? Ĉu ankaŭ en grandaj magazenoj? Kion oni faras en la infanĝardenoj? Kiam oni plej multe aĉetas en Usono? Kiam oni plej multe aĉetas en nia lando? Kion oni ricevas en la usonaj magazenoj transdonante infanon al la infanejo? Kial la patrino devis atendi la fermhoron? Kian infanon ŝi ricevis? Ĉu ŝi estis kontenta? Kial?
2. Skribu leteron al kiu vi deziras.

Ĉĉ Ĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Dudeka leciono (20)

Karaj gejunuloj! Vi certe ŝatas la poezion (poezija) kaj vi verŝajne (verovatno; vero = istina; ŝajni = izgledati, činiti se) estas jam scivolemaj (ljubopitljiv, znatiželjan) ekscii ĉu en Esperanto ekzistas poemoj (pesma, pesničko delo) kaj ĉu ili estas interesaj kaj belsonaj (milozvučan). Ni povas kvietigi (kvieta = miran, spokojan) vin: jes, en Esperanto jam ekzistas multaj originalaj (originalan) kaj tradukitaj poemoj. Ĉu ili estas belsonaj, vi mem prijuĝu (prosuditi; juĝi = suditi).
Vi certe konas la faman poemon de Milorad Mitrović "Bila jednom ruža jedna". Ĝin tradukis Esperanten (en Esperanton) zagreba esperantisto sub nome Jean d'Agréve. Jen la traduko:

Estis iam rozo bela

Ĉe l' patrin' knabino floris,
Ĉarma pli oi tago hela
Kaj ekamis junuleton –
Estis iam rozo bela…

La junul' flirtulo estis,
Ŝin perfidis kor-kruela;
Al alia manon donis –
Estis iam rozo bela…

Ĉe altar' la edzo ĵuras
Ĝoje vibras kant' miela.
Sonoril ĉe l' tombo ploras:
Estis iam rozo bela…

Jen, vi povas konstati (konstatovati, ustanoviti) ke la poemo, kvankam (iako, primedba) mallonga, estas tre ĉarma (dražestan, ljubak) kaj la ritmo (ritam) kongruas (slagati se, podudarati se) kon la ritmo de la originala poemo, do oni povas ĝin ankau kanti laŭ la sama melodio. Por kompreni (za razumeti – da bi se razumelo) la tekston (tekst), ni donos al vi la nekonatajn vortojn kaj kelkajn klarigojn:
rozo = ruža
flori = cvetati
hela = jasan, svetao
flirti = lepršati, flertovati
perlidi = izneveriti
kruela = svirep
altaro = oltar
ĵuri = kleti se, zakleti se
vibri = treperiti
mielo = med
sonori = zvoniti
tombo = grob

En la poemo vi povis rimarki komojn (zarez) presitajn supre (gore) ĉe la fino de kelkaj vortoj kiuj pe estas kompletaj. Ilia nomo estas apostrofo (apostrof) kaj ili anstataŭas (zamenjuju) la lastan vokalon (samoglasnik, vokal) de substantivoj (la vokalon "o") aŭ de la artikolo "la" se la vorto antaŭ ĝi finiĝas per vokalo (ekz.: ĉe l' patrino, de l' koro). En la apostrofita substantivo la akcento (naglasak) restas sur la sama silabo (slog) sur kiu ĝi estus sen apostrofo, do sur la antaŭ lasta vokalo konsiderate (uzeti u obzir, uvažiti) ankaŭ la apostofitan.
Apostrofo ĝenerale (uopšte) estas uzata precipe (naročito, poglavito) en poezio por havi la deziratan nombron da silaboj en la koncerna (odnosni) verso (stih).
En la komenco de tiu ĉi leciono vi trovis la vorton: scivolema. Ĝi konsistas el 3 partoj: scii, voli, kaj.
- EM. Tiu ĉi lasta estas sufikso kiu esprimas enklinon (naklonost, sklonost), amon aŭ kutimon (običaj) fari ion. Ekz.:
ŝpari = štedeti

ŝparema = štedljiv
morto = umreti

mortema = smrtan
cedi = popustiti

cedema = popustljiv
moki = rugati se

mokema = podrugljiv
parolema = govorljiv, blagoglagoljiv; babilema = pričljiv; mensogema = lažljiv; dormema = pospan; plorema = plačljiv; forgesema = zaboravan; kredema = lakoveran; timema = bojažljiv; profitema = koristoljubiv; ktp.

Parencaj al tiu ĉi sufikso estas la sufiksoj –ind kaj –end.
-IND signitas (znači) iun, aŭ ion kiu meritas ion. Ekz.:
aminda (vredan ljubavi); laŭdinda (vredan pohvale); vidinda (vredan da se vidi); memorinda (vredan pamćenja); forgesinda (vredan zaborava); kredinda (verodostojan); mirinda (vredan čuđenja, čudan).
bedaŭri = žaliti

bedaŭrinde = nažalost
admiri = diviti se

amirinda = vredan divljenja

Kredinda aserto (tvrdnja); leginda libro; laŭdinda afero; puninda (puni = kazniti) kulpo (krivica); ridinda diplomato (diplomata); mirinda okazo; tiu ĉi grava tago restos por mi ĉiam memorinda; kredindeco (verodostojnost) de atestanto; tiu urbo havas multajn vidindaĵojn.

-END signifas ion, kion oni devas fari. Ekz.: sekvi = slediti

sekvenda = što se mora slediti; tiu letero estas tuj respondenda; la frazo estas kompletigenta (mora da se upotpuni) jene (ovako); mi skribos al vi pri la farenda laboro; la prezo (cena) estas antaŭe (unapred) pagenda.

Ĉu vi jam vidas ke Esperanto estas mirinde facila lingvo? Jes? Bone, sed ne forgesu ke ĉiu leciono estas lernenda, ne nur legenda. Tio ĉi estas memorenda.

Ekzercoj:
1. Lernu la poemon "Estis iam rozo bela" parkere (napamet) kaj recitu (recitovati ĝin la sekvantan (sledeći) fojon.
2. Skribu hejman taskon pri via hejmo.

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Dudek unua leciono (21)

Lazaro Ludoviko Zamenhof

Ĉu vi iam aŭdis lian nomon? Li estas la aŭtoro de nia lingvo. Li naskiĝis (rodio se; naski = roditi) en la jaro 1859. en Bjalistok, en la urbo kie vivis rusoj (Rusi), poloj (Poljaci), litvoj (Litvanci) kaj hebreoj (Jevreji). Ĉiuj menciitaj (spomenuti) nacioj parolis sian propran lingvon kaj pro oftaj miskomprenoj (nesporazum) ili estis ĉiam en la malamikaj interrilatoj. Tiu dispartiĝo (podeljenost) de naciaj grupoj pensigis la knabeton Lazaron kaj en lia infana cerbo (mozak) naskiĝis la ideo (ideja) pri internacia lingvo. Kiel gimnaziano (gimnazio = gimnazija) en Bjalistok kaj Varsovio (Varšava) li jam sciis la polan, rusan kaj germanan (nemački), lingvoj kaj ellernis la latinan (latinski), grekan (grčki), anglan (engleski) kaj aliajn lingvojn.
Konante jam ok lingvojn, li komnecis verki novan lingvon kiu estu pli simpla ol iu ajn alia lingvo. El la gramatiko li forjetis ĉion superfluan (suvišan). La vortojn li elektis (izabrati) el tiuj kiuj jam estis internaciaj aŭ kiuj aperas (pojaviti se) en kiom eble plej multaj lingvoj.
Li montris la lingvon al siaj kunlernantoj, kiuj entuziasmiĝis (entuziazmo = oduševljenje) kaj lernis ĝin. Tio faris grandan ĝojon al ili kaj kuraĝigis la aŭtoron. Tamen li rimarkis la mankojn (nedostatak) de sia lingvo kaj iom post iom (iom post iom = malo pomalo) perfektigis (perfekta = perfektan, savršen) ĝin.
Fininte la gimnazion li deziris studi la medicinon kaj lia patro sendis lin al Moskvo. Sed antaŭ lia foriro (odlazak) lia patro devigis lin promesi ke li dum la studado ne okupos (zanimati) sin (okupi sin = baviti se) pri sia ideo krei (stvoriti) internacian lingvon. Ĉiujn manuskriptojn (rukopis) li devis ligi per ŝnuro (kanap) kaj meti en la ŝrankon.
Tamen li ĉiam pensis pri plibonigo de sia lingvo kaj faris grandajn ŝanĝojn en ĝi, kiujn postulis la praktiko (praksa) mem, nome (naime) intertempe li tradukis multajn verkojn el diversaj lingvoj kaj verkis originalajn verkojn perfektigante la lingvon.
Revenante hejmen li trovis neniun el siaj manuskriptoj, ĉar lia patro dum lia foresto bruligis ĉion. Tiu fakto tamen me malkuraĝigis lin, ĉar lia lingvo jam firme (čvrsto) estis en lia kapo.
Li fariĝis kuracisto de malriĉuloj kaj neniam povis kolekti (skupiti) sufiĉe da mono por eldoni la unuan lernolibron. Post lia edziĝo kun Klara Zilbernik lia bopatro (tast) ebligis tion. Tiamaniere (na taj način, tako) en la jaro 1887 aperis la unua lernolibro de "internacia lingvo" – en la rusa lingvo. Poste la libro estis tradukita en multajn lingvojn kaj la adeptaro (adepto = sledbenik) rapide kreskis en diversaj landoj. La movado (pokret; movi = kretati) rapide disvaliĝis (vasta = prostran, širok).
Venkis (pobediti) ne nur la lingvo, sed ankaŭ la ideo de frateco kaj paco (mir) inter la popoloj (narod).
Ĝis sia morto en la jaro 1917 li vivis nur por sia ideo kaj por Esperanto, kaj estas alte estimata de ĉiuj esperantistoj.

MIS- estas prefikso signifanta: erare, malĝuste (ĝuste = ispravan, tačan), malbone, ktp. Ekz:
misaŭdi = pogrešno čuti
miskompreni = pogrešno razumeti
misinformi (informi = obavestiti) = pogrešno obavestiti, dezinformisati
mispaŝo = pogrešan korak
misuzi = zloupotrebiti
misgvidi = odvesti stranputicom
miskalkuli = preračunati se (kalkuli = računati)

BO- estas prefikso montranta parencecon kiu devenas (potiče) de geedziĝo:
bopatro = tast, svekar
bopatrino = tašta, svekrva
bofilo = zet
bofilino = snaja
bofrato = šurak, dever, pašenog, šogor
bofratino = svastika, šurnjaja, jetrva

DIS- estas prefikso kiu esprimas makuniĝon (rastavljanje), dividon, forigon (odstranjivanje) en diversajn direktojn (pravac). Ekz:
disŝiri paperon = iscepati papir
disĵeti flugfoliojn = razbacivati letke (folio = list)
dissemi (semi = sejati) granojn = rasejati zrna
dispeli birdojn = rasterati ptice
dissendi cirkuleron = razaslati cirkular (raspis)
disvastigi la ideon = rasprostraniti ideju

Ĉiu Esperanton scianta homo estas bona kaj vera esperantisto nur se li disvastigas la ideon de internacia solidareco (solidarnost), kaj instruas al aliaj homoj la internacian lingvon de doktoro Zamenhof: Esperanton.

Ekzercoj:
1. Kiu estas la aŭtoro de Esperanto? Kie li naskiĝis? Kiam li naskiĝis? Ĉu en Bjalistok vivis serboj? Ĉu ili vivis en harmonio (sloga)? Kie Zamenhof finis la gimnazion? Kie li studis fakultatojn? Kion fakultaton li finis? Kiu estis lia profesio (zanimanje)? Kio li estis? Ĉu vi estis kuracisto de la riĉulo? Kiam li eldonis la unuan lernolibron? Kiu ebligis al li eldoni la lernolibron? En kiu lingvo aperis la unua lernolibro de Esperanto? Kiam mortis Zamenhof?
2. Faru 5 frazojn en kiuj aperos vortoj kun la prefiksoj mis- kaj dis-.