.:: Učimo esperanto ::.

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Pošto se rečnici i lekcije iz esperanta jako teško nalaze kod nas, rešili smo da vam poklonimo kurs iz ovog veštačkog jezika.

Lekcije će ići svake nedelje (osim ako zli čarobnjak-lingvista ne zaboravi).

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Prvi čas

Bòna hòmo, Grànda ĉàmbro. Àlta dòmo. Sàĝa profesòro. Diligènta lernàto. Rapìda ĉevàlo. Blànka mùro. Vèrda flàgo. Nìgra tabùlo. Fidèla hùndo. Blùa màro. Bèla kàto. Fòrta bòvo. Brùna tàblo. Rònda sèĝo.

Čita se kao u našem jeziku. Naglasak je uvek na pretposlednjem slogu.

Ĉĉ = Čč
Ĝĝ = Dž dž

bona = dobar/a/o
homo = čovek
granda = velik/a/o
ĉambro = soba
alta = visok/a/o
domo = kuća
saĝa = pametan/na/no
profesoro = profesor
diligenta = marljiv/a/o
lernato = učenik
rapida = brz/a/o
ĉevalo = konj
blanka = beo/la/o
muro = zid
verda = zelen/a/o
flago = barjak, zastava
nigra = crn/a/o
tabulo = tabla
fidela = veran/na/no
hundo = pas
blua = plav/a/o
maro = more
bela = lep/a/o
kato = mačka
forta = jak/a/o
bovo = goveče, vo
bruna = smeđ, braon
tablo = sto
ronda = okrugao/la/lo
sego = stolica

Sigurno ste primetili da sve imenice imaju završetak "-o", a svi pridevi "-a".
Ono što ostane kada se izostavi taj sufiks jeste koren. Koreni su na primer: bon-, hom-, grand- itd.
Osim toga, primetili ste i da pored svakoga prideva stoje po tri oblika u prevodu na naš jezik: muški, ženski i srednji. To je zato što u esperantu nema razlike u rodovima, tj. ne postoje gramatički rodovi. "Bela" znači i "lep" i "lepa" i "lepo".
Bela homo - Lep čovek
Bela domo - Lepa kuća
Bela maro - Lepo more

Zar ovo nije jednostavno?
Sad naučite ovih 30 reči i pokažite da već nešto znate. Prevedite na esperanto sledeće:
Dobar pas. Velika kuća. Visok čovek. Pametan konj. Beo vo. Zelen sto. Crna mačka. Lepa zastava. Jak zid. Smeđ učenik.

Možete pokušati i sami da pravite druge kombinacije. Ako ovo sve dobro naučite, u idućoj lekciji pokazaćemo vam nešto interesantno.

Ostala slova koja se razlikuju od naše latinice (tzv. "gajevice"):
Ĵĵ = Žž
Ŝŝ = Šš
Ĥĥ = tvrdo H kao i u našem jeziku. Obično Hh je malo lakše izgovoreno kao kad lako kažete "aha", a ovo je približno kao u reči "huknuti"
Ŭŭ = Tzv. "dvoglasno U". Upotrebljava se samo u dvoglasnicima aŭ, eŭ i oŭ i tada sa prethodnim samoglasnikom čini jedan slog. Ovo je važno zbog naglaska jer na Ŭŭ nikada ne može da padne naglasak, a ako je dvoglasnik (diftung) na kraju reči, naglasak je na prethodnom slogu. Na primer:
àntaŭ = pre, pred
làŭdi = hvaliti
Još nešto, ovo ŭ se izgovara malo tamnije i muklije (ne nemačko ü) od našeg.

Ceo alfabet glasi: Aa, Bb, Cc, Ĉĉ, Dd, Ee, Ff, Gg, Ĝĝ, Hh, Ĥĥ, Ii, Jj, Ĵĵ, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Ŝŝ, Tt, Uu, Ŭŭ, Vv, Zz. Pri izgovoru pojedinih slova suglasnicima se dodaje -o.

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Drugi čas

Patro kaj patrino. Filo kaj filino. Frato kaj fratino. Mia patro kaj mia patrino. Via frato kaj via fratino. Mia patro estas juna. Mia filo lernas. Via fratino legas kaj skribas. Nia blanka hundino manĝas. Via katino dormas. Mia patro estas juna sed mia avo estas maljuna. Ĉevalo estas bela sed azeno estas malbela. Lia avo ripozas kaj lia avino kuiras. Mia libro estas ruĝa kaj via kajero estas flava.

patro = otac
kaj = i
patrino = majka
filo = sin
filino = kći, ćerka
frato = brat
fratino = sestra
mia = moj/a/e
via = vaš/a/e
estas = je
juna = mlad/a/o
lernas = uči
legas = čita
skribas = piše
nia = naš/a/e
hundino = kuja, ženka psa
manĝas = jede
katino = mačka
dormas = spava
sed = ali, nego
avo = deda
maljuna = star (nije "Lj" nego se posebno izgovaraju L i J)
azeno = magarac
malbela = ružan/na/no
lia = njegov/a/o
ripozas = odmara se
avino = baba
kuiras = kuva
libro = knjiga
ruĝa = crven/a/o
kajero = sveska
flava = žut/a/o
ŝia = njeno

Obećali smo vam ovaj put nešto interesantno, pa evo:

U esperantu se od jedne reči mogu stvoriti mnoge nove, dodavanjem izvesnih dodataka koji se zovu "afiksi". Oni ispred korena reči se zovu prefiksi, a drugi na kraju i zovu se sufiksi. I jedni i drugi menjaju smisao korena. U ovoj lekciji već smo se sreli sa jednim prefiksom i jednim sufiksom.
Prefiks "mal-" daje korenu suprotno značenje (pridevi su uvek pozitivne simbolike). Npr.:
juna = mlad

maljuna = star
bela = lep

malbela = ružan
bona = dobar

malbona = loš, rđav
granda = velik

malgranda = mali
alta = visok

malalta = nizak
saĝa = pametan

malsaĝa = glup
diligenta = marljiv

maldiligenta = lenj
rapida = brz

malrapita = spor

Ovde smo prideve, radi kratkoće, dali samo u muškom rodu.
Tako ćemo i ubuduće raditi jer, kao što smo rekli, u esperantu nema gramatičkih rodova. Ipak, prirodni rodovi se mogu izraziti i u esperantu, a evo kako:
Sufiks "-in(o)" označava prirodni ženski rod, odnosno ženski pol i može se dodati samo korenu koji predstavlja lice ili životinju. Npr.:
patro = otac

patrino = majka
filo = sin

filino = ćerka
frato = brat

fratino = sestra
hundo = pas

hundino = keruša

U prvoj lekciji rekli smo vam da je "kato" mačka, a sada mačku zovemo "katino". Međutim, to nije greška. U esperantu koren koji označava neku životinju važi za sve životinje iste vrste bez obzira na pol. Katino je mačka ženka. Isto tako: bovino = krava i ĉevalino = kobila
Za označavanje muškog pola kod životinja upotrebljavamo "vir-" kao prefiks. Npr. virĉevalo = pastuv, ždrebac; virkato = mačak...

Reč "vir" u stvari je koren koji se upotrebljava i kao prefiks. Osnovno značenje je:
viro = muškarac
virino = žena (ženska osoba)

Vežbe:
1) Stavite glagole na prazna mesta u sledećim rečenicama:
- Mia frato _____ juna.
- Via hundo _____ .
- Lia libro _____ flava.
- Ŝia avo _____ saĝa.
- Patrino _____ kaj ŝia filino _____ .
2) Stavite prideve na prazna mesta u sledećim rečenicama:
- Nia avino estas _____ .
- Ĉevalo estas _____ .
- Bovo estas _____ .
- Nia hundo estas _____ .
- Via domo estas _____ .
- Mia frato estas _____ kaj mia fratino estas _____ .

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Treći čas

U prošloj lekciji imali smo nekoliko glagola: estas, lernas, legas, skribas, manĝas, dormas. Svi oni imaju nastavak -as. To je nastavak za sadašnje vreme i važi za sve glagole i za sva lica. Da bi se mogla razlikovati lica koja vrše dotičnu radnju, potrebno je uvek dodati odgovarajuću ličnu zamenicu. Lične zamenica su:
mi = ja
vi = ti (Vi)
li = on
ŝi = ona
ĝi = ono
ni = mi
vi = vi
ili = oni

Npr.:
mi dormas = (ja) spavam
vi dormas = (ti) spavaš
li dormas = on spava
ŝi dormas = ona spava
ĝi dormas = ono spava
ni dormas = (mi) spavamo
vi dormas = (vi) spavate
ili dormas = (oni) spavaju

Jeste li nas uhvatili u laži? Rekli smo da nema rodova, a sada ih opet ima! Ipak, nismo vas slagali. "Li" se upotrebljava samo za muška lica, "ŝi" za ženska, a "ĝi" za sve ostalo, za stvari, životinje itd. bez obzira kome rodu pripradaju u našem jeziku. Dakle, nema gramatičkog roda, nego samo prirodnog.
Osim toga i za drugo lice jednine lična zamenica je "vi", jer u esperantu se svakome kaže "vi", ali se na naš jezik to ne može prevesti i sa "ti". Ipak, ako želite da naročito ističete intimnost, možete reći "ci" - ti.
I, najzad, sve glagole naći ćete u rečnicima u neodređenom načinu (infinitivu), koji uvek ima nastavak -i. Dormi = spavati; skribi = pisati; esti = biti.
Kad već znamo lične zamenice, naučimo i prisvojnekoje se dobijaju nastavkom -a na lične:
mia = moj/a/e
via = tvoj/a/e
lia = njegov/a/o
ŝia = njen/a/o
ĝia = njegov/a/o
nia = naš/a/e
via = vaš/a/e
ilia = njihov/a/o

Tablo estas meblo. Seĝo ankaŭ estas meblo. Tablo kaj seĝo estas mebloj. Avo estas maljuna. Avino ankaŭ estas maljuna. Geavoj estas maljunaj. Mia patro kaj mia patrino estas miaj gepatroj. Liaj gefratoj lernas. Lernato kaj lernatino estas gelernantoj.
meblo = komad nameštaja
antaŭ = takođe, i

-j je nastavak za množinu.
Bona homo = Dobar čovek
Bonaj homoj = dobri ljudi

"Ge-" je prefiks koji uključuje oba pola:
patro = otac; patrino = majka

gepatroj = roditelji
lernato = učenik; lernatino = učenica

gelernatoj = učenici i učenice

Imenice sa prefiksom "ge-" uvek su u množini, jer da bi oba pola bila zastupljena, potrebne su najmanje dve osobe, a sve što je više o jedan - množina je.

Evo još nekoliko novih glagola:
havi = imati
vidi = videti
aŭdi = čuti
iri = ići
fari = činiti, praviti
labori = raditi
ludi = igrati se
danci = igrati (plesati)
kuri = trčati
flugi = leteti
trinki = piti
scii = znati (oba I se čuju)
stari = stajati
sidi = sedeti
kuŝi = ležati
vojaĝi = putovati

fari = činiti, praviti
trinki = piti
scii = znati (oba I se čuju)
Vežbe:
Sastaviti rečenici s glagolima: iri, labori, ludi, danci, kuri, flugi, stari, sidi, kuŝi i vojaĝi (naravno, u sadašnjem vremenu), ali tako da u svakoj rečenici bude po jedan afiks (prefiks ili sufiks) ili množina.

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Četvrti čas

Mia patro estas laboristo. La laboristoj multe laboras. Mia fratino havas filon. La infano bone dormas. Mia frato estas bakisto. Li bakas panon kaj lia edzino bakas bongustajn kukojn. Mi tre ŝatas kukojn. Ŝi ĉiam regalas min kiam mi vizitas ŝin. Ŝi ankaŭ havas infanon, belan filinon. La infano jam komnecas paroli. Ili havas ankaŭ hundon kaj katon. La hundo estas blanka kaj la kato estas nigra. Mi amas la infanon kaj ŝatas la bestojn.

laboristo = radnik
la = član (koji se ne prevodi na naš jezik)
multe = mnogo
filon = sina
infano = dete
bone = dobro
bakisto = pekar
baki = peći
pano = hleb (4. padež: panon)
edzo = muž
bongusta = ukusan
bongustajn = ukusne
kuko = kolač
kukojn = kolače
tre = vrlo, veoma
ŝati = voleti (stvari i životinje)
ĉiam = uvek
regali = častiti
min = mene
kiam = kada
viziti = posetiti
ŝin = nju
jam = već
komenci = početi
besto = životinja

Na nekoliko mesta ima reči (imenica i prideva) sa nastavkom -n. To je nastavak za četvrti padež (akuzativo), jedini padež koji postoji u esperantu osim nominativa. Akuzativo se upotrebljava da označi predmet, lice, životinju ili stvar nad kojom se radnja vrši. Npr.: Mia fratino havas filon - Moja sestra ima sina (odgovor na pitanje "koga" ili "šta"). Li bakas panon = on peče hleb (radnja, tj. pečenje se vrši na hlebu) itd. Ako je reč u množini onda prvo dolazi nastavak za množinu, a zatim za akuzativ (kuko+jn).
Ako je imenica u akuzativu, uvek će biti u akuzativu i pridev ili imenica koji se odnose na tu imenicu. Ovo pravilo važi i za množinu. Nije "bona kukoj" nego "bonaj kukoj"; ne "bona kukojn" nego "bonajn kukojn".

min = mene, me; mian = moga, moju, moje; miaj = moji
vin = tebe, te; vian = tvoga, tvoju tvoje; viaj = tvoji
lin = njega, ga; lian = njegovog, -u, -o; liaj = njegovi
ŝin = nju, je; ŝian = njenog, -u, -o; ŝiaj = njeni
ĝin = njega, ga; ĝian = njegovog, -u, -o; ĝiaj = njegovi
nin = nas; nian = našeg; -u, -e; niaj = naši
vin = vas; vian = vašeg, -u, -e; viaj = vaši
ilin = njih; ilian = njihovog, -u, -o; iliaj = njihovi

Drugo što treba da naučite jeste član "la", koji u našem jeziku ne postoji. Član se odnosi na imenicu i upotrebljava se kada govorimo o određenoj ili poznatoj stvari, ili kad se imenicom uopštava pojam. Npr.:
"Mia fratino havas filon" - moja sestra ima sina. Odmah posle ove konstatacije kažemo: "La infano bone dormas" - jer "dete", to je taj sin o kome smo već govorili, dakle sada nam je sve poznato. Sada govorimo samo o određenom detetu.
"La laboristoj multe laboras" - radnici mnogo rade. Ovo se odnosi na sve radnike (na radnike uopšte), dakle na određenu kategoriju ljudi. Ako se član ne bi upotrebio to bi značilo da radnici mnogo rade, ali ne svi.
Član se ne upotrebljava za osobene imenice, koje se pišu velikim početnim slovom (Beograd, Milan itd) jer se zna da su određeni, poznati. Isto tako ne upotrebljava se član ni onda kada uz imenicu imamo prisvojnu zamenicu, jer onda ta zamenica potpuno određuje tu stvar, tj. to lice. Npr. "mia fratino", a ne "mia la fratino" ili "la mia fratino".

Zatim ste videli novi nastavak -e. To je nastavak za prilog (koji odgovara na pitanje: kako, kada, gde). Npr.:
bona - dobar

bone - dobro
bela - lep

bele - lepo
multa - mnogi

multe - mnogo
rapide - brzo; saĝe = pametno itd.

Najzad, naučimo novi sufiks -ist- koji označava:
a) zanimanje (profesiju):
labori - raditi

laborISTo - radnik
baki - peći

bakisto - pekar
kuiri - kuvati

kuiristo - kuvar
b) pasiju, hobi:
ŝako - šah

ŝakisto - šahista
filatelo - filatelija

filatelisto - filatelista
c) pripadnost nekoj ideologiji ili pokretu: socialisto, komunisto, esperantisto...

Vežbe:
1) Stavite lične ili prisvojne zamenice gde iste nedostaju u sledećem tekstu:
_____ frato estas saĝa. _____ ĉiam bone lernas. Lia profesoro amas ___. Ankaŭ la gelerantoj amas _____. Mia fratino estas diligenta. Ankaŭ multe lernas. Niaj gepatroj amas _____.
2) Stavite množinu i akuzativ gde isti nedostaju u sledećem tekstu:
Mia fratino havas edzo___, filo kaj filino__. La infano estas malgranda kaj bela__. Ili ŝatas ludi__. La edzo estas filatelisto kaj esperantisto__. Li havas multa esperanta libro__.

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Peti čas

La sonĝo

- Terure, kion mi sonĝis hieraŭ.
- Kion?
- Ke mi estas norvego.
- Ĉu tio estas terura?
- Certe, ĉar mi ne scias norvege.

Duobla sciigo

- Hieraŭ mi renkotis vian edzon, sed li ne vidis min.
- Mi scias. Li rakontis tion al mi.

terura = užasan
kio = šta
sonĝi = sanjati; sonĝis = sanjao
hieraŭ = juče
ke = da
norvego = Norvežanin
ĉu = da li, je li, zar
certe = sigurno
ĉar = jer, pošto
duobla = dvostruk
sciigo = obaveštenje
renkonti = sresti; renkontis = srela
rakonti = pričati; rakontis = pričao
tio = to

"-is" je nastavak za prošlo vreme. Važi za sva lica kao i "-as" za sadašnje. Npr.:

mi sonĝis = ja sam sanjao
vi sonĝis = ti si sanjao
li sonĝis = on je sanjao
ŝi sonĝis = ona je sanjala
ĝi sonĝis = ono je sanjalo
ni sonĝis = mi smo sanjali
vi sonĝis = vi ste sanjali
ili sonĝis = oni su sanjali

Vreme je da naučimo brojeve. Glavni brojevi su:
1 - unu
2 - du
3 - tri
4 - kvar
5 - kvin
6 - ses
7 - sep
8 - ok
9 - naŭ
10 - dek

11 - dek unu
12 - dek du
18 - dek ok
20 - dudek
23 - dudek tri
30 - tridek
40 - kvardek
90 - naŭdek
100 - cent
200 - ducent
300 - tricent

2000 - du mil
15.000 - dek kvin mil
367000 - tricent sesdek sep mil
49582 - kvardek naŭ mil kvicent okdek du

Kao što vidite, brojevi se dobijaju jednostavnim ređanjem imena cifara. Kada se brojevi ispisuju slovima, za svaku cifru piše se zasebna reč. Brojevi ne dobijaju nastavke za množinu i za akuzativ. Izuzetak od ovoga čine:
miliono - milion
miliardo - milijarda
biliono - bilion
biliardo - bilijarda
jer su to imenice (imaju nastavak "-o"). Npr. tri milionoj, dek miliardej itd.
U vezi s brojevima naučite tri sufiksa koji se dodaju samo brojevima:
1. "-on" označava razlomak, podelu na jednake delove: duono - polovina; triono - trećina; tri kvaronoj - tri četvrtine
2. "-obl-" označava umnožavanje: duobla - dvostruko, duplo; triobla - trostruko; kvaroble - četvorostruko.
3. "-op" se ne prevodu uvek jednako: unuope - pojedinačno; duope - udvoje; triope - utroje

Predlog "po" isti je kao i u našem jeziku:
po unu - po jedan
po kvar - po četiri (ali se upotrebljava samo uz brojeve)

Foje - puta. Kvin foje - pet puta. Sama reč "foje" (bez broja) znači "jednom".
Foje mi vidis grandan urson. (urso - medved)

Kiom = koliko
Tiom = toliko.

Ako pitamo: koliko nečega, to je tzv. delni drugi padež ili partitivni genitiv. U esperantu se partitivni genitiv izražava pomoću predloga "da"
Kiom da pomoj (jabuka) vi havas? = Koliko jabuka imate?
Isti se predlog upotrebljava i pri odgovoru, kada se govori o izvesnoj količini koja nije brojem određena. Npr.:
glaso da vino = čaša vina (glaso - čaša, vino - vino)
amaso da homoj = mnoštvo ljudi (amaso - mnoštvo)
Iz ova dva primera vidimo da posle predloga "da" negde imenica stoji u jednini, a negde u množini. Ako se radi o stvarima (ili licima) koja se mogu brojati, uvek dolazi množina; ako se radi o materiji koja se ne može brojati ili se obično ne broji (npr. vino), onda dolazi jednina.
Da litroj (litar) da akvo (voda) = Dva litra vode.
Kilogramo (kilogram) da viando = Kilogram mesa.
Korbo (korpa) da ovoj (jaja) = Korpa jaja.
Plena (pun) ŝranko (orman) da libroj. = Pun orman knjiga.

Ako se radi o određenom broju nečega, onda se ne upotrebljava predlog "da", a imenica je uvek u množini ako je broj veći od jedan.
Du fratoj, kvin bovoj, tri libroj, ok ovoj.

Vežbe:
1. Ispišite slovima sledeće brojeve: 37, 371, 1966, 3715, 8209, 24073, 99.999, 508.412, 671.084, 1.234.567, 7.654.321.
2. Pročitajte tekst na početku četvrtog časa, ali tako da svi glagoli budu u prošlom vremenu.
3. Odgovorite punin rečenicama na sledeća pitanja (jes = da; ne = ne)
Ĉu vi sonĝis hieraŭ? Kion vi sonĝis hieraŭ? Ĉu vi estas norvego? Ĉu vi scias norvege? Ĉu vi hieraŭ renkontis mian edzon? Ĉu li vidis min? Ĉu vi tion scias? Ĉu li rakontis al vi?

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Šesti čas

Sun ni rakontos al vi interesan historion kaj vi diros ĉu ĝi plaĉis al vi. En Prusujo estis ŝtata loterio, por kiu oni vendis biletojn en ĉiu kaj vilaĝo.
En la Urbeto Ilagen servistino venis al la vendisto kaj diris, ke ŝi deziras aĉeti la bileton, kiu portas la numeron 23 (dudek tri). Li ne havis ĝin, sed la knabino tiel insistis ke li promesis postuli ĝin de aliaj vendistoj. Fine li trovis ĝin kaj vendis al la servistino.
Post kelkaj semajnoj la servistino gajnis la grandan premion. Multaj homoj el la urbo aŭdis tion kaj venis por gratuli. Ili demandis al ŝi kial ŝi fiksis la numeron 23. Ŝi respondis:
"Iun nokton mi sonĝis pri sep, kaj duan nokton mi sonĝis pri sep, kaj trian nokton mi sonĝis pri sep; mi opiniis, ke tri foje sep faras dudek tri, kaj tial mi aĉetis tiun numeron".
Tiom valoras la scio.

nun - sada
ni rakontos - pričaćemo
al - k, ka (zamenjuje i naš akuzativ)
al vi - vama, vam
interesa - interesantan
historio - istorija
diri - reći, kazati
vi diros - vi ćete reći
plaĉi - dopasti se
en - u
Prusujo - Prusija
ŝtata - državni (ŝtato - država)
loterio - lutrija
por - za
kiu - ko, koji
oni - se (bezlična zamenica)
vendi - prodati
bileto - karta, ulaznica, loz
ĉiu - svaki
urbo - grad, varoš
vilaĝo - selo
urbeto - varošica
servi - služiti
veni - doći
deziri - želeti
aĉeti - kupiti
porti - nositi
numero - broj
knabo - dečak
knabino - devojčica
tiel - tako
insisti - insistirati, uporno istrajati (zahtevati, navaljivati)
promesi - obećati
postuli - zahtevati
de - od
alia - drugi, ini, ostali
fine - najzad (fino - kraj)
trovi - naći
post - posle
kelkaj - nekoliko (kelka - nekoliki)
semajno - nedelja, sedmica
gajni - dobiti (igru, bitku, parnicu)
premio - premija, zgoditak
el - iz
gratuli - čestitati
demandi - pitati
kial - zašto
fiksi - utvrditi, odrediti
respondi - odgovoriti
iun nokton - jedne noći (iu - neki)
nokto - noć
pri - o
duan nokton - druge noći
opinii - misliti, biti mišljenja
tial - zato
tiu - taj, onaj
valori - vredeti

"-os" je nastavak za buduće vreme
mi rakontos - ja ću pričati (pričaću)
vi vidos - ti ćeš videti (videćeš)
li laboros - on će raditi (radiće)
ŝi sonĝos - ona će sanjati (sanjaće)
ĝi flugos - ono će leteti (leteće)
ni vojaĝos - mi ćemo putovati (putovaćemo)
vi portos - vi ćete nositi (nosićete)
ili plaĉos - oni će se dopasti (dopašće se)

"Oni" je bezlična zamenica, koju najčešće prevodimo sa "se".
Oni vidas - vidi se
oni aŭdas - čuje se
oni diras - kaže se
oni vendis - prodalo se
oni sciis - znalo se
oni demandos - pitaće se
oni trovos - naći će se

Ima četiri glagola koji mogu biti samo bezlični, pa stoga se uvek upotrebljavaju bez ikakve zamenice:
pluvas - pada kiša
neĝas - pada sneg
fulmas - seva
tondras - grmi
pluvis - padala je kiša
tondros - grmiće

"AL" je predlog koji znači "k, ka".
Mi iras al la trabulo - Idem ka tabli.
Ali isti predlog služi i umesto našeg akuzativa.
Mia padro disi al mi - Moj otac je rekao meni. (Moj otac mi je rekao)
La vendisto vendis ĝin al la servistino. - Prodavac ga je prodao služavki.

Lu venis por gratuli. = Došao je za čestitati.
Takav bi bio doslovan prevod, ali to ne odgovara duhu našeg jezika, zato mi ovo prevodimo sa: došao je da čestita. Više puta se događa da se duh esperanta ne podudara sa duhom (sklopom) našeg jezika, pa stoga uvek treba prevoditi po smislu, a ne doslovno i navikavati se na esperantski način izražavanja. Npr "Ili demandis al ŝi" doslovno bi značilo "Oni su joj pitali", ali ovu rečenicu treba da prevodimo "Oni su je pitali". Može se reći i "Ili demandis ŝin".

Ne zaboravite da je naglasak uvek na pretposlednjem slogu!

Vežbe:
1. Sastavite po jednu rečenicu sa: oni vidas, oni aŭdas, oni diras, oni vendis, oni sciis, oni demandos, oni trovos.
2. Odgovorite celim rečenicama na sledeća pitanja:
Kio estis en Prusujo?
Kion oni vendis por la loterio?
Kiu venis al la vendisto en la urbeto Hagen?
Kion ŝi diris?
Ĉu la vendisto havis tiun bileton kiun la servistino postulis?
Kion li promesis?
Ĉu li fine trovis ĝin?
Kiam gajnis la servistino la grandan premion?
Kial ŝi fiksis la numeron 237?
Ču la historio plaĉis al vi?

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Sedmi čas

Ĉu vi rimarkis, ke en Esperanto ekzistas similaj vortoj: kiu, kio, kial, kiam; tiu, tio, tial, tiom, tiel; ĉiu, ĉiam. Tiuj vortoj estas tre gravaj en Esperanto kaj vi evas bone lerni ilin. Oni nomas ilin korelativoj. Ekzistas naŭ korelativoj kaj ĉiu el ili havas kvin formojn. Jen la tabelo de korelativoj kiun vi ne devas nun lerni, nur bone kompreni:

rimarki = primetiti
Esperanto = esperanto
ekzisti = postojati
simila = sličan
vorto = reč
grava = važan
devi = morati
nomi = nazivati, zvati
korelativoj = korelativi
formo = oblik, forma
jen = evo, eno, eto
tabelo = tabela, tablica
nur = samo
kompreni = razumeti

Poređenje prideva i priloga

II stepen poređenja dobija se rečcom "pli": pli bona - bolji, pli bela - lepši, pli granda - veći, pli rapida - brži.

III stepen poređenja dobija se rečcom "plej", a kod prideva se ispred toga stavlja još i član "la", jer se pridev uvek odnosi na neku imenicu, a pošto "plej" znači "naj-", samo jedan može biti "naj-", dakle on je potpuno određen i zato je potreban član.
La plej bona - najbolji
La plej saĝa - najpametniji
La plej forta - najjači
ali:
plej bele - najlepše
plej diligente - najmarljivije
plej rapide - najbrže.

La plej ĉevalo plej rapide kuras. Tio estas la plej alta domo.

Ako se vrši upoređivanje, onda se kod II stepena poređenja upotrebljava predlog "ol", koji odgovara našem "od" ili "nego", na primer:

La profesoro estas pli saĝa ol la lernato. = Profesor je pametniji od učenika.
La ĉevalo estas pli rapida ol la bovo, sed la bovo estas pli forta ol la ĉevalo.

Kod III stepena upotrebljava se predlog "el" (iz) umesto našeg "od", npr:
Petro (Petar) estas la plej diligenta lernato el ĉiuj (od svih). Ruĝa estas la plej bela el la koloroj (koloro = boja). El miaj gefratoj Vera plej bele skribas.

Poređenjem se dobijaju kvantitativne promene, tj. jače izražene o9sobine, ali još uvek ostaje ista osobina. Kvalitativne promene dobijaju se pomoću sufiksa "-et" koji umanjuje i "-eg" koji uvećava. Ovi sufiksi mogu se dodavati i drugim vrstama reči (imenicama, glagolima itd.).

bela = lep

beleta = lepuškast

belega = divan
bona = dobar

bonega = odličan
vento = vetar

venteto = vetrić

ventego = oluja
rivero = reka

rivereto = potok

riverego = velika, plovna reka
libro = knjiga

libreto = knjižica

librego = knjižurina
monto = brdo

monteto = brdašce

montego = planina
blovi = duvati

bloveti = pirkati

blovegi = strašno duvati
ridi = smejati se

rideti = smeškati se

ridegi = smejati se grohotom
pluvas = pada kiša

pluvetas = sipi

pluvegas = pljušti

Afiksi mogu da budu i samostalne reči ukoliko im se doda odgovarajući nastavak, npr:
eta = sićušan

ega = ogroman
ete = vrlo malo

ege = ogromno
mala = suprotan

male = suprotno
ine = žena, ženka

ina = ženski
geo = par

gea = mešovit

Uočite razliku:
blido = slika

blideto = sličica

eta blido = sićušna slika
pordo = vrata

pordego = kapija

ega pordo = ogromna vrata (npr. ajnfort kapija)

Vežbe:
1. Stavite u II i III stepen poređenja sledeće rečenice:
Mia patro estas juna. Mia frato bone lernas. Ĉevalo estas bela, sed azeno estas malbela. La laboristoj multe laboras. Lia edzino bakas bongustajn kukojn.
2. Sastavite 5 rečenica u kojima se javlja "ol" ili "el".

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Osmi čas

La plej granda mensogo

Kelkaj infanoj eliris kune el la vilaĝa lernejo. Sur la strato ili trovis malgrandan hundon. "Ho, kia bela hundeto!" ekkriis kelkaj el ili. Kaj ĉiu volis preni al si la hundeton. Tiam la plej aĝa diris:
"Tiu ĉi hundeto apartenas al neniu. Ĝi apartenos al tiu kiu diros plej grandan mensogon".
En tiu momento preterpaŝis la vilaĝa pastro, kaj aŭdis ilin. Li diris: "Ne, miaj filoj, oni neniam rajtas mensogi, ĉar mensogo estas peko".
"Ču vi neniam mensogis?" kuraĝis demandi la plej juna knabo.
"Vi pravas, mia filo, - mi neniam mensogis". respondis la pastro.
"Do, mi opinias, ke oni devas donaci la hundeton al la pastro", diris la plej aĝa knabo.

mensogo – laž
eliri – izaći
kune – zajedno
lernejo – škola
sur – na
strato – ulica
ho! – oh, oj, ej!
ekkrii – uzviknuti
voli – hteti
preni – uzeti
al si – sebi (si – se)
aĝa – star (aĝo – doba starosti)
tiu ĉi – ovaj
aparteni – pripadati
momento – momenat
preter – mimo, pokraj
paŝi – koračati
preterpaŝi – prolaziti
pastro – sveštenik
rajti – imati pravo, smeti
preko – greh
kuraĝi – smeti, imati hrabrosti
pravi – biti u pravu
do – dakle
donaci – darovati, pokloniti

"-ej" je sufiks koji označava prostoriju
lerni – učiti

lernejo – škola
dormi – spavati

dormejo – spavaonica
kuiri – kuvati

kuirejo – kuhinja
drinki – lokati (alkohol)

drinkejo – krčma
densa – gust

densejo – gustar
societejo – društvena prostorija
ejo – prostorija

"ek- je prefiks koji označava početak neke radnje ili trenutnu radnju:
krii – vikati

ekkrii – viknuti (ovde se jasno čuju oba "K")
rigardi – gledati

ekrigardi – pogledati
kanti – pevati

ekkanti – zapevati
timi – plašiti se

ektimi – uplašiti se
esti – biti

ekesti – nastati
ekdormi – zaspati
ekdeziri – zaželeti

Videli smo da se od istog korena dodavanjem raznih nastavaka mogu stvoriti razne vrste reči, npr.: mensogi – lagati, mensogo – laž. Tome bi se moglo dodati: mensoga – lažljiv, mensoge – lažljivo. Vilaĝo – selo, vilaĝa – seoski… Na taj način i sami možete stvarati nove reči. Na primer, u ovoj lekciji videli ste reč "kune" (zajedno). Ona dolazi od predloga "kun" (sa).

"Si" je povratna zamenica. Upotrebljava se samo za treće lice jednine i množine, a za ostala lica upotrebljava se lična zamenica i onda kada u našem jeziku upotrebljavamo povratnu, npr. lavi – prati.

ja se perem = mi lavas min
ti se pereš = vi lavas vin
on se pere = li lavas sin
ona se pere = ŝi lavas sin
ono se pere = ĝi lavas sin
mi se peremo = ni lavas nin
vi se perete = vi lavas vin
oni se peru = ili lavas sin

Ako bismo rekli "li lavas lin" to bi značilo "on pere njega", dakle ne sebe nego nekog drugog.

Ĉiu volis preni al si – Svako je hteo uzeti za sebe (sebi)
Ŝia – svoj

"Ĉi" je rečca koja se upotrebljava uz pokazne (a ponekad i uz opšte) oblike korelativa za označavanje blizine, a može se staviti bilo ispred, bilo iza korelativa.

tiu ĉi (ĉi tiu) – ovaj
tio ĉi (ĉi tio) – ovo
tia ĉi (ĉi tia) – ovakav
tie ĉi (ĉi tie) – ovde
tiom ĉi (ĉi tiom) – ovoliko
tial ĉi (ĉi tial) – zbog ovoga
tiel ĉi (ĉi tiel) – ovako
ties ĉi (ĉi ties) – ovoga
tiam ĉi – bi značilo "sada", ali se ne upotrebljava jer postoji reč "nun" koja znači "sada".

ĉio ĉi – sve ovo
ĉiu ĉi – svaki ovaj
ĉial ĉi – zbog svega ovoga; ostali oblici se ne upotrebljavaju

"Apartenas al neniu" – doslovno bi značilo "pripada nikome", a mi prevodimo sa "ne pripada nikome". U našoj rečenici dve reči označav ju negaciju: "ne" i "nikome". U esperantu u jednoj rečenici može biti samo jedna negacija, a dve negacije značile bi potvrdu (ne apartenas al neniu – značilo bi: pripada nekome, tj. nije tačno da ne pripada nikome). Isto tako:
Oni neniam rajtas mensogi. – Nikada se ne sme lagati.
Ĉu vi neniam mensogis? – Da li vi nikada niste lagali?
Mi neniam mensogis. – Nikada nisam lagao.
Mi neniam ne mensogis. – značilo bi: Uvek sam lagao. (tj. nikada nisam istinu govorio)

Aĝo je doba (i mlado i staro).
Kiom aĝa vi estas? – Koliko ste stari? (Koliko imate godina?)

Ĉu vi lernas korelativojn? Vi povas vidi ke oni tre ofte (često) uzas (upotrebiti) ilin.

Vežbe:
1. Podvucite u tekstu na početku sve korelative.
2. Odgovorite na ova pitanja:
Kiuj eliris el la lernejo? El kia lernejo ili eliris? Kion ili trovis sur la strato? Kie ili trovis malgrandan hundon? Kiu volis preni al si la hundeton? Kion diris tiam la plej aĝa infano? Kiu aŭdis tion? Kion diris la pastro? Ĉu oni rajtas mensogi? Ĉu la pastro neniam mensogis? Al kiu oni donacis la hundon? Kial la hundo devas aparteni al la pastro? Ĉu vi bone komprenis la rakonton?
3. Prepričajte celu priču po sećanju.

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Deveti čas

Došlo je vreme da naučimo pozdrave.
Mi deziras bonan tagon = Želim dobar dan (tago = dan)
Ali, kao što mi skraćujemo ovaj pozdrav na "dobar dan", tako i esperantisti kažu samo "bonan tagon". Isto tako se skraćuju i ostali pozdravi:
Bonan matenon! = Dobro jutro! (mateno = jutro)
Bonan vesperon! = Dobro veče! (vespero = veče)
Bonan nokton! = Dobru (laku) noć!
Saluton! = Zdravo! (ne u tako intimnom smislu kao kod nas, u stvari otprilike znači "pozdravljam vas"

saluti = pozdraviti)
Ĝis revido! = Doviđenja! (ĝis = do; revido = ponovno viđenje). Može se i reći "ĝis la revido", ako znamo kada ćemo se ponovo videti jer je onda vreme poznato.
Adiaŭ! = Zbogom!

Akuzativ se u esperantu upotrebljava i za označavanje pravca kretanja.
Mi iras en la ĉambro = Ja idem u sobi (po sobi)
Mi iras en la ĉambron = ja idem u sobu
La birdo (ptica) flugas en la parko (park) = Ptica leti u parku
La birdo flugas en la parkon. = Ptica leti u park.
Ŝi estas hejme (hejmo = dom) = Ona je kod kuće
Ŝi iras hejmen = Ona ide kući
Li sidas en la aŭtobuso (autobus) = On sedi u autobusu
Li eniras la aŭtobuson = On ulazi u autobus
Mi ĵetas (baciti) la kreton (kreda) sub (pod, ispod) la tablon. = Ja bacam kredu pod sto.
Li skribas la vortojn sur la tabulon. = On piše reči na tablu.

I prilozi za mesto mogu biti u akuzativu i onda pokazuju pravac kretanja:
kien = kuda (kamo)
tien = tamo (tuda)
ien = nekuda
ĉien = svugde (svukuda)
nenien = nikuda
dekstre (desno)

dekstren (udesno),
norde (severno)

norden (na sever)

"-an" je sufiks koji označava člana (nekog udruženja), stanovnika (mesta, zemlje) ili sledbenika nečeg.

urbano = građanin (stanovnik grada)
vilaĝano = seljak (stanovnik sela)
beogradano = Beograđanin
nederlandano = Holanđanin (Nederlando = Holandija)
kursano = kursista (kurso = kurs, tečaj)
sicietano = član društva
mahometano = musliman (Mahometo = Muhamed)
kristano = hrišćanin (Kristo = Hrist)
ano = član

"-ar" je sufiks koji označava skup istovetnih jedinki
arbo = drvo

arbaro = šuma
vorto = reč

vortaro = rečnik
homo = čovek

homaro = čovečanstvo
vagono = vagon

vagonaro = voz (tj. kompozicija)
ŝipo = brod

ŝiparo = flota
haro = dlaka

hararo = kosa
monto = brdo

montaro = planina
ŝafo = ovca

ŝafaro = stado ovaca
milito = rat

militisto = ratnik

militistaro = vojska (iz ovog primera se vidi da se jednom korenu može dodavati i više afiksa)
bruto = stoka (1 primerak)

brutaro = stoka (zbirno)
kampo = polje

kamparo = poljane

kamparano = seljak (vilaĝano je svako ko stanuje na selu, pa i učitelj, lekar itd, a kamparano je zemljoradnik - koji obrađuje polja)

Pri dodavanju više sufiksa treba obratiti pažnju na njihov redosled:
arbeto je drvce; arbetaro - šipražje (skup drvaca); arbareto = šumica (arbaro = šuma; arbareto = mala šuma).
anaro = članstvo
aro = skup

Vežbe:
1. Kiuj vivas en urbo kaj kiuj en vilaĝo? Kien vi iras el la lernejo? Kie estas multaj arboj kaj kie multaj montoj? Kio estas sur via kapo? Kiuj laboras en la kampoj?

2. Prevedite na esperanto sledeći tekst:
Ja i moj brat posećujemo školu. Jednom kada smo išli u školu (ka školi), sreli smo na ulici lepu devojčicu koja je plakala (plori). Pitali smo je zašto plače. Ona je pričala da radi u nekoj prodavnici cveća (floro = cvet; vendejo = prodavnica; florvendejo = cvećara) i jutros (danas jutrom) nosila je cveće da proda (za prodati) nekoj gospođi (sinjoro = gospodin), ali dva mangupa (fripono) srela su je, uzela cveće (cvetove) i bacila u reku. Pokazala (montri) nam je svoju praznu korpu. Sada ona ne sme ići u prodavnicu jer je izgubila (perdi) cveće, a (kaj) nema novaca [mono = novac; ova reč ima samo jedninu (singularia tantum), dakle: novaca = monon, jer množina znači razne vrste novca; npr. dinari, evri, dolari...). Mi smo joj dali novac koji smo dobili (ricevi = dobiti, primiti) od naše majke da kupimo (za kupiti) kolače. Ona je počela da se smeška (počela smeškati se) i zahvalila nam se (zahvaliti se = danki). Rekla je: hvala (dankon!). Mi smo bili vrlo srećni (feliĉa), što (da) smo mogli da joj pomognemo (pomoći joj) (helpi = pomoći)

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Deseti čas

Od glavnih brojeva pomoću nastavaka možemo stvoriti druge vrste brojeva:
Nastavkom "-a" dobijamo redne brojeve, npr.:
unua = prvi
dua = drugi
dek tria = trinaesti
dudek kvara = dvadeset i četvrti
ducent kvindek sesa = 256-ti itd.

Nastavkom "-e" dobijamo priložne brojeve:
unue = prvo
due = drugo
kvine = peto

Nastavkom "-o" dobijamo imenične brojeve:
unuo = jedinica
duo = dvojka
deko = desetka (ili desetina, npr. deko da homoj = desetina ljudi)
dekduo = dvanaestica (ili tuce)
cento = stotina (stotka, stotinak)

Još nešto o brojevima pa da završimo s njima. Kada govorimo o merama i cenama, onda reči koje posle broja izražavaju meru ili cenu stavljaju se u akuzativ:
La gazeto (novine) kostas (staje, košta) dek dinarojn.
La strato estas longa (dug) du kilometrojn (kilometar).
Tiu ĉi domo estas alta dekses metrojn (metar).
Unu litro da akvo pezas (teži) unu kilogramon.

Složene (sastavljene) reči stvaramo jednostavnim ređanjem sastavnih delova s tim da osnovna, najvažnija reč bude na kraju.
tago = dan + manĝo = jedenje

tagmanĝo = ručak
matenmanĝo = doručak
vespermanĝo = večera
floro = cvet + pote = lonac

florpoto = saksija
saluti = pozdraviti + vorto = reč

salutvorto = pozdravna reč
tago = dan + mezo = sredina

tagmezo = podne
infano = dete + aĝo = doba starosti

infanaĝo = detinjstvo

Po pravilu se gramatički nastavak prve reči izostavlja, a zadržava se samo ako to zahteva lakše izgovaranje.
doro = spavanje + ĉambro = soba

dormoĉambro = spavaća soba
noktomezo = ponoć
montiri = pokazati + fenestro = prozor

montrofenestro = izlog

La konkurĉevalo

- Mi havis grandan malfeliĉon ĉe la lasta ĉevalkonkuro. Mi vetis je la plej bona ĉevalo kaj tamen perdis ĉion
- Nu certe ĝi ne estis la plej bona ĉevalo.
- Sed jes, ĝi pelis antaŭ si ĉiujn aliajn ĉevalojn.

La tradicio

Instruisto: "Tradicio" estas tio, kio iras de patroj al filoj. Nun, Milan, faru unu frazon kun la vorto "tradicio"!
Milan: Hieraŭ mi grimpis sur la ĉerizarbon kaj mi ŝiris mian tradicion.

konkuro = utakmica, trka
ĉe = uz, pri, kod
lasta = poslednji
veti = kladiti se
je = (ovde: na)
tamen = ipak
nu! = no
peli = terati, goniti
antaŭ = pre, pred, ispred
tradicio = tradicija
frazo = rečenica
grimpi = penjati se
ĉerizo = trešnja
ŝiri = cepati, pocepati

Konkurĉevalo = trkački konj
Ĉevalkonkuro = konjske trke
U prvom slučaju govori se o konju, dakle "konj" je glavna reč i zato dolazi na kraj, u drugom slučaju govori se o trkama.
"Je" je predlog koji se upotrebljava kad nijedan drugi predlog ne bi odgovarao logično. Esperanto je, naime, logičan jezik i ne trpi nelogičnosti kao drugi jezici. Npr. "pijem u vaše zdravlje" doslovno bi se prevodilo "mi trinkas en vian sanon" (sana = zdrav; sano = zdravlje), a to bi značilo da vino odlazi u vaše zdravlje, a u stvari odlazi u moj stomak. Zato je pravilno: "Mi trinkas je via sano".
Je kioma horo (sat) = U koliko sati (doslovno: u koji/koliki sat)
Je la sesa horo = U šest sati (U šesti sat)
Je tiaj okazoj (okazo = prilika) mi ĉiam silentas (ćutati). = U takvim prilikama ja uvek ćutim.

Osnovno značenje predloga "de" je "od", ali se on upotrebljava i umesto genitiva (libro de mia frato = knjiga moga brata).
Jen la traduko (traduki = prevesti) de via hejma (domaći) tasko (zadatak):
Mi kaj mia frato vizitas lernejon. Foje kiam ni iris al la lernejo, ni rekontis sur la strato belan knabinon kiu ploris. Ni demandis kial ŝi ploras. Ŝi renkontis ke ŝi laboras en iu florvendejo kaj hodiaŭ matene ŝi portis florojn por vendi al iu sinjorino, sed du friponoj renkontis ŝin, prenis la florojn kaj ĵetis en la riveron. Ŝi montris al ni sian malplenan korbon. Nun ŝi ne kuraĝas iri al la vendejo ĉar ŝi perdis la florojn kaj ne havas monon. Ni donis al ŝi la monon kiun ni ricevis de nia patrino por aĉeti kukojn. Ŝi komencis rideti kaj dankis al ni. Ŝi diris: dankon! Ni estis tre feliĉaj ĉar ni povis helpi a ŝi.

Vežbe:
1. Ĉu vi havis feliĉon ĉe la lasta ĉevalkonkuro? Je kio vi vetis? Ĉu ĝi estis la plej bona ĉevalo? Ĉu vi ŝatas ĉevalojn? Kiom da ĉevaloj vi havas? Ĉu vi havas aŭton? Ĉu vi vetas ĉe la ĉevalkonkuroj? Ĉu vi ŝatas aŭtokonkurojn?
2. Kiom kostas la gazeto en via urbo? Kiom longa estas la plej longa strato en via urbo? Kiom alta estas via domo? Kiom pezas tri litroj da akvo? Kiam vi tagmanĝas? En kiu ĉambro vi dormas?

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Jedanaesti čas

Iun tagon al Nasradin-imamo venis lia najbaro kaj petis lin:
- Imamo, pruntu al mi vian azenon!
Apenaŭ la imamo diris ke la azeno ne estas hejme, ĝi laŭte ekblekis en sia stalo.
- Ho, imamo, vi asertis ke la azeno ne estas hejme, kaj jen, aŭskultu kiel ĝi blekas!
- Kiel stranga homo vi estas - respondis la imamo kolere - vi kredas al azeno, sed ne kredas al mi!
kredi = verovati
imamo = hodža, imam
najbaro = komšija
peti = moliti
prunti = pozajmiti
apenaŭ = jedva, tek
laŭta = glasan
bleki = (ovde) njakati
stalo = štala
aserti = tvrditi
aŭskulti = slušati
kolera = ljut(it)

"-U" je nastavak za zapovedni način: pruntu = posudi; aŭskultu = slušaj.
U esperantu zapovedni način postoji za sva lica. Za prvo i treće lice jednine i množine - da bi se razlikovalo od drugog lica, za koje se zapovedni način najčešće upotrebljava - potrebna je i lična zamenica:
mi legu! = da (neka) čitam!
legu! = čitaj!
li atentu = neka on pazi! (atenti = paziti)
ŝi atendu! = neka ona čeka! (atendi = čekati)
ĝi dormu! = neka spava!
ni esperu! = nadajmo se! (esperi = nadati se)
ne babilu! = ne brbljaj! (babili = brbljati)
ili voku min! = neka me oni zovu! (voki = zvati)

Fermi la pordon; malfermu la fenestron! Rigardu! Pardonu! = Oprostite, pardon!
Bonvolu! = Izvolite (bona volo = dobra volja)
Ne timu! = Ne plaši se!

Naravno, ako postoji imenica koja označava izvršioca, onda lična zamenica nije potrebna. Npr.:
La kato ĝin formanĝu! = Neka ga mačka pojede!
Paŭlo demandu. = Neka Pavle pita.
La infanoj ne ludu ĉi tie. = Neka se deca igraju ovde.

Kada je drugo lice naglašeno, onda je potrebna lična zamenica:
Nun vi parolu. = Sada vi govorite! (a ne npr. ja)!
Vi legu, sed ne li! = Vi čitajte, a ne on.

U nekim konstrukcijama, posle glagola koji označavaju volju, želju, zapovest i sl. "da bi se nešto učinilo", ono "da" prevodi se kao "ke", a glagol se stavlja u zapovedni način:

peti = moliti

Mi petas KE vi morgaŭ (sutra) venU al mi.
deziri = želeti

Ŝi deziras KE morgaŭ estU bela vetero (vreme).
ordoni = narediti

La oficiro ordonis KE la soldatoj (vojnici) pafU (pucaju).
voli = hteti

Lia patros volas KE li pli bone lernU.
admoni = opomenuti

La instruisto admonis la gelerantojn KE ili ne babilU.
permesi = dozvoliti

Ŝia patrino permesis KE ŝi elirU.
postuli = zahtevati

La malvarma (varma = topao) vintro (zima) postulas KE ni hejtU (ložimo).
insisti = nastojati

Mi insistas KE vi ĉion komprenU.
konsili = savetovati

La kuracisto (kuraсi = lečiti) konsilis KE mi restU (ostati) hejme.
proponi = predložiti

Saĝaj homoj proponis KE mi lernU Esperanton.

Zapovedni način se upotrebljava još i posle
por ke = da bi

Ĉiu kursano devas bone lerni por ke la kurso sukcesu (uspeti). Ni iras alk kino (bioskop) por ke ni vidu filmon (film).
Ova poslednja rečenica može se reći i ovako: Ni iras al kino (ili "kinejo") por vidi (za videti, tj. da bismo videli) filmon.

Bleki je opšti naziv za životinjski glas i upotrebljava se onda, kada se zna o kojoj je životinji reč (kao u našem slučaju), ili kada to nije važno. U protivnom ova reč dodaje se imenu dotične životinje:
ŝafbleki = blejati (ŝafo = ovca)
kaprobleki = meketati (kapro = koza, jarac)
ranbleki = kreketati (rano = žaba)

Za mnoge životinjske glasove postoje zasebne reči:
miaŭi = mjaukati
boji = lajati
heni = rzati
kokeriki = kukurikati
muĝi = mukati
ululi = zavijati
pepi = cvrkutati
ĉirpi = cvrčati

"Prunti" je i pozajmiti i posuditi, a i dati i uzeti na zajam ili na poslugu; međutim, ako to želimo da razlikujemo onda se za davanje upotrebljava "pruntentoni", a za uzimanje "pruntepreni".

Koleri = ljutiti se
Kolere = ljutito
kolero = ljutnja
Od jedne vrste reči može se stvoriti druga jednostavnom promenom nastavka.

Vežbe:
1. Kiu venis iun tagon al Nasradin-imamo? Al kiu venis la najbaro? Kion petis la najbaro? Kion li volis pruntepreni? Ĉu Nasradin-imamo volis ĝin prundentoni? Kion diris la imamo? Ĉu li mensogis? Kion faris la azeno? Kial koleris la imamo? Ĉu vi kredas al la imamo aŭ (ili) al la azeno?
2. Prepričajte celu priču.
3. Sastavite po jednu rečenicu sa glagolima: peti, deziri, ordoni itd., sa "ke" i zapovednim načinom.

Ĉĉ Ĝĝ Ĥĥ Ĵĵ Ŝŝ Ŭŭ