Golubac

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Kameni stražar na Dunavu

Oko 140 kilometara istočno od Beograda, na desnoj obali Dunava, uzdiže se srednjovekovni grad Golubac. Podignut na ulazu Đerdapske klisure, gde se nekad protezao limes – granica Rimskog carstva – Golubac je vekovima bio izuzetno važno strategijsko uporište mnogih vladara.
Pretpostavlja se da je podignut na ruševinama utvrđenog rimskog logora (kastruma) koji je stradao u borbama Vizantinaca protiv Avara i Slovena. Docnije, u vizantijsko-mađarskim i mađarsko-srpskim bojevima, kada su se Srbi širili prema Dunavu i Savi sazidan je na starim rimskim osnovama novi grad, ali se ne zna pouzdano kada. Prvi put se pominje u jednoj mađarskoj povelji iz 1337. godine kao ugarski posed za vreme vladavine Ludovika I. Zanimljivo je da se u svim istorijskim dokumentima na raznim jezicima naziva isto – "grad golubova" ili "golubgrad".
Iako je bio tvrdo sazdan i teško osvojiv promenio je mnoge gospodare. Svi su ga i rušili i dograđivali, već prema potrebi. Zapamtio je Ugare, Turke, Poljake, Srbe i Austrijance, mačeve i strele, katapulte i "ovnove", topovske kugle i puščane hice. Smatra se jednim od naših najvećih i najčuvanijih srednjovekovnih gradova, naročito među onima koji se nižu s obe strane Dunava.

Neuspeo pokušaj kneza Lazara

Od smrti cara Dušana 1355. godine do početka vladavine kneza Lazara 1371. koji je kao gospodar teritorija oko Golupca poklanjao manastirima u Vlaškoj sela u blizini grada, sudbina ovog utvrđenja je nepoznata. Pouzdano se zna samo da knez Lazar nikada nije uspeo da zauzme Golubac, iako je od 1382. do 1389. godine, dakle do bitke na Kosovu, pokušavao da ga osvoji. Grad je tada žestoko tučen kamenjem iz opsadnih sprava, najviše njegovi gornji i donji delovi. Dovučene su i ratne lađe, zahvaljujući kojima je utvrđenje odsečeno i sa dunavske strane. Krajnji ishod opsade se ne zna. Ali, kako se knez Lazar u februaru 1389. godine izmirio sa ugarskim kraljem Žigmundom i pošto je ovaj odustao od pohoda na Srbiju, pretpostavlja se da je Golubac i dalje ostao u mađarskim rukama.

Zemlja za uslugu

Posle kosovske bitke Golubac pada u turske ruke. Pojačavajući vojna utvrđenja u Srbiji radi odbrane od Ugara, Turci dograđuju i ovaj grad. Ugari ga, ipak, opsedaju, verovatno u vremenu od 1390. do 1392. godine, kada kralj Žigmund sa vojskom dopire pod njegove zidine. Međutim, verovatno posle bitke 1402. godine, koja je donekle oslabila tursku moć, Golubac pada pod srpsku vlast, Despot Stefan Lazarević tada se okreće Ugarskoj, dobija prvo Mačvu, a docnije i neka dobra u Mađarskoj. Ali, učestvujući u trvenjima između Bajazitovih sinova Muse i Sulejmana i pomažući pretendenta Musu, on je istovremeno i turski vazal. Kada je ovaj poražen, despot beži u Carigrad kod vizantijskog cara Vlaške, odakle stiže u Golubac oko 1410. godine. Uskoro se tu sklanja i njegov saveznik Musa, priznajući mu za učinjenu uslugu pravo na Srbiju.

Kad umre despot...

Godine 1426. uoči svoje smrti, despot Stefan Lazarević kao ugarski vazal priznaje odluke sporazuma sklopljenog u mađarskom gradu Tata po kojima se obavezuje da će, kad umre, Mačva i gradovi Beograd i Golubac pripasti Ugarskoj. Ova utvrđenja Stefan je dobio od turskih upada. Čim je despot umro, Ugarska traži izvršenje obaveza po sporazumu iz Tata. Trebalo je, dakle, da im pripadne i Golubac, ali to je dovelo do novih ratnih sukoba između Ugara i Turaka.

Odlučuje vojvoda Jeremija

Zapovednik Golupca u to vreme bio je srpski vojvoda Jeremija. Pod komandom kralja Žigmunda i despota Đurđa Brankovića pod zidine utvrđenja dolazi brojna ugarska i srpska vojska, tražeći predaju grada. Ali, vojvoda Jeremija je to odmah uslovio isplatom 12.000 dukata što mu je, navodno, dugovao još despot Stefan Lazarević. Žigmund i Đurađ njegov zahtev odbijaju i Jeremija, gledajući svoju korist, predaje grad Turcima, pod kojima je i dalje ostao njegov zapovednik.

Vatra sa vode

Uvek u želji da opet zagospodari tako značajnim gradom kao što je Golubac, ugarski kralj Žigmund silovito ga napada već sledeće 1428. godine. Sagradivši prethodno na drugoj obali Dunava grad sv. Ladislava, poznat i kao Laslov ili Laslovar, Žigmund velikim topovima tuče Golubac i sa zidina ovog novog utvrđenja, ali i sa suvog i sa vode, sa lađa. Ugroženim braniocima Golupca u pomoć stižu snažni turski odredi iz Kruševca i Vidina kojima je komandovao lično sultan Murat II. Ratna situacija se odjednom promenila: Žigmund je pod vrlo teškim okolnostima morao da se povuče na levu obalu Dunava. Ali, ovaj boj imao je svog junaka o kojem se još pripoveda u golubačkom kraju.

Podvig ritera Zaviše

Na čelu odreda iz Podolije, pod Golubac je dojahao i poljski riter Zaviša Černi (Crni), sa zadatkom da sa 6000 vlaških konjanika i 200 italijanskih strelaca zadržava nalete Turaka i omogući povlačenje ugarske vojske preko Dunava. Turci su uspeli da unište vlašku konjicu, ali ne i strelce. Zahvaljujući njima i njihovom zapovedniku Zaviši, glavnina vojske kralja Žigmunda uspela je da pređe Dunav, iako se borba prenela i na samu reku. Kad je Žigmund, i to jedva, stigao u Laslovar, nekoliko puta slao je svoju galiju Zaviši da se i sâm spase. Ali, junak je to odbio. Grčevito se sa svojim strelcima borio sve dok nije živ pao u turske ruke. Turski vojnici su viteza poveli sultanu, ali su se putem posvađali oko prestiža i očekivane nagrade. Jedan od askera potegao je sablju i pred sultana je odnesena samo Zavišina glava. U mnogome zbog herojske smrti Zaviše Crnog, poljski stručnjaci za zaštitu spomenika radili su sa našima na ispitivanju i rekonstrukciji grada Golupca sedamdesetih godina XX veka.

[iz "Politikinog zabavnika" #1484/1980]