Gracanica

pinkie · Prijatelj foruma

Nedaleko od Lipljana na desetak kilometara od Prištine u sedištu starovizantiske episkopije Ulpijane ,nalazi se ovaj manastir koji je remek delo srpske srednjevekovne umetnosti.Spada medju najlepše evropske crkve 14 veka.Sagradio je srpski kralj Milutin Nemanjić,1315 god.koji je bio najveći donator i graditelj crkava svoga doba.
Crkva Uspenja Presvete Bogorodice je poslednja u nizu monumentalnih gradjevina kralja Milutina.Podignuta je na ruševinama starije Bogorodičine crkve iz 13 veka a ona na temeljima stare bazilike iz 6 veka.Osnovu hrama čine dva upisana krsta dužine 25 m. sa četiri male kupole i jednom većom u sredini.Gradjena je klesanim kamenom i opekom sa višedelnim ukrašenim prozorima,veoma je skladnih stepenastih proporcija.Uz crkvu je dozidana priprata.Gračanica je više puta stradala.Prvi put posle Kosovske bitke,zatim nakon velike seobe Srba,pa sredinom 18 veka.Svaki put je obnavljana.Zadnji put 1957.
Od 1971-1976 god. obavljeni su konzervatorski radovi kako samog zdanja tako i fresaka na kojima su obavljeni opsežni radovi čišćenja. Gračanica je imala u jednom periodu,oko 1539 god svoju štampariju u kojoj je štampan Oktoih petoglasnik.Gračaničke freske su velelepne i premašuju svojom lepotom gotovo sve živopise sa početka 14 veka.Postoje tri vrste slikarstva.Najstariji je iz 1318 god. u naosu a u priprati su dva mladja.Živopis u crkvi je izveden od 1321-1322 god.Slikari iz Gračanice su uspeli da stotine likova i scena rasporede na jasan i pregledan način unutar razudjenog prostora crkve.Očuvana je izmedju ostalog ktitorska kompozicija kralja Milutina i kraljice Simonide,kraljice majke Jelene Anžujske,loza Nemanjića, od Nemanje do kralja Milutina.Sačuvane su i freske iz 1570 god čiji je ktitor bio patrijarh Makarije Sokolović.Riznica Gračanice stradala je u požaru izmedju 1379 i 1383 god,danas je malo ostalo.Nekoliko vrednih ikona,jevandjelje iz 15 veka i nekoliko rukopisa.Dugo godina ovaj manastir je bio sedište Lipljanskih episkopa.
Manastir je aktivan, ženski.O njemu brinu monahinje u okruženju jedinica Kfora.

pinkie · Prijatelj foruma

Manastir Gračanica

Manastir Gracanicu je sagradio Sv. Kralj Milutin 1310. godine i posvetio je Uspenju Presvete Bogorodice.
Manastir se nalazi u selu Gracanica, 5 km. udaljen od Prištine.

Vreme 14. i 15. veka bio je period velike duhovne slave manastira. U Gracanici je živelo stotine monaha koji su bili razvili veoma intenzivnu duhovnu i umetnicku delatnost. U drugoj cetvrtini 16. veka tu je bilo i središte novobrdskog mitropolita koji je u manastir doneo i prvu štampariju. Kasnije, usled velikih turskih zuluma, manastir je napušten i crkva je služila za parohijske potrebe.

Posle Drugog svetskog rata, manastir su obnovile monahinje i od tada on služi kao ženski manastir. Danas u njemu živi 20 tak sestara koje se bave ikonopisanjem, vezom, poljoprivredom i drugim monaškim poslušanjima.
Nakon rata na Kosovu i Metohiji 1999 godine u manastir Gracanicu je preneto sedište episkopa raško-prizrenskog koji je morao da napusti Prizren. Manastir je postao ne samo duhovno vec i nacionalno i politicko središte srpskog naroda ovog kraja. U njemu se svakodnevno organizuju brojni skupovi i sastanci sa medunarodnim predstavnicima sa ciljem da se obezbedi opstanak i život srpskog naroda na Kosovu i Metohiji.
Crkva manastira Gracanica je gradevina sa pet kubeta sa osnovom upisanog krsta, te kao takva pripada grupi prvoklasnih arhitektonskih ostvarenja svoga vremena. Spoljna priprata je sagradena u krajem 14. veka u vreme Sv. Kneza Lazara. U 16. veku priprata je oslikana freskama. Mihajlo i Evtihije, poznati slikari iz Soluna završili su freske u glavnoj crkvi do 1321. Nebeska liturgija, proroci i evandelisti su naslikani na glavnoj kupoli ispod freske Hrista Pantokratora dok se na zidovima naosa mogu videti ciklusi Velikih Praznika, Hristovog stradanja, cuda, prica, Hristovog Rodžestva i Vaskrsenja, prizori iz života Bogorodice, Sv. Nikole i Kalendar svetih. Prizori koji prikazuju Evharistiju kao i starozavetni motivi nalaze se u oltaru. Sv. Kralj Milutin i njegova supruga kraljica Simonida, vizantijska princeza, prikazani su u centralnom luku kao vladari kojima sam Gospod daje vlast preko andela koji na njihove glave spuštaju krune. Nemanjicko stablo porekla i Strašni sud su naslikani u prednjem delu naosa dok su i van priprate sacuvani fragmenti freaka iz 14. veka. Pored ostalih fresaka znacajni su ciklusi Vaseljenskih sabora, Akatista Presvete Gobororodice i Rodenja Gospodnjeg. Na zidovima ove crkve takode se mogu naci i portreti srpskih arhiepiskopa i patrijaraha kao i pogrebna scena gracanickog mitropolita Dionisija. Gracanicka riznica je uništena u požarima 1379 i 1383. U manastiru se i danas cuva zbirka starih ikona, medu kojima je znacajna ikona Hrista Milostivog iz 14. veka koja je jedinstvena po svojim dimenzijama (269 cm x 139 cm). Na manastiru je do sada uradeno više graditeljskih i slikarskih konzervatorskih radova.

pinkie · Prijatelj foruma

Nedaleko od Lipljana (antickog grada Ulpijana) i starog episkopskog sredista nalazi se manastir Gracanica, jedan od najznacajnijih predstavnika Srpsko - vizantijskog stila i ujedno jedan od najznacajnijih spomenika srpske srednjevjekovne arhitekture. Manastir je zaduzbina kralja Milutina i nastao je izmedu 1313. i 1321. godine na temeljima srusene Bogorodicne crkve iz XI vijeka. Gracanica spada u najbolje ocuvane srpske crkve iako je vise puta bila pustosena od Turaka. Prva stradanja datiraju izmedu 1371. i 1383. godine kada joj je spaljen pirg i mnogobrojne knjige iz njene biblioteke. Ponovo je opljackana za vrijeme Kosovske bitke, da bi je 1455. napustio i mitropolit. Vec 1481. manastir se pojavljuje u turskim evidencijama i vremenom dobija odredene povlastice zbog gajenja sokolova za sultane. U manastiru se 1538/39. godine formira stamparija, a otprilike u isto doba vrsi se obnova crkve. Sljedeca znacajna obnova kada je crkvi vracen olovni krov obavljena je oko 1620. godine. Manastir nakon toga stagnira, da bi u XVIII vijeku poceo lagano da propada i gubi svoj znacaj. Zbog takvih prilika od prvobitnog manastirskog kompleksa ostala je samo crkva sa pripratom. Gracanicka crkva Uspenja Presvete Bogorodice je jedno od najljepsih i najoriginalnijih ostvarenja ne samo srpske srednjevjekovne arhitekture. Gradena je na temeljima vizantijske bazilike iz XI vijeka, a u njenoj osnovi je ravnokraki krst upisan u pravougaonik dimenzija 13x17 m. To je petokupolna gradevina sa centralnom kupolom postavljenom na stubove u naosu, dok su bocne manje i postavljene su u uglove izmedu krakova krsta. Dva monumentalna stupca odvajaju usku unutrasnju pripratu od naosa. Sredisnja i bocne apside su iznutra polukruzne, dok su spolja trostrane cime se naglasava vertikalizam i teznja ka visini koja je u potpunosti ostvarena, a da nije narusen sklad cjelokupne gradevine. To je postignuto gradenjem dva dvostruko ukrstena svoda gdje je nizi sirok kao i crkva, dok je visi znatno uzi. Na taj nacin formirano je stepenasto uzdizanje masa na cijem vrhu se nalazi kube. Iz tog razloga fasade nisu pretjerano dekorativne vec su zidane od kamenih blokova sa pojedinim elementima od opeke. Spoljasnja priprata je dozidana sredinom XIV vijeka cime je narusen prvobitni sklad gradevine. Ona, ipak, ne degradira crkvu, nego je svojim Raskim rjesenjima cini dinamicnijom i arhitektonski slozenijom. Ubrzo nakon sto je crkva sagradena pristupilo se njenom zivopisanju. Zbog svoje netipicne konstrukcije unutrasnjost nije bila podesna za oslikavanje, ali je to ipak obavljeno na nacin kojem se ne moze zamjeriti. Vodeci slikari bili su Mihailo i Evtihije, a bili su to dvorski slikari kralja Milutina. Kompozicije fresaka ukazuju na bogoslovsku ucenost slikara i narucioca, a glavni cilj im je bio prikaz vladarske ideologije Milutina. Ono sto je kod ove crkve tako posebno je upravo to uklapanje fresaka, sa preko 200 likova svetaca i preko 100 kompozicija svetaca, na tako nezahvalnim povrsinama. Tu se prvi put pojavljuje i prikaz vladarske dinastije Nemanjica sa 16 portreta. Crkva manastira Gracanice predstavlja jedinstveno rjesenje u arhitekturi svog vremena. Ni jedna crkva nije joj prethodila oblikom ili idejom, a pogotovo skladom cjeline, tako da ona predstavlja nesto uistinu vjecno i neponovljivo.

pinkie · Prijatelj foruma

Na zalost jako je tesko naci bilo kakvih drugih podataka o ovom divnom gradicu na Kosovu. Nije samo manastri ono sto je obelezilo ovaj grad, ikao cela istorija grada pociva napricama o manastiru.Ne bih volela da iko pogresno rotumaci tekst koji cu postaviti ali on jedini moze opiati zivot Srba koji danas zive u ovom gradu u srcu Kosova i Metohije.

BARIKADE U GLAVAMA
AIM Pristina, 29.9.1999.

Do pre nekoliko meseci, Gracanica je bila poznata po manastiru koji su decenijama posecivale razne ekskurzije i pojedinci. Danas je put Pristina - Gnjilane, a mora se proci kroz Gracanicu, blokiran gomilom starih automobilskih guma. Tek po kojem vozilu medjunarodnih organizacija bude dozvoljeno da prodje. Na barikadama se nalaze seljaci Srbi koji vec nekoliko nedelja osmatraju ispijajuci pivo ispred lokalne prodavnice.

Oni kazu da su "prva linija odbrane Gracanice" koju vise ne smatraju samo predgradjem Pristine, vec i centrom male "srpske enklave" koju sacinjava i oko 30 hiljada stanovnika iz okolnih desetak sela. Ovo je slika ocaja i beznadja kosovskih Srba koncentrisanih u ovom delu Kosova koji su se odlucili na samoizolaciju zbog, kako sami kazu, straha od radikalnih Albanaca iz njihovog okruzenja.

Cetvorica mestana ovog sela nestala su od dolaska mirovnih snaga KFOR-a, a o njihovoj sudbini za sada se nista ne zna. Mnogi Gracanicani su otisli put Srbije, a tek simbolican broj se vratio. Zvanicnici UNMIK-a, ali i KFOR-a ipak tvrde da je nivo nasilja u opadanju.

Medjutim, nije samo strah razlog odlaska Srba. Danas gotovo niko od mestana Gracanice, koji su uglavnom bili zaposleni u drzavnim preduzecima vise nema posao. Samo malobrojna grupa zdravstvenih radnika radi u lokalnoj zdravstvenoj ambulanti koja je silom prilika prerasla u improvizovani zdravstveni centar. No, i oni se suocavaju sa problemom. Lekova nema u dovoljnim kolicinama, a posebno ne onih za specificne bolesti. Malobrojne kolicine obezbedjuju se uz saradnju sa UNHCR-om ili, pak, medjunarodnim Crvenim krstom, ali to se moze svesti pod "minimalno". Oni koji ne rade, provode "slobodno" vreme u kafanama kojih u ovom delu ima sasvim dovoljno ili, pak, idu sa skupa na skup koje organizuju aktivisti Socijalisticke partije Srbije, koja je vrlo uticajna u svim delovima Kosova gde su koncentrisani Srbi - pa i ovde. Iako je tesko govoriti o pravim razlozima, ne iskljucuje se da je osnovni vezan za njihove finasije. Za sada socijalisti su jedini "izvor" koji im obezbedjuju neke minimalne "plate" a koje dobijaju ilegalnim kanalima iz drzavne kase Srbije. Kako je vise puta najavljivano, ovakve plate obezbedjene su do kraja decembra. A sta posle toga?!

Ipak, mnogi Srbi u Gracanici jos uvek slusaju radio programe RTS ili citaju "Politiku". U Gracanici, a i ostalim delovima gde su koncentrisani Srbi ona se deli besplatno. Otuda i njihovo neprihvatanje cinjenicnog stanja na Kosovu. Misle da je ono "privremeno".

Mozda ce neko reci da je barikade u glavama ovih srpskih seljaka teze ukloniti nego one na putu. Medjutim, s druge strane Gracanicani za sopstveni polozaj i svojih sunarodnika optuzuju i medjunarodnu civilnu administraciju. Ne funkcionisu ni komunalne sluzbe. Telefonske linije su potpuno pokidane, a snabdevanje prodavnica raznom robom potpuno je prekinuto.
Zima je na pragu. Ogrev je tesko obezbediti jer seljaci ne smeju u sumu. Poslednji put se usudio da ode njihov sugradjanin Milivoje Popovic, koji je kidnapovan. Struja je slabog napona da ponekad ne moze da pokrene ni motor obicnog kasetofona.

Prakticno, jedine veze sa svetom odrzavaju se u konaku Manastira Gracanica, gde se svakodnevno vode "zivi" sastanci i razgovori sa predstavnciima UNMIK-a i KFOR-a.
Razapeti izmedju razlicitih struja, nasilja u okruzenju i materijalne neizvesnosti, Gracanicani su uradili jedino sto su znali. Postavili su barikade, i pokusali da privuku paznju na sebe i svoj problem. Postavili su barikade, koje ce kad-tad morati da povuku. Pitanje je samo kada ce se osloboditi barikada u njihovim glavama?!

AIM Pristina
Milan Jokic

Izbacila sam iz teksta delove koje bi nek mozda krivo shvatio..iak zelim dodati da kazu kako se danas tamo zivi skor normalno..omladina izlazi u grad, cak i omladina iz susednih sela dolazi tu uvece..gradic je pun ljudi..jednostavnoi...zivi svoj zivot...

pinkie · Prijatelj foruma

Jutro Na Kosovu

Probudjene trepte daljine i medje.
Razdraba se blesak po kosi i luci,
K'o da Bosko, sa alaj-barjakom u ruci,
U oklopu sjajnom sam pojezdi nedje...

Puklo polje, sirom, na cetiri strane,
Preko dugih njiva i ravnica svije,
Svud orace vidis i rala i brane,
I kako iz mrtvih brazda para bije.

A tamo k'o gora srebrna i cista
Pokrivena nebom Gracanica blista
I sjaj s krsta siplje...Trepte daljne medje.

Razdraba se blesak po kosi i luci,
K'o da Bosko, s alaj-zastavom u ruci,
U oklopu sjajnom sam projezdi nedje.

Aleksa Santic...
mislila sam da bi i ovo bilo divna slika gracanice....