O nekim vidovima drevne medicine

Vladika Rufim · Početnik Domaćeg.de

O NEKIM VIDOVIMA DREVNE MEDICINE

Tragom nedavnog arheološkog otkrića u grobnici faraona Skorpiona Prvog, bavimo se drevnim medicinskim praksama i znanjima, koja su u izvjesnoj mjeri bila poznata i na našim prostorima

Oplemenjeno vino kao lijek

TRAGOVI VINA SA LjEKOVITIM TRAVAMA U FARAONOVOJ GROBNICI:
Nedavno sprovedena analiza dviju posuda nađenih u Abidosu, u grobu jednog od prvih egipatskih faraona Skorpiona Prvog (vladao 3150 godina prije nove ere), otkrila je da su stari Egipćani koristili vino pretežno u medicinske svrhe. Pronađeni tragovi u posudama pokazali su da je vino koje je čuvano u njima bilo oplemenjeno korijanderom, mentom i borovim iglicama kao i ruzmarinom, te da je korišćeno isključivo kao lijek. Ovaj arheološki nalaz omogućava novi uvid u istoriju medicine, a mogao bi da pruži i nove putokaze u modernom liječenju teških bolesti, poput raka. Istraživanje koje su sproveli američki stručnjaci sa Državnog univerziteta Pensilvanije pokazalo je da su drevni Egipćani još prije pet hiljada godina dodavali vinu razno bilje da bi mu povećali ljekovito dejstvo. A to je 1300 godina ranije nego što je bilo poznato. Patrik Mekgavern, sa pensilvanijskog univerziteta smatra da su Egipćani shvatili da mogu koristiti vino za pripremu, kao i očuvanje biljnih ljekova.
- Alkoholna pića poput vina idealna su za pretvaranje ljekovitog bilja u rastvore jer rastvaraju biljni materijal i oslobađaju neke vrlo djelotvorne sastojke. A onda se to može koristiti ili spolja ili mazanjem kože ili kao napitak, kaže Mekgavern, čija je studija objavljena u časopisu Proceedings of the National Academy of Sciences.

PAPIRUSI DAJU POUZDANU SLIKU O EGIPATSKOJ MEDICINI:
Za uvid u neke aspekte drevne egipatske medicine danas na raspolaganju imamo medicinske papiruse iz razdoblja od oko 1900. do 1200. godine prije nove ere. Nauci su poznata tri drevna spisa - Papirus Kahun, Papirus Smit i Papirus Ebers.
Papirus Smit posjedovao je lokalni egipatski trgovac po imenu Mustafa Aga koji ga je 20. januara 1862. prodao američkom naučniku Edvinu Smitu, da bi mu nakon dva mjeseca prodao još tri dijela istog papirusa. U periodu 1920-1930. dokument je dešifrovao dr Džejm Henri Brestid, direktor Orijentalnog instituta Univerziteta u Čikagu. Drevni spis je dug preko četiri i po metra, sa dvadeset jednom i po kolonom hijeroglifa. Autor je nepoznat, ali je iz sadržaja očito da je pratio vojsku u doba ratova u periodu između 2400. i 2200. godine prije n.e. dok jezik kojim je pisan pripada periodu Starog carstva. U papirusu pol bolesnika uvijek je muški, a rane, pogotovu na glavi, nanijete su oružjem. Papirus nije originalni rukopis iz tog perioda, već prepis načinjen oko 1650. godine prije nove ere, zajedno sa 69 primjedbi (komentara) koje je novi nepoznati autor dodao u međuvremenu od skoro 1000 godina.

Papirusi kao svjedočanstva

Smitov papirus sadrži djelove dviju knjiga: jedna je iz anatomije (najveći dio je “Knjiga o krvnim sudovima srca”), a druga iz hirurgije. Po strukturi, ovaj papirus podsjeća na hirurški udžbenik. Na početku se nalazi uvodni dio o srcu i krvotoku, dok je narednih 48 poglavlja posvećeno raspravi o ranama i ozljedama prema anatomskom rasporedu. Svako poglavlje sadrži pet djelova: prirodu rane, ispitivanje simptoma, dijagnozu, liječenje i prognozu, koja govori o tome kakve su šanse da se pacijentu spasi život. I pored toga što je nepotpun, papirus pruža dobru sliku egipatske hirurgije. “Knjiga iz hirurgije sadrži opise 48 slučajeva, uključujući povrede, rane, prelome, iščašenja i tumore. Za sve slučajeve opisi su posebno dati i po težini klasifikovani kao: bolest koja se liječi, bolest s kojom se bori i bolest koja se ne liječi. Svi bolesnici su pažljivo pregledani, bilježen je puls (znalo se da se pri povredama glave mijenja). Detaljno su opisane povrede glave, grudnog koša, kičmenog stuba i data uputstva za njihovo liječenje. Opisana je repozicija vilice koja se i danas primjenjuje. Koristi se imobilizacija dugih kostiju, sondiranje i šivenje rana, ali autor radije koristi ljepljivi gips za liječenje rana. Opisana je traumatska aneurizma. Upozorava se da neke apscese (tuberkulozni) ne treba prosijecati.”
Od Smitovog papirusa za nauku veću vrijednost ima Papirus Ebers, glavna knjiga staroegipatske medicine i farmacije. Georg M. Ebers, njemački egiptolog je 1872. godine uspio da se domogne još jednog drevnog medicinskog spisa, papirusa dugačkog oko dvadeset metara, sa 108 stubaca hijeroglifa. Papirus je pisan istim jezikom i pismom kao Smitov i vjerovatno potiče iz istog perioda (oko 1550. godine prije nove ere). Riječ je o kompletnom medicinskom priručniku sastavljenom iz poglavlja o unutrašnjim, očnim, kožnim, ženskim i hirurškim bolestima.
Sačinjen je od 108 gusto ispisanih odlomaka, od po 20 do 22 retka na hijeratskom pismu. Recepti su svrstani prema bolestima, a nakon naslova slijedi pregled bolesnika s dijagnozom i terapija. U Ebersovom papirusu obrađeno je i krvarenje, što nije slučaj sa Smitovim. U tom kontekstu, upozorava se i na to da “džep pun elastične tečnosti (cista, apsces) treba da se liječi presijecanjem”, ali i da se “vodi računa o krvnim sudovima. Ukoliko krvarenje potiče iz krvnog suda ili otoka (hematom, aneurizma) krvnog suda, moraš ga liječiti nožem koji se zagrije u vatri... ukoliko je krvarenje veliko iz rane (krvnog suda), moraš je spaliti vatrom“.

Što je čekalo lošeg ljekara

Ostatak Ebersovog papirusa, posvećen hirurgiji, odnosi se na plastičnu hirurgiju (uklanjanje bora i mladeža) i očnu hirurgiju (ispravljanje razrokosti).

DREVNI EGIPATSKI HIRURŠKI INSTRUMENTI:
Među mnogim nalazima otkrivenim u egipatskim grobnicama postoji čitav niz različitog medicinskog pribora koji podsjeća na instrumente savremene hirurgije. Otkrivena su kliješta različitih vrsta i veličina, skalpeli i hvataljke.
U Starom Egiptu su postojali ljekari i specijalisti. Hirurzi su bili veoma priznati, a specijalizirali su se za povrede i pojedine grupe bolesti. Najpoznatiji egipatski ljekar bio je Imhotep, a najpoznatiji hirurg Hesi Re, upravnik ljekara i zubara graditelja piramida za vrijeme kralja Zosera (Staro carstvo, treća dinastija, 2700--2625. godine prije nove ere).
Iz doba Srednjeg carstva (2400 - 1580. prije nove ere) u egipatskom nalazištu Bani Hasan al-Šuruk, pronađena je figura ljekara koji previja glavu ranjenika i daje lijek povrijeđenom sa ranom na grudima.
Grčki istoričar Herodot ostavio je zapis o egipatskim ljekarima iz kojeg je očita njihova specijalizovanost za određene bolesti. “U svim mjestima ima mnogo ljekara. Neki su za oči, neki za glavu, jedni za zube, drugi za probavne organe i druge unutrašnje bolesti...” Herodot u tom kontekstu pominje i hirurške zahvate koji su uključivali i otvaranje lobanje.
U Dolini kraljeva pronađeno je nekoliko mumija sa izvanredno napravljenim mostovima i vještačkim zubima, a zapisi o bitkama u kojima su popisani mrtvi i ranjeni, svjedoče o postojanju vojnih hirurga koji su poznavali način da zatvore ranu kako bi potpuno spriječili infekciju. Za tu svrhu upotrebljavali bi jednu vrstu gljivice koja je rasla u tihim vodama. Bila je to, vjerovatno, prastara verzija savremenog penicilina.
Pored toga treba pomenuti i jedan mesopotamski zapis iz doba kralja Hamurabija (1792 - 1750. prije n.e.), odnosno zakonsku uredbu u vezi sa hirurškom upotrebom bronzanog noža u liječenju očne mrene, rana i apcesa. Tom uredbom bio je regulisan i honorar ljekara (i hirurga) u slučaju uspjeha, ali i sankcije u slučaju komplikacija. Ukoliko ljekar, koristeći bronzanu lancetu, operiše čovjeka sa teškom ranom i prouzrokuje smrt, ili liječi očnu mrenu i uništi mu oko, takvom ljekaru će se odsjeći prsti. U slučaju da mu „spasi život ili oko, primiće 10 šekela srebra ... za čovjeka iz naroda pet šekela ... za roba vlasnik će platiti dva šekela srebra“.

Stari recepti kao putokaz

Poznato nam je i ime drevnog indijskog ljekara Sušrute koji je živio u periodu između 8. i 4. vijeka prije nove ere u gradu Kaši (Barnes). Sačuvano je njegovo djelo Sušrutina zbirka (Sušruta Samhita) u kome je opisano 1120 bolesti, 760 ljekovitih biljaka, 14 tipova imobilizacija, 13 tipova alkoholne anestezije, osam tipova hirurških procedura. Anatomski prikaz ljudskog tijela u njemu je primitivan ali obuhvata 500 mišića, 300 kostiju, 700 krvnih sudova, 210 zglobova, 100 ligamenta i devet senzornih organa. Od hirurških procedura Sušruta je opisao rinoplastiku, laparotomiju i suturu crijeva mravljim glavama, perinealnu litotomiju, amputaciju udova, operaciju preponskih kila, reklinaciju katarakte, hemostazu paljenjem rane itd. Precizno je opisao endemsku prirodu gušavosti na Himalajima i povezao je sa upotrebom “loše vode” za piće.

ŠTO JE SVE DODAVANO VINU U STAROM VIJEKU:
Vraćamo se drevnoj upotrebi vina u medicinske svrhe. Najstariji arheološki nalaz koji govori o kulturi vinove loze i vina nije onaj iz grobnice faraona Skorpiona Prvog, već iz Irana, gdje je u posudi staroj sedam i po milenijuma pronađen talog sa ostatkom vinske kiseline i tanina. Što se tiče upotrebe vina u medicinske svrhe poznata je i jedna sumerska glinena pločica iz 2200. godine pr.n.ere na kojoj se nalazi receptura za lijek koji sadrži i vino. Ali najviše je podataka o staroegipatskoj medicinskoj praksi. Drevni egipatski ljekari spravljali su biljne ljekove od komorača, duda, šafrana, suncokreta, a korišćeni su i pupoljci vrbe. Prema Ebersovom papirusu pelin su nazivali „srcem jastrebovim “, a dobro poznatu ljekovitu biljku sljez „mišjim repom“. Nekim biljkama davali su imena svojih bogova. Stari egipatski medicinski zapisi, ispisani na papirusu, govore o tome da se ljekovito bilje, rastvoreno u alkoholnim pićima, koristilo za ublažavanje bolova, kao laksativ, pa i kao afrodizijak. Kako je već rečeno, laboratorijskom analizom sasušenih ostataka vina na posudama u kojima se čuvao ljekoviti rastvor otkriven je čitav niz dodataka. Tim povodom Patrik Mekgavern sa Državnog univerziteta Pensilvanije kaže: “Uspjeli smo da identifikujemo, na osnovu jedinjenja koja smo otkrili, da se radilo o čitavom nizu bilja koje je dodavano vinu – poput korijandera, metvice, ruzmarina i drugog”, dodajući “da je istraživanje drevnih medicinskih napitaka dobilo na važnosti zbog ranijeg otkrića veoma jakih antikanceroznih svojstava tri hiljade godina starog kineskog vina od pirinča koje je sadržalo biljku pelin (Artemisia absinthium)”.

Antiseptičko svojstvo vina

Patrik Mekgavern trenutno sarađuje sa stručnjacima koji istražuju rak da bi testirali različita biljna jedinjenja otkrivena u čitavom nizu drevnih vina iz Egipta i Kine.
Zapisi na papirusima jasno govore da se vino koristilo i za liječenje stomačnih tegoba, bolesti srca, pa čak i herpesa. Njegova antiseptička i terapeutska svojstva, čini se, poznata su oduvijek. U tom je smislu vino osobitu afirmaciju dobilo kod grčkog ljekara Hipokrata koji ga je koristio kao antiseptik, te prepisivao kao lijek za nesanicu, diuretik i sredstvo za ublažavanje groznice i jačanje organizma. Antiseptička svojstva vina je na Hipokratovom tragu nekoliko vjekova kasnije koristio i Galen, rimski ljekar grčkog porijekla, svestrani naučnik čije je djelo bilo uticajno u Evropi sve do renesanse. Galen ga je koristio i različite upalne procese, rane i opekotine. Njegov rimski prethodnik, pisac Kornelijus Celzus, koji je živio na prelazu iz stare u novu eru, i koji vjerovatno nije bio ljekar već veleposjednik koji se iz dokolice bavio naukom i medicinom je između ostalog preporučivao vinski streš (vinski talog u vidu kamena) za liječenje rana i zaustavljanje krvarenja iz rana, upozoravajući pri tom da njegovo zaostajanje u rani može da izazove jaku upalu, te u tom smislu preporučivao kontrolu rana do stvaranja kraste.
Ljekovita svojstva božanskog napitka korišćena su i u srednjem vijeku. Tako je poznato da je Ugo da Luka (1180–1257), poznat još i kao Borgonjoni, proslavljeni hirurg krstaških ratova i začetnik bolonjske hirurgije, nanovo uveo zaboravljeni Hipokratov metod ispiranja rana vinom. Nešto prije Uga di Luke živjela je Hildegard fon Bingen koja je za sobom ostavila brojne prirodne recepte koji su aktuelni i danas. Fon Bingenova je vino između ostalog koristila za liječenje malokrvnosti kao i za rastvaranje ljekovitih trava i pojačavanje njihovog ljekovitog učinka. Poznato je da je sedam vjekova kasnije, ljekar pruskog kralja, Fridrih Hofman, osmislio ljekovitu terapiju s vinom, te napisao i knjigu o liječenju vinom s brojnim receptima protiv različitih bolesti i poteškoća sa zdravljem. Vino se, sve do devetnaestog vijeka, koristilo u bolnicama i ambulantama i to protiv želudačnih tegoba i dijareje, protiv mučnine, upala i prehlada, kod oporavka bolesnika, te kao diuretik, dok danas služi kao baza za različite ljekove. U narodnoj medicini upotreba vina za ispiranje rana bila je široko zastupljena, što se direktno naslanja na Hipokratovu praksu. Poznato je da vina bogata vinskim kamenom povećavaju crijevnu sekreciju, dok je ona sa visokim sadržajem tanina, smanjuju. Pri tom se crno vino uopšteno smatra zdravijim od bijelog.

Praistorijske trgovačke veze

CRMNIČKI MEDICI I VINO:
Da li i u Crnoj Gori postoje tragovi tradicionalne upotrebe vina u medicinske svrhe? Pouzdano znamo da je vino na ovim prostorima poznato još od helenističkog doba. Ali da li su Iliri koji su naseljavali ovo podneblje gajili vinovu lozu i u prethelenističkom periodu? Izgleda da po tom pitanju stvari nisu potpuno izvjesne, a potvrdu za to daje nam poznati hrvatski ilirolog Aleksandar Stipčević (“Iliri”, 1989) koji ilirsko poznavanje kulture vinove loze mimo grčkog uticaja ostavlja otvorenim, o čemu ćemo malo kasnije još nešto reći.
Dr Svetozar Savić u svojoj knjizi „Ekološki uslovi i autohtone sorte vinove loze u Crnoj Gori“ (2003) ukazuje da se tradicija vinogradarstva na tlu Crne Gore može pratiti od vremena kada su područje današnje Crne Gore počeli da pohode grčki kolonizatori i trgovci.
Ali ko pouzdano može reći kad se to zbilo?
Prema najstarijim grčkim zapisima prvi kontakti sa Ilirima ostvareni su još u 8. vijeku pr.n.ere, pri čemu se to isprva odnosilo na priobalni dio Jadrana i ostrva. To bi moglo da se odnosi i na današnje crnogorsko priobalje, osobito ako znamo da je 627. godine prije nove ere na području današnje Albanije osnovana grčka kolonija Epidamnos, koju su Rimljani kasnije preimenovali u Dirahion (današnji Drač). Druga važna grčka kolonija Apolonija osnovana je 588. godine pr. n. ere, četiri decenije nakon Epidamnosa. A iz ta dva naselja roba se prenosila kopnenim ilirskim putevima dalje ka istoku, prema području Ohridskog jezera, zatim ka sjeveru gdje je u to vrijeme gospodarilo ilirsko pleme Taulanti, kao i prema zapadu, u kojem se pravcu nakon par stotina kilometara stizalo na prostor današnje Crne Gore.
Pomen drevnih ilirskih puteva izaziva određenu nevjericu, ali sudeći prema onome što govori Aleksandar Stipčević, trgovačkih puteva na ovim prostorima bilo je oduvijek, i to ne samo u ilirskom dobu, već i u vremenu prije Ilira.
“Trgovačka razmjena imala je golemu ulogu u životu ilirskih plemena od najstarijih vremena, posebno onih plemena koja su i sama aktivno sudjelovala u prenošenju trgovačke robe od Jadranskog i Jonskog mora na zapadu do Panonske nizije na istoku, te od središnje Evrope na sjeveru do Grčke na jugu. Iliri su nastavili trgovinu koja je na tom području postojala već ranije, od kamenog doba dalje, ali su je uvelike unaprijedili, kupujući od svojih bližih i daljih susjeda raznovrsnu robu i prodavajući svoje rudarske, metalske, stočarske i ratarske proizvode”, kaže Stipčević u navedenom djelu.

Pravci širenje grčkog uticaja

Na drugom mjestu Stipčević tvrdi da “najstarije trgovačke veze stanovnika jadranskih i jonskih obala i unutrašnjosti Balkana s grčkim svijetom datiraju još iz neoeneolitika”, te dodaje da su “trgovačke lađe s grčkih obala prodirale u to doba u krajeve što su ih kasnije nastanili Iliri, donoseći keramiku i drugu robu”.
“Arheološki nalazi pokazuju da su Iliri na jadranskoj obali uvozili grčku robu već u VIII-VII stoljeću pr.n.e, a da oni Iliri koji su živjeli u neposrednoj blizini Grka (u današnjoj Albaniji) nisu nikada ni prekinuli trgovačke veze koje su odranije postojale”, kaže Stipčević (“Iliri”, 1989).
Ovdje svakako moramo napraviti jedan iskorak u odnosu na uobičajene predstave o drevnoj trgovačkoj infrastrukturi na ovim prostorima. Naime, u našoj istoriografiji i arheologiji uobičajeno je da se kao najstarija trgovačka trasa pominje mreža rimskih drumova, pri čemu se ni na koji način ne ukazuje na stariju, ilirsku (a kamoli predilirsku) trgovačku putnu mrežu, koja je svakako bila mnogo primitivnija od rimske, ali, koja je - zasigurno postojala!
Primjerice, Stipčević u vezi drevnih ilirskih trgovačkih drumova pominje Strabonov zapis o putu dugom 400 stadija kojim su panonski Iliri na teretnim kolima prevozili robu od Akvileje preko Julijskih Alpa do Nauportusa, a odatle rijekama dalje do Dunava i u krajeve oko njega.
Stipčević pored toga govori i o putu koji je vodio dolinom Neretve duboko u unutrašnjost Bosne.
Ali nama je najinteresantniji (već pomenuti) put koji je od Epidamnosa (Dirahiona, Drača) i Apolonije dolinom rijeke Škumbine vodio ka Ohridskom jezeru. Taj put, kaže Stipčević, kasnije su popločali i uredili Rimljani i prozvali ga Via Egnatia, dodajući da su “Ostaci tog puta iz rimskog doba bili … odavno poznati stručnjacima, ali su u posljednje vrijeme sistematska istraživanja otkrila i tragove ilirskog praistorijskog puta”. Doduše, Stipčević ne pominje izričito da je iz Epidamnosa jedan krak puta vodio u pravcu Labatskog jezera, ali o tome bjelodano govori kasnija rimska trasa, koja je vodila upravo tuda.
Evo, dakle ključnog mjesta, sa kojeg se odmah nanovo okrećemo onoj “otvorenoj dilemi” o tome da li su Iliri poznavali vinovu lozu i prije nego što su stupili u kontakt sa grčkim trgovcima. Opet u pomoć prizivamo Stipčevića koji govoreći o poljoprivrednim kulturama Ilira pominje i “ostatke grožđa” otkrivene u ilirskim sojeničkim naseljima Ripču i Donjoj Dolini u Bosni, kao i u sojeničkom naselju otkrivenom u Otoku kod Sinja. Stipčević, međutim, zbog nepostojanja stratigrafskih podataka o tim nalazima kaže da je teško “odgovoriti na jedno važno pitanje: jesu li Iliri poznavali vinovu lozu prije nego što su je preuzeli od grčkih kolonista što su se smjestili na ilirskoj obali?”

Odakle vino na ovom tlu

Evo što Aleksandar Stipčević misli po tom pitanju: “Suvremeni autori skloni su povjerovati da su Iliri upravo od grčkih kolonista naučili saditi vinovu lozu (ovo se odnosi na Grgu Novaka i Alojza Benca, poznata imena u nauci, prim prir), ali nama se čini malo vjerojatnim da su Iliri koji su živjeli na morskoj obali i koji su vrlo rano dolazili u dodir s pomorcima iz Grčke – bilo da su ih susretali kao trgovce ili kao ratnike na svojim obalama, bilo pak da su svojim trgovačkim ili ratnim lađama sami dolazili do obala Grčke – trebali tako dugo čekati da nauče saditi vinovu lozu i od grožđa praviti vino. Čak su i plemena u panonskoj niziji mogla naučiti, a vjerojatno to i jesu, saditi vinovu lozu ranije nego što se to obično misli… Stoga ne možemo, naravno, isključiti mogućnost da su se Iliri, posebice oni uz obalu Jadrana i na otocima, bavili vinogradarstvom i prije negoli su došli u doticaj s Grcima, jer su tamošnji krajevi isto toliko pogodni za uzgoj vinove loze kao i sama Grčka, no o tome možemo sada ipak samo nagađati” (“Iliri”, 1989).
U fusnoti vezanoj za navedeni pasus ovaj poznati hrvatski ilirolog ukazuje na rad Marina Zaninovića “Iliri i vinova loza” iz 1976. godine u kome se tvrdi da se vinova loza “na našoj obali uzgajala davno prije Grka”, te da je “vino podjednako bilo tako piće Ilira kao i Grka”. Stipčević se, međutim, ograđuje i ovom prilikom, te zaključuje da zasada sigurnih arheoloških potvrda o takvim pretpostavkama nemamo.
U svakom slučaju, intenzivnija trgovina Ilira sa grčkim kolonistima morala je već postojati u doba Dionisija Starijeg kada su Grci u prvim decenijama 4. vijeka pr.n.ere uspostavili kolonije na Hvaru i Visu i time otvorili novo poglavlje na ovim prostorima, koje će se vijek kasnije nastaviti rimskom invazijom, a u narednim vjekovima i potpunom okupacijom. O grčkom uticaju u tom vremenu i snažnim vezama sa ovim podnebljem ponajbolje svjedoči ubrzana helenizacija primorskog pojasa i šireg zaleđa oko Skadra i Labeatskog jezera u 4. i 3. vijeku pr.n.ere, kada taj region doživljava politički i ekonomski procvat, sve do propasti ilirske države 168. pr.n.ere.
Doduše, tradicija vinove loze ne smije se slijepo vezivati za političku i ekonomsku istoriju ovih prostora i kontakte sa Grcima, jer postoje i drugi istorijski činioci. Tako je poznato da su fenički trgovci dospijevali do današnje albanske obale (A. Stipčević “Iliri”, 1989) gdje su dolazili u kontakt sa Ilirima, a takođe je poznato da su Dardanci ratovali na strani Hetita oko 1200. prije nove ere protiv egipatskog faraona, što u najmanju ruku upućuje na mogućnost da su neki Iliri već tada dobro mogli poznavati mediteranske agrokulture, kao i da su neke od njih, poput vinove loze, mogli tim putem dospjeti na Balkansko poluostrvo.

Crmničko vino na recept

Pomenimo i da dr Svetozar Savić, povodom tradicije gajenja vinove loze na našem prostoru komentariše da su svakako “jedni od 'krivaca' za širenje sortimenta i kulture uzgoja vinove loze na primorju i kontinentalnom dijelu Crne Gore antički Grci koji su kao dobri trgovci i moreplovci (500-400 g. pr. n.e.) prenosili i širili vinovu lozu prilikom svojih putovanja i osnivanja naselja na Siciliji, južnoj Italiji, ostrvima i obali Jadranskog mora.
Dr Savić pored toga ukazuje da su “u oblasti Mediterana u periodu II-I v. pr. n. e. glavni kontejneri za čuvanje i transport vina, ulja i drugog, bile glinene amfore, koje su nastale i mijenjale se od ranih grčko-italijanskih tipova (130 g. pr. n. e)”, te dodaje da “ su iz tog perioda u tvrđavi Ulcinj pronađeni mnogi fragmenti većih sudova za vino od pečene zemlje: amfore, pitosi, stamnosi, hidrija i dr”.
Nakon ekskursa o porijeklu vinove loze na našem podneblju, vraćamo se upotrebi vina u medicinske svrhe i u tom smislu pažnju usmjeravamo na oblast Crmnice. Dr Savić u vezi toga ukazuje da je crmnički prostor koji gravitira Skadarskom jezeru, poznat po viševjekovnoj tradiciji gajenja vinove loze i produkciji vina, te da su u crmničkom selu Brčeli pronađena ljudska staništa sa posuđem za vina, amforama iz III i II v. prije nove ere. Zbog toga ne postoji razlog da se ne pretpostavi da su ljekovita svojstva vina na prostoru Crmnice bila poznata još u staroj eri. Doduše, vjerovatnoća da na tom prostoru otkrijemo posude u kojima bi, poput onih iz grobnice faraona Skorpiona Prvog otkrili tragove vina sa ostacima ljekovitih trava je vrlo mala. Ali na tradiciju upotrebe vina u medicinske svrhe na crmničkom prostoru upućuje nas nešto drugo.
U našem narodu još je živo sjećanje na poznate vidare (medike) Iličkoviće iz sela Gornji Brčeli. O njihovoj vidarskoj praksi pisala je Genevieve R.Ch. Meyer – Iličković, te podsjetila da su Iličkovići preporučivali crmničko vino pacijentima koji su imali probleme sa varenjem, nervnim sistemom, urinarnim sistemom, kao i probleme sa srcem i krvotokom, dok je rakija korišćena prilikom hirurških zahvata.
- Iako u to vrijeme nijesu raspolagali laboratorijama i modernim medicinskim pomagalima, tačno su uočili ljekovita svojstva crmničkog vina i spoznali da vrsta zemljišta utiče na njegov sastav, da vina sa nekog vinograda imaju blagotvorniji uticaj na određene bolesti od vina sa loza na drugom zemljištu. Tako su se crmnička vina “davala na recept”, ukazuje Genevieve R.Ch. Meyer – Iličković.

Vinom ispirali grudni koš

Genevieve R.Ch. Meyer – Iličković ističe da “današnja medicina potvrđuje ta iskustva. Poznato je da vino sadrži razne minerale, fosfor, gvožđe, potasium, glycerinsulphur, calcium, zavisno od sastava zemljišta gdje su loze posađene”.
- Iličkovići nijesu mogli vršiti takve analize, niti su mnogo znali o mineralima već su iskustvom koje se prenosilo sa koljena na koljeno i svojim promatranjima dolazili do zaključka koje vino sa kojeg zemljišta ”odgovara” za neku bolest”, kaže Genevieve R.Ch. Meyer – Iličković.
Inače, crmnički medici, braća Mićo, Pero, Marko Iličkovići i na kraju, Mićov sin Niko, toliko su se bili pročuli sredinom devetnaestog vijeka da su, konačno 1862. godine postali i zvanični državni ljekari Knjaževine Crne Gore. Na ove „čarobnjake tradicionalne medicine“ posebnu pažnju obratio je Vitomir Nikolić u svojim istraživanjima antičke baštine na području Crne Gore (“S kraja na kraj zaborava”), ističući okolnost da su Iličkovići naročito bili poznati kao izvrsni hirurzi.
„Ne samo da su vrlo lako otvarali grudni koš (bez sječenja rebara!) nego su umjeli da otvaraju i ljudsku lobanju i uspješno odstranjuju iz mozga čak i najsitnije čestice olova ili baruta“, podsjeća Nikolić.
Pišući o ovim crmničkim medicima, Nikolić ističe da su se „njihovim nevjerovatnim intervencijama divili i o njima pisali mnogi evropski vrhunski ljekari koji su tokom prošlog vijeka dolazili u Crnu Goru, a neke metode Iličkovića (kao otvaranje grudnog koša rastezanjem rebara) primjenjuju se odnedavno i u savremenoj hirurgiji“.
Sa tim u vezi sačuvan je i zapis Vuka Vrčevića, iz 1854. godine, koji se odnosi na jednu antiseptičku intervenciju Marka Iličkovića unutar grudnog koša. Evo Vrčevićevog opisa te intervencije:
“Crnogorski prvi ranar Marko Iličković sasu mu na tu ranu dvije oke vina bijelog pa ga uhvati i stade tresti, kao da se bačva isplakuje, pa pošto ga je nekoliko puta tako promuljao, nagnu ga na onu ranu te izruči vino, koje bješe pomiješano s krvlju, a nasu druge dvije oke čistog bijelog vina, te izapra grudnu duplju još jednom. Kad i treći put izapra vratilo se vino sa malo krvi pomiješano. Sada ga je ispod plećaka dobro utegao, a na ranu melem metnuo, koji je naravno dva puta na dan obnavljao. Za mjesec dana čovjek je ozdravio...“

Možemo li na kraju pretpostaviti da ovaj Vrčevićev opis u osnovi pruža podatke o praksi koja je primjenjivana još u antičko doba, a koja je u izolovanom crnogorskom ambijentu preživjela u relativno neizmijenjenom obliku sve do druge polovine devetnaestog vijeka, možda čak i do vremena Prvog svjetskog rata.

(Kraj)

Dean33 · Početnik Domaćeg.de

Stari narodi i civilizacije su znali mnogo vise o medicini nego sto mi danas u moderno vreme pretpostavljamo i nisu bili uopste tako neefikasni kao sto cesto mislimo...