Sremski Karlovci

Del Piero · Početnik Domaćeg.de

Pa sta da vam kazem gradic za koji malo ko nije cuo
Gimnazija, bogoslovija, 4 lava, Branko Radicevic...

sonjica · Prijatelj foruma

Šta su Karlovci? - Dunav, planina, vinogradi, skup trošnih i čudnih kuća, veseo, lak, bezbrižan život sa mnogo pića, pesme, igre, pola selo, pola varoš, na čijoj pijaci danas raste trava?" Ovako je o Sremskim Karlovcima početkom ovog veka pisao varoški lekar dr Laza Popović, a njegov savremenik, književnik i pripovedač Veljko Petrović nazva ih Sionom srpskog pravoslavlja.

I danas ovo pitoreskno mesto, smešteno na obroncima Fruške gore i obali Dunava, ima svoje sinonime, koji su uglavnom nastali kao posledica njegove bogate i interesantne prošlosti. A ona je, čini se, ovde ostavila dubokog traga kao malo gde. U koji god deo grada da zakoračite nailazite na vekovne ostatke još dovoljno neistražene i neispitane istorije.

Iz bilo kojeg pravca da se dolazi, Novog Sada ili Beograda, prvo sa čime se putnik suoči je prelepa arhitektura. Stara monumentalna zdanja krase Karlovce još od početka ovog veka. Od tada, ona su njihov prepoznatljiv imidž, zbog kojeg ovamo mnogi svraćaju.

Međutim, Karlovci su mnogo više od spomeničke kulture. Kao da su sudbinski predodređeni da postanu svedok svih najvažnijih dešavanja kroz srpsku istoriju. Sve što se dogodilo na balkanskoj vetrometini dotaklo je, neposredno ili posredno, i njih. Stoga su oni danas čuvar ne samo uspomena o kojima vredi pisati, nego i mnogih tajni, zbog kojih su vrata prošlosti istraživačima neprestano otvorena.

sonjica · Prijatelj foruma

Geografski i istorijski položaj Karlovaca

Milutin Garašanin

Geografski, Sremski Karlovci i njihova šira oblast pripadaju Sremu, u kome leže na važnoj prirodnoj saobraćajnici, bez sumnje jednoj od najvažnijih za celu jugoistočnu i centralnu Evropu: na Dunavu. Otuda je jasno da su već od najstarijih etapa praistorije ovde postojale povoljne mogućnosti za održavanje kontakta sa kulturama kako srednje Evrope tako i Balkanskog poluostrva i jugoistoka, što se odrazilo i u pripadnosti određenim praistorijskim kulturama za koje se praistorijski nalazi iz Sremskih Karlovaca i okoline mogu vezati. Uopšteno se može reći da je ova oblast u raznim etapama praistorije bila jače vezana za uticaje i impulse u formiranju najstarijih praistorijskih kultura, koji su dolazili sa jugoistoka i preko Balkanskog poluostrva, da bi se zatim uključila u jednu širu južnopanonsku sferu sa njenim određenim odlikama. Ovakav položaj proizilazi i iz onog malog broja podataka kojima raspolažemo o etničkoj pripadnosti ovih krajeva u osvit pisane istorije, u vreme širenja rimske vlasti i konašno priključenje Srema Rimskoj imperiji. Svojim položajem na Dunavu, područje Sremskih Karlovaca uklapa se u liniju rimske utvrđene granice-limesa, na teritoriji provincije Panonije. No na ovom mestu nije, na limesu, postojalo nikakvo veće i znatnije utvrđenje. Dok se kao takva pominju Cusum (Petrovaradin) i Acumincum (Stari Slankamen), antički izvori i natpisi ne govore nam ni o kakvom znatnijem rimskom naselju na mestu Sremskih Karlovaca, a na postojanje takvog naselja ne upućuju ni arheološki nalazi. U okviru administrativne organizacije Panonije, Sremski Karlovci morali su biti vezani za jedan od većih gradskih centara, možda Sirmium (Sremsku Mitrovicu) ili Bassianae (kod današnjih Donjih Petrovaca), o čijem postojanju i istoriji raspolažemo bogatim arheološkim a delom i istorijskim podacima.

(P.Vasić. Umetnička topografija Sremskih Karlovaca, 1978)

Karlovačka polja

Kosta Petrović

Sremski Karlovci prostiru se po ivici severoistočnog obronka Fruške gore, a sama varoš izdužila se kao jezik po vodoplavnom i močvarnom terenu pored Dunava i strmim stranama Magarčeva brega i Čerata. U pozadini varoši, na severozapad, zapad i jug šire se karlovačka polja. Atar karlovački ima oblik nepravilnog četvorougaonika sa najkraćom stranom na severu u Zanošu, na granici petrovaradinskomajurskog atara. Najduža strana zatvara karlovački atara sa juga. Ova strana ide od Dunava preko Karaša, Kraljeva brega, Kurjakovca, grbenom Fruške gore i izbija na Evgenov put. Na severoistoku je Dunav granica karlovačkog atara, a na zapadu Raša i Stražilovačka šuma. Sa grebena Fruške gore teku nizovi bregova poređani kao žilice na korenu, tako da gotovo svi bregovi teku paralelno od juga prema severu. Breg od brega rastavljaju duboke doline sa terasamakao ostacima nekadašnjih jezerskih korita. Usled cepanja i klizanja gornjih terasa, kotlinaste doline sve se više pproširuju. U većini slučajeva terase se sastavljenjeod lesa i peska. Klizanje i cepanje zemljišta je obična pojava u karlovačkom ataru. Zemljište, klizi, cepa se, stvaraju se udubljenja i uzvišenja i to daje posebnu talasastu plastiku, kakvu vidimo naročito u Karašu. Uzrok je klizanju zemljišta u većini slučajeva nepravilno rigolisanje zemljišta i rđavo postavljanje odvodnih kanala.

Sedla bregova većim delom su uzane visoravni, a nešto šire visoravni protežu se samo po Doci, Raši i Kraljevom bregu. Reljef atara pokazuje veliku raznolikost, dolovi se neprekidno izmenjuju sa bregovima, kao i blagi nagibi sa strmim. Lipovački i Stražilovački potok, potok u Mateju i Selištu duboko su izdubili svoja korita, te stvorili visoke obale, koje se ruše i rone, te na mnogim mestima stvaraju provalije i gudure. Lokalni kontrasti zemljišta su vrlo česti, a pored toga i raznoliki biljni pokrivači koji pokrivaju bregove i dolove, čine da je karlovačka okolina privlačna i lepa.

Putnici, koji putuju u proleće železnicom pored Sremskih Karlovaca, Očaarani su lepotom karlovačkih polja. Dok je drveće, kuda je voz malo pre projurio, u bačkoj nizini ili u ravnom Sremu, bilo potpuno golo i nije davalo od sebe znak života - u Karlovcima je to drugačije. Drveće je posuto kao sneg belim, crvenkastim i žućkastim cvetovima, te izgleda kao buketi zadenuti u crna polja. Po brežuljcima i dolovima viju se brazde zasađene vinovom lozom. Tačke pobodene pored čokota, na koje će biti loza povezana, kao vojniici čuvaju tu lozu da je obesna kočava i hladni gornjak ne polomi i počupa. Karaš, Rovina, Remetica, Kuvalovo, Mali matej, Krivac i Ćušilovo najbogatija su, a ujedno najtoplija i najvlažnija karlovačka vinogradarska polja.

Na jug i jugozaapad od varoši prostiru se polja: Banstol, Kraljev breg, Lipovac, Vrhovi, Mihaljevac, Doboševac, Kurjakovac, Krstuševina, Belješevo, Magarčev breg, Ešikovac i Čerat. Sva ova polja zajedno sa Dokom, koja leži na severozapadu od varoši, imaju isti izgled i iste biljke. To su karlovačka najviša polja i velik su deo oovih polja ledine, pašnjaci i livade, a tek prisojni brežuljci, ravnice i dolovi zasađeni su vinogradima, voćem, ili su posejani drugim kulturnim biljkama.

Na zapad i severozapad od varoši prostiru se polja: Bocka, Rovine, Selište, mala i velika bašta, Zaguljanac i druga manja polja. Ova polja mnogo su pitomijeg izgleda, brežuljci se steru u blagim nagibima, doline su prostranije, a ima i većih ravnica. Brežuljci su zasađeni vinovom lozom, a po dolinama ima mnogo šljivika. Šljive vrlo retko rode, te se šljivici malo po malo vade. Ravnice su posejane žitom i kukuruzom.

U Karlovačkom ataru prema vrstama biljaka razlikujemo četiri vegetacione formacije: formaciju bara, prudova i vlažnih livada. Ta formacija zaprema niže delove Krivca, Kuvanova, Prosjanica, Karaša i prudove. Stepska formacija zaprema više suva zemljištakoja se prostiru po Kraljenom bregu, Banstolu, Vrhovima, Mihaljevcu, Čegru, Krstuševini, Magarčevom bregu, Ešikovcu, Čeratu i Doki. Formacija šume i prelazne formacije nalaze se između vlažnih i suvih polja.

Na jugoistoku od Kraljeva brega širi se pored Dunava Čortanovačka šuma, a na jugozapadu Remetska i Karlovačko-Stražilovačka šuma. Veći deo drveća u ovim šumama je lipa, a manji deo se sastoji od hrastova, graba, bukve, klena, jasena, javora, bresta i divljeg voća. Prvobitno su svakako ove šume bile hrastove, a ostale vrste šumskog drveća, pa i lipe imale su podređenu ulogu. Kada je u prošlosti čovek počeo seći ove hrastove šume, radi svojih kućnih potreba, obnavljanje šume išlo je na štetu hrasta

sonjica · Prijatelj foruma

Zanimljivosti :
Vinogradarstvo u Karlovcima
Karlovačko vino
Karlovačke berbe

Kosta Petrović

Glavna i jedina privredna grana većine karlovačkog stanovništva bila je kroz ceo 18 i veliki deo 19 veka vinogradarstvo. Egzistencija karlovačkog stanovništva oduvek je zavisila od toga da li će vinograd roditi, da li će vino biti na ceni i da li će se moći vino prodati. Pored vinogradarstva, bavilo se karlovačko stanovništvo i voćarstvom, no to je bila sporedna privredna grana. Zemljoradnja, sejanje žita i kukuruza bila je u karlovačkom ataru nepoznata. Kroz ceo 18 vek i prvu polovinu 19 veka nije orano ni jedno karlovačko polje. Karlovačka polja bila su zasađena vinovom lozom i voćem, a sva ostala polja bili su pašnjaci i livade.

Prema izveštaju komunitetskog inspektora majora Esterrajhera bila su 1780. karlovačka polja zasađena ovim kulturama:
vinogradima 2,391 jutro
livadama 4,861 jutro
voćnjacima 1,085 jutara
šumama 1,328 jutara.

godine 1800. ima:
2,317 jutara i 1,500 hvati vinograda
548 jutara i 875 hvati voćnjaka

godine 1813. bilo je:
2,595 jutara vinograda
497 jutara voćnjaka

Od tog doba površina zemljišta zasađena vinogradima postepeno se povećava, tako da je pred filokseru 1882. godine površina zasađena vinovom lozom iznosila 2,982 jutra i 1,492 hvata.

Karlovački vinogradi i karlovačko vino

Manje više u svima karlovačkim poljima ima zasađenih vinograda, no ipak se za sađenje vinograda biraju prvenstveno zemljišta koja imaju dobru ekspoziciju. U poljima koja leže pored Dunava svi položaji zemljišta dobri su za sađenje vinove loze, na svima položajima, bilo da su okrenuti severu, istoku, zapadu ili jugu, grožđe potpuno sazre i vina su odličnog kvaliteta. Ipak sa južne strane brežuljaka tzv. čelopeci u Rovinama, Ćušilovu, Krivcu, Kuvalovu, Remetici, Mateju i Karašu daju najslađe grožđe i vino najboljeg kvaliteta. To su najbogatija, a ujedno najtoplija i najvažnija karlovačka vinogradarska polja. Površina dunavske vode odličan je reflektor, te velik deo sunčanih zrakova, pa prema tome i toplotne energije, reflektuje na polja okrenuta Dunavu. Ova reflektovana svetlost i toplota lokalno vrlo jako utiče na vegetaciju i zrenje plodova, tako da voće i grožđe, koje je zasađeno na bržuljcima pored Dunava, cveta i dozreva od pet do osam dana ranije nego voće i grožđe zasađeno po južnim stranama, u Ešikovcu, Manastirištu, Kurjakovcu i drugim poljima.

Po jednoj proceni vinograda iz 1803. goodine bilo je te godine u karlovačkom ataru:
vrlodobrih vinograda 763 jutara
srednjih vinograda 1,208 jutara
slabih 568 jutara.

Najbolji vinogradi su bili u Ćušilovu, Karašu, Mateju i Dobrilovcu. Ovi najbolji vinogradi davali su 1804. koja je bila slabija godina, 32 akova vina po jutru, srednji vinogradi su davali 24 akova vina, a slabi 12 akova.

Karlovčani su odvajkada bili odlični vinogradari. U jesen, posle berbe, zagrtali su svoje vinograde, što u to doba nije bio običaj ni u najčuvenijim vinogradarskim krajevima, u Baranji. Lozu nisu puštali visoko da tera, najviše dva šua. Na rezanje loze naročito su pazili i kao rezači bili su Karlovčani pravi majstori. Kod karlovačkih vinogradara važilo je pravilo da rod vinograda zavisi od dobrog orezivanja čokota. Na čokotu su ostavljali tri ili najviše četiri loze i na ovima samo po jedno zdravo oko. Pazili su da vinograd ne prerodi, pa je zato u karlovačkim vinogradima bilo mnogo čokoća starog pedeset pa i sto godina, koje je još odlično rodilo. Vinogradarski rad sastojao se iz ogrtanja, rezanja, tri kopanja, plevljenja, skrnjivanja i vezivanja. Vinograd se vezivao ševarom. pored čokoća nisu se zabadale tačke i to je bila velika mana, jer je grožđe često trulilo, ako je leto bilo vlažno, a to je sve uticalo na kvalitet samog vina. Sadilo se gotovo samo crno grožđe, jer je ono otpornije prema truležu nego belo. Belog grožđa pa i belog vina, bilo je vrlo malo. U popisu ostavnine mitropolita Jovana Đorđevića nalazimo da je bilo belog vina samo petina od sve količine. Sve ostalo vino bilo je crno i šiler.

U karlovačkim vinogradima sađen je priličan broj vrsta grožđa. Glavne vrste bile su skadarka i okruglica. Prota V. Konstatinović pominje kao crno grožđe: skadarku, zeleniku, voluar, čavčicu. mesan, šišulju, pandur, špiculju, okruglicu, šljivu grožđe, pertovsko grožđe, ranku, grašac i metlu grožđe. Kao belo grožđe pominje: slankamenku, radovinku, smederevku, skadarku, tamjaniku, drenak beli i crveni, ružicu i rumenku.

Osim crnog vina i šilera bio je čuven karlovački bermet (Raizischer Wermut), bermet kapljaš (Tropfwermut) i samotok (Ausbruch). Ausbruh Karlovački u 18. veku, osim u mitropolijskom dvoru, još nisu pravili. To saznajemo po jednom odgovoru Karlovčana dvorskom agentu Karlu Bujanoviću, koji je tražio ausbruh da podmiti neku uglednu bečku gospodu. karlovčani su mu odgovorili da se ausbruh, osim u mitropolijskom dvoru, u Karlovcima ne pravi (M. Kostić. Istorija Karlovaca. Letopis 302.85). Tek početkom 19 veka pominje se u Karlovcima, pored drugih vina, ausbruh i bermet kapljaš.

Karlovačko vino bilo je od davnina čuveno i cenjeno. Zahvaljujući tradicionalnom karlovačkom gostoprimstvu putnici koji su prolazili pored Karlovaca bili su čašćavani vinom i poneki od njih, opisujući predele kroz koje je prolazio, odao je hvalu i karlovačkom vinu. Najraniju belešku imamo iz doba kad su karlovci bili pod Turcima i to iz godine 1567. od jednog saputnika carskog izaslanika biskupa Antuna Vrančića. Otada se o karlovačkom vinu ređaju zapisi mnogobrojnih putnika koji su svratili u Karlovce i gostoljubljivi Karlovčani su ih častili a putnici su hvalili Karlovčane i karlovačko vino. I pod Turcima je vinogradarstvo bila važna privredna grana u Karlovcima. Za tursko doba plaćali su Karlovčani desetak od vina eminu u Petrovaradinu, a bilo je svega 746 motika vinograda. Oslobođenjem Karlovaca od Turaka dižu se naglo vinogradi i karlovačka se vina mnogo cene, upoređujući ih sa francuskim vinima i drže da karlovačka vina ni najmanje ne zaostaju za mađarskim i talijanskim vinima. Mita Petrović je hemijski analizirao karlovačka vina od pre filoksere i došao na osnovu tih analiza do zaključka da je karlovačko vino odlično i da je slično po kvalitetu francuskom vinu. U 18 veku, a osobito u prvoj polovini toga veka, nije se u Austriji nikakav posao mogao svršiti bez mita. Najviši činovnici primali su mito (diskreciju) i to bez ikakvog zazora i javno. Karlovački mitropoliti, da bi ubrzali rešenje svojih mnogobrojnih molbi kod visokih vlasti, vrlo su često visokoj gospodi kod dvorske kancelarije u ime diskrecije poklanjali veliki broj malih buradi crna vina, šilera i bermeta. Naročito je mitropolit Nenadović mnogo vina poklanjao visokoj bečkoj gospodi da izradi i pogura da se povoljno reši nekakva narodna stvar. Mnogo puta ispomagalo se i manastirskim vinom i šljivovicom, kad nije u svom podrumu imao boljih vina. Najviše se ispomagao rakovačkom salaksijom, koja je u to doba mnogo cenjena. I mitropolit Vićentije Jovanović Vidak slao je mnogu burencad finih karlovačkih vina bečkoj gospodi. Naišao sam i na zahvalnice. Tako se Furst Kaunitz von Rittberg zahvaljuje mitropolitu na pažnji i na poslana dva akova bermeta i nekoliko akova drugih vina. Poznato je iz pisama Dositejevih, da je Dositej visoko cenio karlovačko vino i bio vrlo veseo kad bi mu njegovi karlovački prijatelji poslali na poklon po akov bermeta ili crna vina. Ovi i drugi mnogobrojni pokloni Karlovčana raznosili su slavu karlovačkog vina i za karlovačko vino znalo se u čitavoj Evropi.

sonjica · Prijatelj foruma

Gimnazija Branko Radičević-
Zadužbina patrijarha Germana Anđelića i brata mu Stevana, prote mitrovačkog. Projektovao je Julije Partoš iz Pešte 1891. godine u novovizantijskom stilu, sa dekorativnim studeničkim detaljima na ulaznoj fasadi. Pred zgradom je spomenik Branku Radičeviću, rad Vladete Petrića (1947) i Jovanu Živanoviću od Radete Stankovića (1951).

sonjica · Prijatelj foruma

Saborna crkva - Zadužbina mitropolita Pavla Nenadovića, podignuta 1762. godine, po planu bečkih arhitekata, dok je zvonik projektovao Zaharije Orfelin. Zidali su je cincarski majstori, na čelu sa Kostom Cincarinom, a limarske radove izveo Karlo Hofman. Ikonostas su 1781. godine, slikali Teodor Kračun i Jakov Orfelin, a rezbariju, novosadski majstor Andrija Marković. Stefan Dimitrijević vršio je obnovu 1805. Tomas Fridrih 1820. i Herman Bole 1909. godine, kada je crkva doobila renesansnu fasadu, po nacrtima Vladimira Nikolića, radi harmonije sa dvorom. Tada je uklonjena i kapela na horu, da se izradi mozaik, koji je kopija mozaika iz crkve svete Sofije u Carigradu. po zidovima, nalazi se nekoliko slika Paje Jovanovića na platnu, sa motivima iz Biblije i nacionalne istorije. Hram je posvećen svetom Nikoli.

sonjica · Prijatelj foruma

Gornja crkva - Najpre je bila manastir, koj se spominje 1561. godine, kao metoh Hilendara. Oštećena je od Turaka 1688. godine, a polovinom XVIII veka, obnovio je jeromonah Makarije. Ikonostas je 1765. radio Dimitrije Bačević, a svod i zidne slike Georgije Bakalović, 1824. godine. Posvećena je Vavedenju.

sonjica · Prijatelj foruma

Donja crkva - Potiče iz prve polovine XVIII veka, a obnovljena je 1793. godine. Ikone u priprati, radio je 1794. godine Stefan Gavrilović, dok je ikonostas delo Pavla Čortanovića. Rezbarija potiče od Marka Vujatovića iz 1828. godine, a godinu dana kasnije, Dimitrije Bratoglić, radio je ikone i živopis na svodovima. Crkva je posvećena svetom Petru i Pavlu

sonjica · Prijatelj foruma

Dvorac patrijarha Rajačića Ilion - Ova barokna zgrada, dobila je naziv od grčke reči Ilion, tj. Troja, i po Iliji, Rajačićevom imenu pre zamonašenja. Otkupljena je od porodice Mioković-Hadži, i renovirana 1856. godine. U stilu poljskih kuća Josifa II, restaurirana je 1920. godine, po planu bečkog arhitekte Sideka. Dvorišna česma Patriarhovac, podignuta je 1864. godine, a posvećena je Bogojavljenju.

sonjica · Prijatelj foruma

Kuća Angeline Dejanović - Zidana u baroknom stilu 1790. godine, kao dom Dimitrija Anastasijevića Sabova, prvog i najvećeg darodavca Karlovačke gimnazije. Karakterišu je barokni, gvozdeni ukrasi i reljefi božijeg oka iznad prozora. Pre prošlog rata u njoj je bila knjižara Radivoja Zagorice.

Magistrat -Građevina trapezoidne osnove, podignuta u ampir stilu 1811. godine. Sa njenog balkona, patrijarh Rajačić je proglasio Srpsku Vojvodinu

sonjica · Prijatelj foruma

Brankov spomenik na Stražilovu -

Podignut je 1885. a ne dve godine ranije kako na njemu stoji. Nacrt je dao Svetozar Ivačković, arhitekta iz Beograda, a kamenorezačke radove izveo Petar Kitusi. Kamen su, na prednjem volovskom trapu do Brankovog visa doneli rodoljubivi bukovački seljaci, a predsednik Odbora za podizanje spomenika, bio je profesor Karlovačke bogoslovije, Jovan Borota. Dva prva stepenika, urađena su od topčiderskog kamena, a ostale kocke donete sa Kleka, Vršačke kule, Plješevice, Velebita, Avale, Lovćena, Dinare i Fruške gore. Prvi i dugogodišnji čuvar Brankovog groba bio je Jovan Simeonović Čokić, književnik iz Karlovaca, koji je mnogo zadužen za prenos Brankovih kostiju na Stražilovo

pinkie · Prijatelj foruma

evo jos nekoliko slika