Istorija Portugala

Charmed · Malo ~ mače ~

Prostorima Portugala tokom istorije prošli su i zadržali se mnogi narodi i civilizacije: Iberi, Kelti, Feničani i Kartaginjani, Grci, Germanska plemena (Svevi i Vizigoti) i Mavari svojim kulturama ostavili su traga u ovoj zemlji.

Ime Portugal, samo po sebi otkriva delove rane istorije ove zemlje - ono potiče od rimskog imena Portus Cale, moguće mešavine grčkog i latinskog imena koje znači "Lepa luka", ili čak mešavine keltskog i latinskog, ili mešavine feničanskog i latinskog. Portugal je jedna od najstarijih evropskih nacija. Začet početkom Srednjeg Veka. Portugal je svoj uticaj uvećao i proširio tokom 15. i 16. veka, u takozvano Doba Otkrića postavši velika ekonomska, politička i kulturna sila i storivši golemu Portugalsku Imperiju koja se prostrala od Brazila, preko Afrike, Indije i Kine, do Istočnog Timora u Indoneziji. Krajem XVI veka(1580), Portugal je prvi put u istoriji izgubio nezavisnost, našavši se pod vlašću Španije čime je počelo propadanje Portugala kao velesile. I posle ponovnog uspostavljanja nezavisnosti (1640) Portugal je nastavio da gubi ekonomsku i političku moć, i to zbog niza događaja kao što su Lisabonski Zemljotres 1755, Napoleonova osvajanja, nezavisnosti Brazila (1822) i građanski rat između apsolutista i liberala. Godine 1910 zbačena je monarhija. Dobar deo HH veka, (1927-1074) Portugal je proveo pod desničarskom diktaturom. Dana 25 Aprila 1974, levo orijentisani vojni puč zvani "Revolucija karanfila" zbacio je represivni režim posle čega je zemlja prošla kroz velike demokratske refrome. Godine 1975, Portugal je dao nezavisnost svojim preostalim kolonijama. Portugal je jedan od osnivača NATO-a a od 1986 je član Evropske Ekonomske Zajednice, današnje Evropske Unije.

Charmed · Malo ~ mače ~

Počeci

U preistorijsko doba Iberijsko polusotrvo naseljnjavala su autohtona plemena poznata kao Iberi. U VII-VI veku pre Hrista na sever i zapad poluostrva u nekoliko talasa naselio se indoevropski narod iz centralne Evrope, Kelti . Na teritorijama gde su živeli zajedno Kelti i Iberi su se pomešali, stvotivši mnogobrojna plemena poznata pod zajedničkim nazivom Keltiberi . Grci i Feničani- Kartaginjani imali su manji uticaj preko svojih polustalnih trgovačkih ispostaja na obali.

Charmed · Malo ~ mače ~

Luzitanija

Rani grčki istraživači nazivali su teritoriju na kojoj sa danas prostire Portugal "Ofijuza" (zmijska zemlja) pošto su ondašnja plemena obožavala zmije. U to doba Portugal je nastanjivalo nekoliko malih plemena, među kojima je najznačajnije bilo pleme Luzitanci, koje je živelo između reka Douro i Težo. Godine 219 pne, prve rimske trupe prodrle su na Iberijsko poluostrvo, da bi odatle proterali svoej velike rivale Kartaginjane protiv kojih su vodili takozvane Punske ratove. Rimsko osvajanje Portugala počelo je sa juga, gde su in dočekali miroljubivi i prijatenjski domoroci, Koni. Tokom nekoliko decenija Rimnjeani su proširili svoju vlast, no 194 p.n.e Luzitanci sa severa današnjeg Portugala podigli su se na ustanak, potisli Rimljane i razorili prestonicu Kona, zbog njihove saradnje sa Rimom. Luzitanski vođa Virijato , otvario je značajne vojne uspehe protiv rimske vojne sile. Rim je uspeo da uguši ustanak i povrati kontrolu tek podmićivanjem luzitanskih bojskovođa koji su ubili svoga poglavara. U trećem veku pre hrista [[Iberijsko poluostrvo postalo je deo Rimske imperije , kao provincija Hispanija . U to doba započet je proces romanizacije. Rimljani su u znatnoj meri doprineli etničkoj komposiciji moderne portuglaske populacije. Jedna varijanta Latinskog jezika (Vulgarni latinski) postao je dominantan jezik u regiji.

Charmed · Malo ~ mače ~

Invazije Varvara

Oko 500 naše ere,germanska varvarska plemena prodrla su na Iberijsko polusotrvo preotevši ga od Rimkog carstva. Među osvajačima bili su Svevi i Vizigoti, koji su se naselili na teritorijama koje danas pripadaju Portugalu. Vandali i Alamani takođe su okupirali deo današnje tertorije Portugala, no oba su pleemena proterana ili asimilirana od strane Vizigota. Vizigoti su od hispano rimljana primili hrišćanstvo.

Charmed · Malo ~ mače ~

Muslimanska osvajanja

U VIII veku (711) najveći deo iberijskog poluostrva osvojili su Mavari (severnoafrički Berberi pomešani sa Arapskim narodima). Mavarsko osvajanje Hispanije trajalo je svega 2 godine, za razliku od rimskog koje je trajalo skoro dva veka. Ovaj fenomen objašnjava se velikim nezadovoljstvom narodnih masa vizigotskom vlašću. Mavari su se zadržali na poluostrvu skoro 800 godina. U početku, iberijski mavarski emirat zvani Al-Andaluz nalazio se pod vlašću Damaska, a docnije je postao nezavistan Kordobski kalifat koji se potom razbio u niz državica zvanih taife. Tokom vekova muslimanske prevlasti nad Iberijom jedina pokrajina koja je zadržala nezavisnost bila je planinska Asturija, na krajnjem severu, gde se povukao veliki broj proteranih plemića iz cele Hispanije. Odatle je započeto hrišćansko oslobađanje poluostrva poznato kao Rekonkista. Mavari su konačno proterani sa teritorije Portugala 1257, kada je osvojen Algarv. U to doba Portugal je već bio suverena i celovita kraljevina. Zanimljivo je da od tog doba granice se nisu menjale, što Portugal čini zemljom sa najstarijim granicama u Evropi.

Charmed · Malo ~ mače ~

Geografija

Portugal zauzima zapadni deo Pirinejskog poluostrva na jugozapadu Evrope, između Atlantskog okeana i Španije. Po svom položaju Portugal je izrazito atlantska zemlja. Sa površinom od 92.391 spada među najmanje zemlje u Evropi. U državi živi oko 10.500.000 stanovnika, pa gustina naseljenosti iznosi 114 st/km2. Krajnja zapadna tačka, koja je istovremeno krajnja zapadna tačka kontinentalnog dela Evrope, je rt Roka, dok krajnju istočnu tačku čini mesto Miranda do Douro. Sa obala Portugala kretale su brojne istraživačke ekspedicije oko Afrike prema Indiji (Vasko de Gama), oko sveta (Magelan), i prema Južnoj Americi. Kao značajna pomorska sila u prošlosti je stekla veliku prekookeansku imperiju. U sastav Portugala ulaze atlantska ostrva Madeira i Azori.

Charmed · Malo ~ mače ~

Reljef

Teritorija Portugala je prirodno spuštanje španske Mezete, građene od starih kristalastih stena, prema Atlantiku. Rečni tokovi podelili su visoravan, koja se lagano spusta prema obali i pretvorili je u grupe bregova.

Na istoku države prostiru se planine, dok je zapadni deo nizijski. Severni deo Portugala čini planinska pokrajina, koja se pruža od reke Minjo do reke Douro. Istočni deo ove pokrajine čine visoravni, visine 700 - 800 m, nastale u dolinama istoimenih reka: Douro i Minjo. Sa tih visoravni dižu se brojne planine, visine 1000 - 1400 m. Ovaj kraj se zove Traš oš Monteš.

Spuštajući se prema moru, dolazi se do ravnica na 200 - 300 m nadmorske visine, a onda u primorski obalni deo. Srednji deo Portugala se razlikuje od severnog dela. Od Doura do Teža, preko Kvimbre, ide izrazita tektonska linija koja uslovljava blage oblike reljefa izgrađene od granita. Tektonika navodi reku Težo da teče ka zapadu, da bi potom skrenula ka jugozapadu.

I ovaj deo teritorije preseca nekoliko planinskih lanaca, Sera, među kojima se ističe visoka Sera de Estrela (1990 m). Na ovom planinskom lancu nalazi se i najviša tačka u kontinentalnoj Portugaliji. Na njemu se opažaju tragovi glacijacije. Ipak najviši vrh u zemlji ugasli vulkan Piko (2371 m), na istoimenom azorkom ostrvu. Na njemu se opažaju tragovi glacijacije.

Od venca Sera de Estrela od venca Sera de Sintra prostire se Estremaduru, koja je izgrađena od mezozojskih stena, a pokrivena je oskudnim kulturama i slabom šumom. Južno od Seere de Estrela pružaju se uz rub Mezete prvo tercijarni, zatim pleistočenski i najmlađi sedimenti, koji spustajući se prema moru sačinjavaju visoravan Remaduru.

Jugoistočno od ove visoravni pružaju se ravnice Ribatežo i Alentežo. Ta ravnica se lagano uzdiže u visoravan Gornji Alenteho. Jugozapadno od Alenteža pružaju se ogranci Seere Morene, a južno od njih pruža se visoravan Algarve, izgrađena od mezozojskih i tercijalnih slojeva, i diluvijalnih i aluvijalnih sedimenata.

Charmed · Malo ~ mače ~

Klima

U Portugalu razlikujemo dve vrste klime:

* okeansku i
* mediteransku.

Na severu Portugala, pod uticajem Atlantika, zastupljena je okeanska klima. Karakterišu je blage zime i leta vlažnija i ne tako žarka kao na jugu. Planine na severozapadu grade kišnu barijeru oblacima sa Atlantika, pa primaju i više od 1000 mm kiše godišnje.

U južnom delu zemlje preovladavaju uticaji s Mediterana, pa on ima sušniju klimu od severne Portugala. Ovde su zastupljena žarka i sušna leta i blage ali vlažne zime sa srednjom januarskom temperaturom od 10°S. Godišnja količina padavina ne prelazi 400 - 500 mm.

U unutrašnjosti države leta su vrela i suva, pa su suše uobičajne na istoku, zahvaljujući planinama koje onemogućavaju kiši sa Atlantika da prodre u unutrašnjost. Uticaj klimatskih faktora sa mora jači je od uticaja klimatskih faktora sa kopna, što se vidi po izotermama. Januarske izoterme od 12°S do 8°S nižu se paralelno od rta Sao Vinsente prema unutrašnjosti. One idu paralelno duž ostalog dela države. Slicno idu i julske izoterme od 20°S do one u unutrasnjosti s 25°S. Vetrovi su znatno jači i češći sa zapadnog nego s istočnog kvadranta, a zavise od pomeranja azorskog anticiklona.

Charmed · Malo ~ mače ~

Biljni i zivotinjski svet

Flora - Zahvaljujući izrazitijim padavinama severniji deo zemlje je šumovitiji. Šume zauzimaju 28% od ukupne teritorije. Znatni prostori u planinama su pod travnom formacijom. U peskovitom primorju zasađen je na velikim površinama primorski bor. U unutrašnjosti veći značaj ima posebna vrsta hrasta od čije se kore dobija pluta. Jug je manje šumovit, ali je južni deo Algarva poznat po uzgoju rogača, smokava i badema. U nižim predelima širom zemlje uzgajaju se masline.

Fauna - U Portugalu živi mnogo divljih sisara uključujući vukove, veprove i risove. Vuk i ris su na ivici istrebljenja i uprkos velikim naporima vlasti, taj se trend ne popravlja. Ris se smatra praktično istrebljenim, pošto se računa da u zemlji postoji svega još nekolilo parova. Gmizavaca takođe ima u izobilju, na jugu posebno guštera i kameleona. Ptičiji svet, u kojem ima i nekih vrsta svojstvenih samo Pirinejskom poluostrvu obogacuje se svakogodisnjim migracijama ptica do Afrike i nazad.

Charmed · Malo ~ mače ~

Administrativna podela

Portugal ima administrativnu podelu na opšine kojih ima 308 (zovu se concelhos), koje su podeljene na sveukupno više od 4.000 parohija (freguesias).

Osim kopnenog dela Portugala koji se smestio na zapadu Iberijskog poluostrva, sastavni deo Portugala su i dve ostrvske grupe Azori i Madeira, koje predstavljaju autonomne regije.

U kopnenom delu Portogala postoji 5 regija:

* Alentejo
* Algarv
* Centar
* Lisboa e Vale do Težo
* Norte

Gradovi u Portugalu su (sa brojem stanovnika):

*
o Lisabon - 2.547.665
o Porto - 1.509.958
o Braga - 754.830
o Aveiro - 460.157
o Koimbra - 430.845
o Faro - 391.819
o Vizeu - 354.162

Charmed · Malo ~ mače ~

Reke

Rečna mreža u Portugalu je gusta. Skoro svi rečni tokovi dolaze iz susedne Španije, a to su: Minjo, granična reka na severu, a zatim slede Lima, Douro, na čijem ušću leži Porto, Mondego, Težo, sa Lisabonom na samom ušću, Sado i Gvadijana, granična reka na jugu. Reke se delimično koriste za plovidbu. Imaju visok vodostaj zimi, a nizak leti. Planinske reke na severu raspolažu visokim hidropotencijalom.

Težo je najduža reka na Pirinejskom poluostrvu. Izvire u istočnoj Španiji i protiče na zapadu dužinom od 1.007 km do ušća u Atlantik, kod Lisabona. U Portugalu protiče dužinom od 226 km. Samo donji tok reke Težo je plovan, dok je srednji tok veoma značajan za navodnjavanje. Brojne brane, izgrađene na reci Težo, koriste se za eksploataciju velikog hidropotencijala reke, a tri od njih su veliki rezervoari vode. Na samom ušću reke Težo nalazi se velika luka u Lisabonu.

Reka Douro protiče severnim delom Portugala. Izvire u provinciji Soira, (severni deo srednje Španije) protiče dužinom od 895 km i uleva se u Atlantski okean kod grada Porto. Najvećim delom reka protiče zapadno od granice Španije i Portugala, zatim teče jugozapadno, čineći granicu dužine 97 km i na kraju protiče kroz Portugaliju do svog ušća. Dolina reke Douro specijalizovana je u uzgajanju vinskih sorti grožđa, a u njoj uspevaju i masline. Plovidba je moguća delimično na delu koji protiče kroz Portugaliju, na dužini od 200 km, pošto je mnogobrojni brzaci i povremene poplave sprečavaju. Osim toga reka Douro sa svojim pritokama zbog obilja vode vazan je izvor hidroenergije. Na reci Douro nalazi se hidrocentrala Miranda, jačine 172 hiljade kWh. Od velikog ekonomskog značaja je i sistem navodnjavanja koji je izgrađen na ovoj reci. Duž obale su se nanizala brojna ribarska sela.

Gvadijana izvire kao Gornja Gvadijana u Španiji. Reka teče prema jugu, obrazujući grupe manjih jezera, zatim skreće u pravcu severozapad i ponire otprilike na udaljenosti 5 km od reke Zezere. Na pojedinim delovima reka čini prirodnu granicu Portugala sa Španijom. Gvadijana donosi veliku količinu vode i materijala koji sedimentira odmah na ušću, ali jaka struja u Kadijskom zalivu zahvata taj materijal i suprotno smeru kazaljke prenosi ga prema zapadu. Zbog toga su se na ušću razvila dva naselja Isla Kristina i Ajamonte, važne izvozne luke za stoku iz Alenteža. Gvadijana se uliva u Atlantski okean, obrazujući široki estuar. Od ukupne dužine (829 km), plovna je samo 68 km od ušća.

More

Atlantska obala je niska, peskovita i slabo razuđena. Delovanje mora na portugalsku obalu, posebno plima i oseka, koje uzdižu i spuštaju duž obale visinu mora od 3,5 do 4,30 m, uticalo je na stvaranje estuara. Najduži deo ravne obale od skoro 100 km nalazi se uz Težo. Na stvaranje ostalih izrazitih oblika obale dosta utiču talasi, koji se dižu i do 10 m visine, a imaju udarnu snagu do 20 tona na 1 m². Oni su znatno veći i jači nego na Mediteranu.

Charmed · Malo ~ mače ~

Ekonomija

Portugalska ekonomija je teško trpela zbog revolucije 1974. godine kao i zbog kolonijonalnog rata u Africi i gubitka prihoda iz kolonija. Oporavak zemlje, koji je sada u toku, potaknut je članstvom u Evropskoj uniji. Poljoprivreda čija je proizvodnja slaba, zapošljava jedva četvrtinu aktivnog stanovništva. Mala gazdinstva polikulture (kukuruz, krompir, vino) nasuprot su onim, jako rasprostranjenim na jugu (žitarice, uzgoj ovaca i goveda). Zemlja izvozi vino, povrće i voće, drvo i plutu, ali zato uvozi žitarice i ribu. Industrijsi sektor se razvio. Tekstilna industrija prednjači sa četvrtinom zaposlenih u industriji, a zatim slede konfekcijska industrija, metalurgija, montaža automobila, elektronska, kožna, drvna i prehrambena industrija. Turizam i odlazak u emigraciju ne dovodi u ravnotežu balans isplata. Uvoz uveliko prevazilazi izvoz, i zemlja je u dugovima. Stopa nezaposlenosti je još uvek relativno niska, ali je inflacija visoka. Ulazeći početkom 1986. u Evropsku ekonomsku zajednicu, Portugal je našla svoje trgovinske partnere, koji igraju važnu ulogu u uvozu.

Poljoprivreda

Pretežno poljoprivredna ekonomija Portugala ima razmerno nisku proizvodnju. Mali seoski posedi na severu ograničavaju mogućnost uvođenja modernih metoda. Veliki posedi su na jugu zemlje (latifundia) nacionalizoivani 1975. godine, ali još nisu modernizovani. Glavni proizvodi su pšenica i kukuruz, ali se svejdno velike količine još uvek moraju uvoziti. Od voća se ističe urod smokve i masline. Vino je uz paradajz i pluto, najvaznija izvozna roba. Takođe se izvozi drvna građa i pulpa.