Drevne civilizacije

rain-man · * EXITovac *

Drevne latinoameričke civilizacije

Indijanci su starosedeoci Amerike, poreklom iz Azije. Američko kopno su naselili u doba velikih preistorijskih seoba. Ta stara plemena ljudi mongoloidne rase kretala su se preko istočnog Sibira i Aljaske prema jugu pre oko 10-15 hiljada godina. Milenijumima su se širili po američkom kopnu, umnožavali se i osnivali carstva - Inka, Maja, Asteka...

Naziv Indijanac je nastao tako što su španski moreplovci, kada su stigli u Ameriku, mislili da su otkrili Indiju. Najčešće pominjana indijanska plemena su: Čiroki, Apači, Navaho, Komanči, Šošoni...

rain-man · * EXITovac *

Inke

- drevni indijanski narod Južne Amerike -

U srednjem veku u južnoameričkim Andima, živeo je narod Inka. Država tih Indijanaca - domorodaca pružala se meridijanski oko 3 000 km od srednje Kolumbije preko Perua do srednjeg Čilea i Bolivije. Inke su bili slobodoljubljiv narod, ali i hrabri ratnici, bavili su se zemljoradnjom (gajili su kukuruz i krompir) i rudarstvom (vadili su olovo, bakar, srebro i zlato). Bili su i dobri tkači, grnčari, graditelji; podizali su velike kamene gradjevine. Njihove tvrdjave, ostaci naselja i predmeta, ukrasi i nakit svedoče o zavidnoj kulturi, iako nisu imali pismo.

Kada su španski osvajači došli u Južnu Ameriku i saznali za obilje zlata Inka, počeli su da ih progone, ubijaju. Indijanci su se povukli u planinske gudure i guste šume, što im nije odgovaralo. Došljaci su ih progonili sve do istrebljenja.

Glavni grad Inka bio je Kusko u Peruu, bliže granici prema Boliviji nego primorskoj Limi. Taj grad na 3 486 m nadmorske visine postoji i danas i predstavlja najstarije stalno naselje Južne Amerike. Nalazi se na izvorištu reke Urubamba, čije se vode preko reke Ukajali ulivaju u Amazon. Smatra se da je Kusko imao oko 100 000 stanovnika, četiri glavne ulice, šest hramova posvećenih Suncu, Mesecu, zvezdama, svetlosti, dugi. Imao je velike gradjevine, dvorce, tvrdjavu, mostove. Od tog grada je malo ostalo, a sadašnji Kusko je nastanjen potomcima i mešancima Inka. U njemu postoji Arheološki institut u kome se proučava istorija, život, tekovine nestalih Inka.

rain-man · * EXITovac *

Maču Pikču

Tvrdjava Inka

Sagradjen na granitnom masivu, u srcu lanca Anda i na 130km od Kuska (Cusca), Maču Pikču (Machu Piccu) je izuzetan primer umeća Inka gradtelja u 19.-om veku. Maču Pikču kao da lebdi izmedju neba i zemlje, 600m iznad reke Urubamba, iznad andskih visoravni i prašuma Amazonije. Nalazi se u jednoj od nalepših i najdivljijih oblasti Anda, na visini od 2000m. Grad nije bio unet ni u jednu domaću mapu, nije se mogao naći ni u jednoj geografskoj karti, niko ga od 1000 osoba koje su za njega sigurno morale znati nije pomenuo. Pa ipak, Maču Pikču , utočiste, utvrdjenje i svetište, nije bio daleko od Kuska , velikog središta carstva iz kojeg je vladao Inka, sin Sunca i gospodar "četiri strane sveta". Maču Pikču je bio jedan od mnogobrojnih gradova-utvrdjenja koji su okruživali prestonicu, zapravo jedna od kolonija (mitima). Nijedna nije bila značajna kao Kusko za konačenje vojnika-kolona, koji su u pratnji svojih porodica krčili polja, gradili mostove, održavali puteve, istovremeno čuvajući granice i najvažnije centre države. Gradovi su mogli da se brane, pruže zaštitu stanovništvu i uspešno izdrže dužu opsadu zahvaljujući svom položaju i nepristupačnim prilaznim putevima, terasastom zemljistu koje je obradjivano i proizvodima koji su se mogli smestiti u neku vrstu silosa, kao i sopstvenim rezervama vode. To su bili dobro poznati gradovi. Osim Maču Pikčua.

rain-man · * EXITovac *

Kad su Španci pod Pizarovim vodjstvom uništili najveći deo naroda Inka i ubili Atahualpa (poslednjeg vladara), ostatak je pobegao u planinsko utvrdjenje u Andima.Odatle su punih 39 godina pružali otpor konkviskadorima.

U vreme španskog osvajanja dve najveće gradjevine Kuska bili su veliki hram Sunca, najveće svetište carstva, i manastir Devica Sunca. Ne jedini u Peruu ali svakako najznačajniji. Device koje su tu čuvane bile su u izvesnom smislu vestalke peruanskih Inka, najsvetije osobe posle cara. Njihova dužnost nije bila teška. Pripremale su hranu, piće i odeću za boga Sunca. Smatrali su ih njegovim zemaljskim nevestama.Otud i moralni zahtev potpune, najstrože čistote. Njegovo kršenje je bilo moguće i neka od njih je to sigurno pokušala, ali je kazna bila užasna. Grešnica je živa zakopavana, kao sto se to dogadjalo sa vestalkama u Rimu koje bi počinile isto kažnjivo delo.

rain-man · * EXITovac *

Kad su nestali poslednji predstavnici Inka, utvrdjenje je palo u zaborav pa je otkriveno tek pre nekoliko decenija iako se znalo (otprilike) gde se nalazi.
Prva verzija:
- 24.jula 1911. profesor Hiram (Hiram) Bingam, vodja jedne ekspedicije Jelskog univerziteta je naišao na trag rezidencije pobunjenika koja je bila prekrila džungla.
Druga verzija:
- tvrdjavu Inka, dotad sasvim nepoznatu, otkrio je jedan američki putnik i radoznalac, gotovo slučajno, tragajući za ostacima prestonice poslednjih Inka, koji su decenijama pružali otpor španskim osvajačima. Otkriće je objavljeno u poznatom časopisu National Geographic. Autor članka , Hajram Bingam, pisao je da se pronalazak nepoznatog grada podudara sa rešenjem zagonetke "100 izgubljenih devica".

rain-man · * EXITovac *

Kad je profesor Hiram Bingam sa ekspedicijom došao do ovog utvrdjenja pred njim je stajao ogroman prostor sa terasama, stepenicama (kod 3200. stepenice jedan od učesnika ekspedicije je prestao brojati), izduženim zidinama, kulama, bunarima i hramovima a pronadjeni su i grobovi sa mnogim mumijama i nadgrobnim pločama.Ovaj planinski vrh sa terasastim gradjevinama opasan je sa triju strana provalijama dubine 700m, kroz koju protiče reka Urubamba. Četvrtu stranu zatvara planinski greben koji ne dozvoljava prilaz.

rain-man · * EXITovac *

Kako Maču Pikču izgleda danas? Da bi se stiglo do njega treba krenuti stazom koja vodi do vrha planine i vijuga ivicama ponora nad kojim zastaje dah . Okolina je tipična za džunglu. Stigavši na visinu na kojoj se rastinje proredjuje, prvi put se mogu videti, 300m iznad, ostaci drevnih gradjevina. Medjutim, da bi se stiglo do njih, treba se popeti strmim stepenicama (i gradjevine ovog grada koje se uzdižu na vrhu planine radjene su stepenasto). Mada se danas može ući kroz zidine na više mesta, nekada se u ovaj grad-utvrdjenje moglo dospeti samo kroz jednu kapiju iza koje je bilo stepenište uklješteno izmedju dva zida. Imalo je stotinjak stepenika, delimično monolitnih, zapravo isklesanih od jedne kamene ploče, a delimično od blokova četvorougaonog kamena. Takvo rešenje ulaza zaštićenog (ili, bolje rečeno, kontrolisanog) bočnim zidinama prilično je često ali ne takvih dimenzija.

rain-man · * EXITovac *

MAJE

Otkrice
Istrazivanje i otkrice Maya u 19. vijeku je bilo dramaticno i zagonetno.Spomenici Maya su bili tako impresivni da su mnogi naucnici smatrali da autohtoni Amerikanci nisu bili u stanju napraviti tako nesto i pripisali su ih bijelim doseljenicima, kao sto su legendarnih Deset izgubljenih plemena Izraela.
Rad Johna L. Stephensa,americkog advokata, i Fredericka Catherwooda,britanskog umjetnika, je upoznao javnost sa postojbinom Maya i podrzao teoriju o autohtonom porijeklu civilizacije Maya. Godine 1839. oni su krenuli u Kopan kako bi proucavali rusevine toga grada kao i bilo koje druge na koje bi naisli.Stephenov izvjestaj nam daje prvi precizan opis 144 nalazista civilizacije Maya,a Catherwood,koji je morao nositi rukavice kako bi se branio od komaraca ,je nacinio isto tako precizne crteze spomenika i pisma Maya.
Jos jedan kasniji pionir u istrazivanju civilizacije Maya je bio Englez Alfred Percival,koji je posjetio podrucje Maya u periodu izmedju 1881 i 1894.,i za to vrijeme vidio razne lokalitete ukljucujuci Cicen Icu,Kopan ,Tikal i Palenkue.Percivalovi planovi nalazista , crtezi,fotografije i papir-mase kalupi mnogih skulptura i natpisa su postavili standard za kasnija istrazivanja Maya.

rain-man · * EXITovac *

Kultura
Klasicna kultura Maya nije bila homogena niti je bila zatvorena za vanjske uticaje.Svaki veci grad-drzava je razvio svoju vlastitu umjetnost i arhitektonski stil.Mrtvi koji su za zivota imali visok status su sahranjivani sa uvezenim keramickim posudama Teotihuakan.
Pravili su ukrase u obliku cvijeta za povecane rupice na usnim resicama visokih pripadnika Maya,plocice za ukrasavanje grudi,privjesci,kuglice i mala ljudska lica u obliku maske, koji su se nosili kao nakit i koji su se pohranjivali u zavjetna skrovista ili u grobnice kao pogrebna oprema. Najkrhkiji materijal sa kojim su radili umjetnici-zanatlije Maya bio je opsidijan.To tamno vulkansko staklo se rezalo na prozirne listove ,koji su imali ekscentricne oblike na kojima su bili gravirani dezeni.
Visoki nivo umjetnicke produkcije Maya ukazuje na postojanje nadarenih,obucenih zanatlija specijalista,koji su radili za elitu u svome drustvu.
Neki od sirovih materijala u kojima su radili su bili dragocjeni.Rezbarenje nefrita je bilo jedno od njihovih najvecih umjetnosti;nefrit sa svim svojim nijansama zelene boje se cijenio vise nego zlato.

rain-man · * EXITovac *

Gradovi
Civilizacija Maya, jedina koja je postigla pravu pismenost u pretkolumbijskoj Americi ,je cvjetala u periodu izmedju 300.n.e i 900.n.e. u Gvatemali,zapadnom Hondurasu,Belizeu,Jukatanu i istocnom Kempeceu .To podrucje obuhvata raznolikost terena i mnoge ekoloske zone koje su medjusobno trgovale sirovim materijalom i proizvodima jos 2000.p.n.e.
U periodu od 300.p.n.e. do 300.n.e. gradili su se veliki gradovi u nizinama kao i na planinama.Do pocetka klasicne faze Maya ,oko 300.n.e. nastali su gradovi od kamena, kao sto su Tikal u Gvatemali i Palenkue u Kampeceu.
Gradovi Maya su imali veliki broj rezidentnih stanovnika .U Tikalu je zivjelo oko 50000 ljudi u malim grupama kuca .
Grad Maya Kopan ,u Hondurasu je bio kompleks hramova od kamena,palaca,igralista i poplocanih trgova.
U Cicen Ici ,grad Maya iz klasicnog perioda je obnovljen i prosiren u 10. i 11. vijeku n.e.

rain-man · * EXITovac *

Grad sa hiljadu stubova
Na poluostrvu Jukatanu nalazi se čuveni Čičen Ica, sa velikim hramom Maja Indijanaca u obliku piramide sa visokim stepeništem. Čičen Icu, čuveni "grad hramova", su osnovale Maje u VI veku; otkriveno je više od 130 njihovih svetilišta. Njihovu državu, koja se prostirala od juga Meksika do Salvadora i Hondurasa, uništili su ratoborniji Tolteci oko 450. godine.

Sredinom devetnaestog, veka listajući stare rukopise što su vekovima počivali mrtvim snom po najprašnjavijim uglovima madridske biblioteke, jedan naučnik je pronašao izvještaj koji je neki franjevac, Frej Dijego de Landa, napisao 1566. o gradovima zivilizacije Maja na Jukatanu. Pošto te gradove niko živi nije video niti o njima čuo, tvrdili su da je jadni fratar bio lud, da je imao bolesnu maštu i, naravno, učeni ljudi su se podsmevali njegovim pričicama. Ali je Amerikanac Edvard Herbert Tompson, potpuno usamljen u borbi protiv svih ostalih naučnika, odlučio da poveruje rukopisu i krenuo je u Meksiko. Namera mu je bila da najpre pronadje žrtveni bunar u koji su ljudi civilizacije Maja bacali device, zatočenike i nakit, ne bi li tom žrtvom umilostivili boga kiše.

Pronašao je i bunar koji je potpuno odgovarao opisu iz rukopisa, ali se to otkriće bezmalo moglo zanemariti u poredjenju sa stotinama gradjevina razbacanih na površini od gotovo šest kvadratnih kilometara.

Meksička vlada je uskoro optužila jadnog Tompsona za bespravno prisvajanje narodne imovine, pa je naš arheolog-istraživač, na nekakvom starom i nesigurnom jedrenjaku, morao da pobegne na Kubu. Više se nikada nije vratio u džunglu Jukatan.

rain-man · * EXITovac *

Racunanje vremena
Numericki sistem Maya se zasnivao na jedinicama od 20 i imao je koncept nule.Brojevi su se pisali pomocu sistema vodoravnih crta za jedinice od 5,tacaka za 1 i stilizirane skoljke za 0.
Maye su posjedovale tri glavna kalendara: solarna godina ;sveti krug; dugacko brojanje.Solarna godina se sastojala od 365 dana sto je cinilo 18 imenovanih mjeseci,od kojih je svaki imao 20 dana ,sa posebnim periodom od 5 dana na kraju godine.
Maye nisu uzimale u obzir prijestupne godine,iako su savrseno dobro znali da je solarna godina bila ustvari dugacka 365 i 1/4 dana.Kalendar solarne godine se poklapao sa svetim krugom:on je bio nacinjen od ciklusa od 20 dana,koji su permutirali sa brojevima od 1 do 13 i vracali se na pocetni polozaj svake 52 godine.Ovaj ciklus od 52 godine se zvao kalendarski krug.
Treci kalendar je bio dugacko brojanje ,koji se uglavnom koristio za davanje istorijskih datuma,koji su se nalazili izvan opsega kalendarskog kruga.S pocetkom 13 avgusta 3114.p.n.e. po hriscanskom kalendaru broj dana koji su prosli od tog datuma se racunao u jedinicama 144.000,72.000,360,20 i 1 dan.Svaka jedinica je imala vlastiti glif,a brojevi jedinica su bili naznaceni crtama i tackama koje su stajale ispred glifa odredjene jedinice.