Muzeji

Charmed · Malo ~ mače ~

Istorija rudarstva

RAZVOJ RUDARSTVA
OD PRAISTORIJE
DO DANAS

Najstarije rudarstvo bakra u Istočnoj Srbiji vezuje
se za ranoeneolitski rudokop u Rudnoj Glavi
oko 4.500 godina p.n.e. Rudokop se nalazi
na dnevnom kopu modernog rudnika magnetita,
ugašenog 60-tih godina XX veka

Vertikalno okno - Rudnik dnevni kop, vertikalni presek okna

Eksploatacija malahita i azurita
u ranoeneolitskom rudokopu vršena
je po sistemu vertikalnih i ukošenih okana
koja su zapravo ispražnjena ležišta rudnih žila,
čiji prirodni oblik i pravac pružanja stari rudari
nisu menjali. Okna su imala i pristupne
platforme, površine na kojima su obavljane
sve pripremne radnje.

Rudna Glava - Rudnik
dnevni kop, platforma i vertikalni iskopi okna

Početkom III milenijuma Zlotska pećina postaje značajan
rudarsko-prerađivački centar gde su se izrađivale bakarne
alatke i verovatno eksportovale u druge oblasti.
Rudarska delatnost se u ovim oblastima nastavlja
i u bronzanom dobu, o čemu svedoče nalazi
sa lokaliteta "Trnjane" (1.300-1.100 g. pre n.e).
U starijem gvozdenom dobu (VII-VI v. pre n.e) Zlotska pećina
ponovo postaje centar rudarsko-metalurške delatnosti
sa brojnim metalnim izrađevinama, ali i nalazima
masivnih gvozdenih sekira za vađenje rude

Trnjane, kasno bronzano
doba, nekropola
(sahranjivanje u obliku
Sunčevog diska)

Brodica - Kraku lu Jordan,
IV vek,
termičke keramičke cevi
i lep iz topioničarske peći

Početkom prvog veka nove ere teritorija današnje Srbije uključena
je u rimsku državu. Na ovim prostorima stvorena je provincija Mezija,
koja je važila za tipičnu provinciju rudarstva. Na severoistoku
Gornje Mezije u prvom i drugom veku n.e. kopalo se pretežno zlato i
ispirao zlatonosni pesak. Rudnici u dolinama Peka i Timoka davali
su srebronosno olovo, zlato, bakar i gvožđe. Kasnije se uz
eksploataciju zlata eksploatišu i ostali metali. U trećem veku nove
ere počinje prava eksploatacija ruda u ovim krajevima. Rimljani u to
vreme napuštaju Dakiju naseljavajući rimsko stanovništvo u Gornjoj
Meziji, tako da su već iskusni rudari i metalurzi dovedeni u ove
krajeve. Rudarsko-metalurška aktivnost dostiže svoj vrhunac
u Istočnoj Srbiji u IV veku. To potvrđuje rimska rudarska galerija
u Rudnoj Glavi, koja je bila eksploatisana tokom celog IV veka.

U oblasti gornjeg toka Peka preovlađuju kasnoantički rudnici
i topioničarski pogoni. Najznačajniji metalurški punkt za preradu rude
je Kraku lu Jordan na ušću Brodice u Pek. Objekat je podignut
na jednom brežuljku krajem III veka, utvrđen, a raspored unutrašnjih
prostorija je podređen osnovnoj nameni - preradi rude. Nalazi ukazuju
na to da su ovde prerađivane bakarna i gvozdena ruda, da je
dobivena i vrsta mesinga, a ima nalaza i kvarcno limonitne rude
od koje se dobija zlato. Objekat je krajem IV veka izgoreo u požaru.

Ostaci kasno antičke metalurške delatnosti otkriveni su i kod
Železnika (na putu prema Kučevu) i na Bukovoj glavi (u blizini
Rudne Glave). U oba slučaja radi se o topljenju gvozdene rude.

Rudnici su organizovano prestali da deluju u drugoj polovini IV veka,
a definitivno početkom V veka. Međutim, ova delatnost nije
u potpunosti zamrla, radila je za lokalne ili regionalne potrebe.
Obnovljena tokom VI veka, u srednjem veku dostiže svoj vrhunac.

Charmed · Malo ~ mače ~

Srednjevekovni novac

Dolaskom Slovena u ove krajeve Istočne Srbije, rudarstvo koje je
u doba Rimljana imalo presudan ekonomski i privredni značaj ustupa
mesto stočarstvu. U srpskoj srednjevekovnoj državi, u vreme
vladavine Stefana Uroša I (1243-1276) dolazi do oživljavanja
rudarstva sto je povezano sa nemačkim rudarima Sasima. Nastavlja
se eksploatacija rimskih okana ali se otvaraju i nova. Na dubrovačkom
tržištu metala se 1253. godine pojavljuje nekovano zlato i srebro
iz ovih krajeva. U XIV veku rudarska središta su Majdanpek,
Kučajna i Železnik, a eksploatisano je gvožđe, olovo, bakar i srebro.

Padom srpske srednjevekovne države pod tursku vlast rudarstvo nije
potpuno zamrlo. U periodu od XV do XVIII veka bili su aktivni
(ali ne u kontinuitetu) rudnici: Trebuč (u ataru sela Luke), Kučajna
(koji se prvi put pominje 1560. godine gde je postojala i kovnica
novca) i Majdanpek koji je spadao u manje značajne rudnike.

Austrijskom okupacijom u periodu od 1718 - 1738. godine
rudarstvo je ponovo oživelo da bi padom ovih krajeva
pod tursku vlast ponovo zamrlo.

Oslobađanjem Srbije od Turaka, naročito posle 1833. godine dolazi
do većeg interesovanja za eksploataciju rudnog bogatstva. Na poziv
kneza Miloša, u Srbiju dolazi rudarski stručnjak saski baron Herder,
koji je kroz Bor prošao u novembru 1835. godine i konstatovao
da se u ovom kraju nastavlja majdanpečki bakarni i gvozdeni pojas.
Za vreme vladavine kneza Aleksandra Karađorđevića (1842 - 1858)
i ustavobraniteljske vlade otvoreni su rudnici u Majdanpeku i Kučajni
u kojima se dobijao bakar, gvožđe, cink, olovo, srebro i zlato.
Usled nerazvijenosti mlade srpske države, 1860. godine Majdanpek
je ustupljen pod zakup francusko-belgijskom društvu,
a Kučajna 1862. Feliksu Hofmanu.

Za razvoj rudarstva krajem XIX i početkom XX veka velike zasluge
pripadaju Đorđu Vajfertu, koji je u selu Glogovcu formirao Centar
za istraživanje rudnih pojava u Srbiji, za to vreme odlično opremljen.
Godine 1897. počeli su istražni radovi na području Bor sela, kojima
je rukovodio rudarski inženjer Franjo Šistek, a 1902. godine, na mestu
Čoka Dulkan, u samom selu Boru, nađena je bakarna ruda.

Krajem maja 1904. osnovana je rudarska kompanija "Francusko
društvo Borskih rudnika. Koncesija Sveti Đorđe" (La Compagnie
fran�aise des mines de Bor. Concesion St. George), u kojoj je
Đorđe Vajfert na ime ustupljenih koncesija (dobijenih 1903. godine)
učestvovao sa 31,8% akcija. Prvi direktor Borskog rudnika
bio je Franjo Šistek, direktor Kompanije u Parizu - Albert Loran,
a njen predstavnik u Srbiji - Đorđe Vajfert.

Topljenje bogate rude u Boru počelo je krajem 1905. prženjem
u furunama, dok su prve vater - žaketne peci izgrađene početkom
1906. Godine 1907. montiran je prvi agregat za proizvodnju električne
energije, koja se koristila u topionici i radionici, a kasnije i van rudnika.
Iste godine počela je sa radom i cementacija. Za rad rudnika bila
je značajna i izgradnja uskotračne pruge Bor - Metovica, kako zbog
dolaska radnika na posao, tako i zbog transporta rude.

Ratne 1912-1918. protekle su sa problemima u radu (nedostatak
radne snage, rušenje rudnika, promene vlasnika - korisnika: Bugari,
Nemci), da bi Francuzi konsolidovali proizvodnju i 1924. godine,
otvaranjem površinskog kopa, krenuli u razvoj. Godine 1929. počela
je sa radom Flotacija, a 1938. Elektroliza i Zlatara.

Rad rudnika i topionica degradirao je životnu sredinu, vegetaciju
i useve Bora i okoline, sto je dovodilo do buna seljaka 1934, 1935.
i 1936. godine. Ekološki problemi prate i rad današnjeg rudnika,
sto se odražava i na život stanovništva

Uoči Drugog svetskog rata, zbog strateškog značaja borskih metala,
Nemci otkupljuju akcije francuskog društva Borskih rudnika i početak
rata dočekuju kao vlasnici 81,7% kapitala, pa je sedište kompanije
iz Pariza 1942. preseljeno u Strazburg, pod imenom
"Bor - Rudnici bakra i topionice AD" (Bor Kupferbergwerke und Hiten
Aktiengesellschaft). Organizovanje proizvodnje bilo je preko Obavezne
sluzbe rada, organizacije Tot i zapošljavanjem ratnih zarobljenika,
smeštenih u preko trideset radnih i jednog kaznenog logora na potezu
od Bora do Žagubice, jer su Nemci u svojim planovima imali i izgradnju
infrastrukture i povezivanje Bora sa Kostolcem i Dunavom.

Posle rata, zahvaljujući rudarstvu i metalurgiji, ovaj deo Srbije
imao je najveći privredni i društveni razvoj: izgradnja Fabrike
opreme i delova, otvaranje Rudnika bakra Majdanpek, izgradnja
fabrika sumporne kiseline, fabrika za preradu bakra, pruge,
puteva, sto je uslovilo multipliciranje gradskog stanovništva
i izrastanje Bora u administrativni, naučni i obrazovni centar.

Plitki pehar na prstenastoj nozi,
Kučajna,
neolit - starčevacka kultura

Charmed · Malo ~ mače ~

Stalne postavke

Ostava
srednjevekovnog
bronzanog
čankastog novca

Stalne muzejske postavke predstavljaju stručno-naučnu
prezentaciju rezultata sistematskih muzejskih istraživanja
realizovanih kroz projekte u oblasti:
arheologije; etnologije; istorije i istorije umetnosti,
kao i prezentaciju fondova pokretnog muzejskog materijala

Detalj sa ženske
vlaške košulje
(kraj XIX veka)

Svećnjak, XVIII vek,
Rujište, predstavlja
srednjevekovnog topioničara

Charmed · Malo ~ mače ~

nastavice se................

miskopisko · ~Dream-Maker~

pa ja mnogo volim da posecujem muzeje!
to su tako mirna i opustena mesta!