Srednjevekovni srpski spisi o Kosovu

Charmed · Malo ~ mače ~

Najstariji srpski zapisi zapisi o Kosovskom boju

Zapis na Dioptri
Zapis na Dioptri je jedan od najstarijih zapisa o Kosovskom boju. U Narodnoj biblioteci čuvala se knjiga u kojoj su bili zajedno Šestodnev Jovana Zlatoustog i Dioptra. Dioptra je bila rukopis bugarske recenzije koju je krajem XVI veka prepisao jeromonah Varnava. U njoj su se nalazili zapisi srpske recenzije. Među tim zapisima nalazio se i ovaj o Kosovskom boju. Na žalost, ova knjiga je izgorela prilikom nemačkog bombardovanja Narodne biblioteke u Beogradu 6. aprila 1941. godine.

...... Grešni pop Ivan, neka je svakome poznato kolika tuga beše (te godine) po zemlji kada pogibe knez (Lazar i Murat) veliki car turski.

Zapis iz Prologa
Zapis iz Prologa takođe je nastradao prilikom uništavanja Narodne biblioteke u Beogradu 6. aprila 1941. godine. Prolog od marta do avgusta pisan je bio na pergamentu srpskom redakcijom. Đura Daničić je izučavao ovaj rukopis i došao do zaključka da je nastao u prvoj polovini XIV veka. Osim pomenutog zapisa u ovoj knjizi bilo je još nekoliko zapisa važnih za srpsku istoriju.

"Ovoga dana (28. juna) 1389. godine bio je boj kneza Lazara s carem Muratom na Kosovu Polju. Tu mnoga tela padoše od hrišćana i do Turaka. Prvo su bili Srbi razbili i cara Murata ubili. Zbog bekstva nekih od srpske vojske, Turci preodoleše i bi velika bitka. Ubiše i slavnog srpskog kneza Lazara."

Zapis iz Apostola
Zapis iz Apostola je sačuvan samo u prepisima jer je stradao kao i prethodna dva zapisa prilikom stradanja Narodne biblioteke u Beogradu. Apostol je bio pisan na pergamentu, sastavljen iz tri dela različite veličine, a nastao je u periodu XII-XIV veka.

"Ovu knjigu pisa Božidar u dane blagočastivog kneza Lazara kad dođe car Murat na Sitnicu. I bili su boj meseca juna petnaestog dana na Kosovu.
Sveštenom episkopu pećkom i mudrom i svake časti dostojnom smerno poklonjenje.
Da znaš da dođe car na Sitnicu i baša Ibrain a s carem Dohatović barjak noseći."

Pahomijevi zapisi
Pahomijevi zapisi nalaze se u Pateriku u zbirci rukopisa Pećke patrijaršije. Ovaj Paterik prvi je opisao Dušan Vuksan, a posle njega ovu knjigu je proučavao Đorđe Sp. Radojičić. Rukopis je restaurisan u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture u Beogradu. Vladimir Mošin misli da je ova knjiga pisana 1389. godine. Dakle, Pahomijev zapis je najstarije svedočanstvo o Kosovskom boju i o pogibiji kneza Lazara i sultana Murata. Danas se rukopisna knjiga Otačnik (Paterik) iz 1389. godine nalazi u Biblioteci manastira Pećke patrijaršije pod br. 96.

Grešni Pahomije.
Pahomije zemlja.
Pahomije trava.
Pahomije zlatravnik.
Greh moj je pred mnom neprekidno,
Legnuvši na odar, pomeri svoj grob, misli na to.
Strah i trepet otrgnuće me od grehova mojih.
Bože, prosti grešnoga Pahomija dušicu.

Pisa se ova sveta knjiga Otačnik, koja se zove Lapsaitik, u dane blagovernog Vuka Stefana. Te godine kada Turci ubiše kneza Lazara, a cara Amurata Srblji. Hvala Bogu za sve.

Zapis grešnoga Mihaila na Mineju
Zapis grešnog Mihaila na Mineju nalazio se u Mineju za mesec januar. Zapis je nastao 1390. godine, ali nije sačuvan, nego je izgoreo sa mnogim rukopisima u požaru Narodne biblioteke 6. aprila 1941. godine u Beogradu.

Slava svršitelju Gospodu Bogu u vekove, amin!

Ova sveta i božastvena knjiga, koja se zove genuar, napisa se godišta po boju kneževom, u dane blagovernog i hristoljubivog gospodina Vuka.

Napisa se po zapovesti gospodina hvostanskog mitropolita Arsenija. Neka mu je večno sećanje, jer se brinuo za dobra dela i za uspomenu dobru i priloži novi izvod knjige.

I svrši se u 1898. godine.

Grešni Mihailo napisa.

I Bog da izvesti što patih od straha turskog ovamo, od kostobolje ne ustadoh ni s mesta i proslavih Boga, ne mogoh bežati, ni drugo što. Rekoh: O mati božja hvostanska, sakri od sadašnje ove bede.

O što pati duša od begova turskih! Mati božija, sačuvaj me, raba svojega!

Bog da prosti sudiju, jer mi dade tri velike čaše vina.

Charmed · Malo ~ mače ~

Rečnik manje poznatih reči

A
Agarjani - Turci, a nose ime po Agari, Sarinoj robinji, Avramovoj naložnici koja je rodila sina Izmaila koji se smatra rodonačelnikom Arapa i Turaka
agarjanski - turski, arapski
ad - pakao
amin - zaista, neka tako bude. Ovako se često završavaju molitve
amir - gospodar, starešina, zapovednik
arhiepiskop - prvi episkop, poglavar samostalne pravoslavne crkve
arhijerej - episkop, prvosveštenik koji rukovodi eparhijom
aspida - zmija
aspida gluha - zmija koja ne čuje glas onoga koji baje, vrača ili čara. Posebno je opisana u Fiziologu, srednjovekovnom spisu sa fantastičnim pričama o raznim životinjama

B
bagr - porfira, simbol vladarskog dostojanstva
baština - nasledno imanje
bezčislen - bezbrojan
belčužac - prstenčić
bestelesne sile - snage koje nemaju telo
bestrasno - bez straha
blagoveran - pobožan
blagoverje - pobožnost
blagovestiti - doneti dobru vest
blagodat - milost, sila Božja, dar svetog duha, harizma
blagolepije - lepota, krasota, sklad
blagoprijatan - ugodan, prijatan
blagorazuman - onaj koji ima dobar razum
blagorodan - plemenit
blagočastiv - dobar i častan
blaženstvo - rajsko dobro
bližik - rođak
bljudo - zdela
bogoljuban - onaj koji voli Boga
bogomatera - Božja majka
bogomati - mati Božja
bogonosni - koji nosi Boga
bogougodan - ugodan Bogu

V
vazljubljen - voljen
vaistinu - zaista, uistinu
vasilisk - zmija sa petlovom glavom koja ubija pogledom
velikomučenik - veliki mučenik
velmoža - velikaš
venac - kruna
venčati - krunisati
vison - pamučno platno fine izrade
vladika - Gospod Isus Hristos
vladičica - Gospodarica Bogorodica
vožd - vođa
vojinstvo - vojništvo, vojska, delovanje vojske, rat
vojinstvovati - ratovati
vrag - neprijatelj

G
gospodstvovati - vladati

D
dažd - kiša
deva - devojka, devica, naziv Bogorodice Marije
despot - titula gospodara Srbije posle propasti srpskog carstva, koju je dobio sin kneza Lazara, Stefan Lazarević
despotica - despotova žena
diptih - knjiga u koju se upisuju imena za pomen na liturgiji
diskos - posuda u kojoj se nosi i osvećuje hleb
dobrodetelj - vrlina, dobro delo
dobrodeteljan - pun vrlina i dobrih dela
duhovnik - duhovni čovek, sveštenik, kaluđer

E
episkop - najviši čin crkvene jerarhije, arhijerej, vladika

Ž
žitije - život, biografija
žreb - deo, baština, komad zemljišta određene veličine

Z
zlatopečatnik - zlatan pečat
zrcalo - ogledalo

I
iguman - starešina manastira
Izmailćani - Turci, potomci Izmaila, sina robinje Agare i Avram, po kome su Turci i Arapi dobili ime jer se smatra da je on njihov rodonačelnik
inok - monah, kaluđer
inoplemenik - tuđinac, stranac
inočki - monaški, kaluđerski
istočnik - izvor

J
jedinorodni - onaj koji je jedini rođen
jestastvo - biće, priroda

K
kastrofilakt - čuvar grada
katapetazma - zavesa
kacija - kadionica sa ručkom
kir - gospodin (kao titula)
kira - gospođa
klir - sveštenstvo uopšte
klirik - član klira, sveštenstva, crkvene jerarhije
kolo - topionica
krepost - snaga, sila
krigla - nekakva posuda
krugla - nekakva posuda koja se upotrebljava u srednjem veku
ktitor - osnivač manastira ili crkve
kuntuš - ćurak, kožuh
kupljenica - kupljena zemlja ili njiva

L
lavra - prostrani manastir s velikim brojem monaha, obično vladarski ili carski manastir
lampada - svetiljka
lepta - novčić
liturgija - služba božja, glavno crkveno bogosluženje na kome se obavlja sveta tajna pričešća

M
medotočan - koji toči med
metoh - manastirsko imanje
metohija - manastirsko imanje, posed
miro - sveto ili osvećeno ulje, miomirisno ulje koje čudesno teče iz svetih moštiju
mirotočac - svetitelj iz koga teče miro
mitropolija - rezidencija mitropolitska
mitropolit - episkop svoje eparhije, koji obavlja i neku višu vlast nad episkopima drugih eparhija

N
nadežda - nada
načelstvo - vlast, poglavarstvo
nezlobiv - onaj koji nije zloban

O
obagriti - zacrveneti
obednica - ručaonica, trpezarija
obitelj - manastir
obličiti - ukoriti
obodac - minđuša
obresti - naći
oglavlje - ukras za glavu
odlučen - odvojen
okrmitelj - branitelj
okrmiti - sačuvati, odbraniti
opštežiće - zajednički život monaha
otačastvo - otadžbina

P
patrijarh - crkveni poglavar pod kojim su mitropoliti, episkopi itd.
pirg - kula
povelenije - naredba
poveleti - narediti
povelja - pismeni akt, dokumenat, isprava kada se nekome nešto dodeljuje, potvrđuje
podvig - borba, muka, podvig
podvizati se - obavljati duhovne i fizičke vežbe, zasnovane na samoodricanju, sa ciljem hrišćanskog usavršavanja. Podvižništvo je bilo svojstveno monasima asketama
popeći - pobrinuti, postarati se
porevnovati - revno se potruditi
poslanica - pismo, knjiga, upravo ono što je pisano
potir - čaša u kojoj se na liturgiji drži i osvećuje vino
pravoveran - onaj koji je prave vere, pravoslavan
prepodoban - sveti monah
prepodobije - svetitelj iz redova monaha, koji je stekao više moralne vrednosti svojim podvizima i svetošću života
Prečista - Bogorodica
prizrenije - pogled u pravom i prenosnom smislu
prinos - dar, poklon
prinošenje - dar, poklon
prćija - miraz
pučina - neizmerna širina i dubina
raba - sluškinja
razlučenje - odvajanje
revnovati - takmičiti se, revno se truditi
revnost - briga, osobina onoga koji je revnostan
riza - sveštenička odežda, monaška haljina
ripida - likovi šestokrilih anđela utvrđenih na drvenom štapu
romenča - sud za vodu, u prvom redu od bakra, a zatim i od drugih metala

S
samodržac - vladar suverene države, nosilac sve vlasti, kao u Vizantiji autokrator
safin - safir, vrsta dragog kamenja
svedržitelj - onaj koji drži sve u svojoj vlasti, atribut božanstva
sveneporočan - čist, bezgrešan
svetopočivši - onaj koji je umro kao svetac
svetorodan - potomak svetih, rođen u svetom rodu
svečastan - iznad svega častan, poštovan
svidenje - savest
svita - tkanina, odeća
serafim - bestelesni duh koji je stvorio Bog pre vidljivog sveta. Postoji devet zborova anđela. Serafimi su anđeli koji imaju ljudsko lice i šeset krila
sirin - može biti da znači isto što i sirena
skinija - ćelija
skiptar - palica, vladarska insignija, znak kraljevske vlasti
skrb - tuga
slavoslovlje - slavljenje, hvaljenje Boga ili Bogorodice u molitvama i crkvenim obredima
slovesan - razuman
Slovo - Reč Božja, drugo lice Svete Trojice, Sin Božji Isus Hristos
stub - kula
sujemudran - sujetan, tašt
suparnica - tužiteljica
suštastvo - biće, priroda

T
talenat - naziv novca, dar Božji
tisuća - hiljada
tresak - grom

Ć
ćelija - soba u manastirskom konaku za stanovanje monaha; posebna kućica u kojoj žive monasi isposnici
ćesar - dvoranin u srpskoj državi u četrnaestom veku
ćivot - kovčeg; starozavetni "kovčeg zaveta" ukome su se čuvale tablice Božjih zaveta, Božjih zakona

U
unča - mera za težinu

H
heruvim - anđeli koji imaju četiri lica i četiri krila ispod kojih su ljudske ruke
hrisovulja - povelja overena zlatnim pečatom

C
celivati - ljubiti
ceh - organizacija strukovnog karaktera

Š
šivada - ukras koji sa krune ili dijademe visi sa strane, sa upletenim biserom

(preuzeto sa neta)

Vladika Rufim · Početnik Domaćeg.de

PISMA UREDNIKU

Koga briga za istinu

Njegoš je u Gorskom vijencu, iz političkih razloga raspalio kosovsku mitomaniju u Crnoj Gori. Bilo bi zanimljivo da CEDEM jednom objavi istraživanje, koliko građana Crne Gore zna, bez dileme, da naši preci nijesu bili na kosovskom boju 1389. Vjerujem da 80% ne zna. U udžbenicima istorije, iz kojih uče crnogorska đeca, niđe se ne navodi da Balšići i naši preci nijesu bili na kosovskom boju. Prirodno, kod nas su se uvijek na časovima istorije, u školama, učile poluistine ili neistine, koga briga za istinu? Što će nam istina, kad je tu sveštenstvo SPC da nam objasni sve što treba da znamo o kosovskom boju. A sad činjenice.
Vladika Vasilije Petrović u svojoj knjizi Istorija o Černoj Gori, Moskva 1754. kaže da se Crnogorci nijesu borili ni na Marici 1371, a ni 1389. na Kosovu:
"Baoša, kojega prije spomenuh, treći dan stiže na Kosovo poslije one bitke..."
Što zaključujemo? Vladika Vasilije u 18. vijeku, samim tim i Crnogorci, imaju jasnu svijest da nijesu učestvovali ni na Marici, ni na Kosovu.

Svi srpski istoričari, svi se slažu, da Balšići i Zećani (Zećani su preci Crnogoraca i Brđana i pola stare Hercegovine) nijesu učestvovali u kosovskoj bitci, evo nekih kazivanja:

Akademik SANU Rade Mihaljčić, Istorija srpskog naroda, Beograd 1994. kaže:
"Jedino je Đurađ Stracimirović Balšić bio tada na strani Turaka. Zbog toga je malo verovatno da je sudelovao u bici na Kosovu."

Akademik SANU Momčilo Spremić u knjizi Đurađ Branković i njegovo doba, Beograd 1994. kaže:
"Na primer, drugi Lazarev zet, Đurađ Stracimirović Balšić nije uopšte došao na Kosovo, i još se uz pomoć Turaka borio protiv bosanskog gospodara Tvrtka I, Lazarevog saveznika"

Dr Miladin Stevanović, Večernje Novosti, 25. 01. 2010. kaže:
"Vizantija, Bugarska, braća Dejanovići i Kraljević Marko sa bratom Andrijašom su bili u vazalnom odnosu sa Turcima i nisu imali snage, ni želje da se priključe knezu Lazaru. Oklevao je da se izjasni i Lazarev zet, zetski gospodar Đurđe Stracimirović Balšić, pošto izgleda da se još ranije odlučio za vazalni odnos prema Turcima. Tako su knezu Lazaru ostali samo bosanski kralj Tvrtko I i njegov zet Vuk Branković, gospodar kosovske oblasti."

Dr Željko Fajfrić, u knjizi Sveta loza kneza Lazara tvrdi:
"Isto tako nije tu bilo ni Đurđa Stracimirovića, a gde je on bio ostaje tajna."

Lazar Hrebeljanović, najmiliji svetac Amfilohijev ("Srbija je tijelo Lazarevo, a Kosovo glava Lazareva"), proglašen je od strane srpske crkve za sveca brzo poslije kosovske bitke, ali, u crkvenom kalendaru Crnojevića nema ga među svecima! Kneza Lazara Crnogorci krajem 15. vijeka nijesu poštovali kao svog sveca, pa je jasno - nikakva kosovska misao i takozvani kosovski zavjet, nijesu postojali u Crnoj Gori prije Gorskog vijenca. Ako zetska mtropolija, to jest crkva Crnojevića, nije poštovala kao svoje, svetitelje srpske crkve, neka čitaoci sami razmisle da li je naša crkva u doba Crnojevića pripadala srpskoj crkvi, ili je bila nezavisna.

Vuk Popović, Cetinje