Egipatska mitologija

Charmed · Malo ~ mače ~

Mit o Ozirisu

Egipatska religija obiluje mnogobrojnim mitovima. Najpoznatiji su mitovi o Ozirisu i Izidi i borbi između Horusa i Seta. Detaljno ih je opisao grčki pisac Plutarh (o. 46. - iza 120. g. po Kr.). Tijekom svoga života Plutarh je napisao oko 227 raznih djela. Najpoznatija djela su mu Izida i Oziris, u kojoj govori o egipatskoj religiji i Usporedni životopisi, u kojima je paralelno prikazao živote glasovitih grčkih i rimskim vojskovođa, političara i državnika. Prema Plutarhu Oziris je bio prvi gospodar zemlje koji je prve divlje ljude naučio jesti, obrađivati zemlju i uzgajati stoku. Također ih je naučio štovati bogove i pisati, a sastavio je i prve zakone. Njegov brat Set bio je željan vlasti pa je uz pomoć zavjerenika ubio Ozirisa čije je tijelo bacio u Nil. Ozirisova žena Izida nakon duge potrage pronašla je tijelo mrtvog muža te je začela sina Horusa.

Kada je Set saznao da je Izida pronašla Ozirisa dao se u potragu za tijelom. Nakon što ga je pronašao rasjekao ga je na četrnaest dijelova koje je potom razbacao po Egiptu. Izida se ponovno dala u potragu za dijelovima tijela. Pronašla je sve osim njegova spolovila. Izida je od sakupljenih dijelova tijela obnovila mrtvo tijelo muža, obavivši pritom obred balzamiranja putem kojeg je Ozirisa vratila u život. On je od tada gospodar svijeta mrtvih. Nakon što je njihov sin Horus odrastao, zaratio je sa stricem Setom. Poslije dugog suđenja i borbe dvaju bogova, Horusu je vraćeno njegovo pravo na prijestolje Gornjeg i Donjeg Egipta. Faraon se stoga u egipatskoj mitologiji štovao kao utjelovljenje Horusa i gospodar čitave zemlje. Pročitajte dio Plutarhova teksta u kojom je opisano Ozirisovo vladanje na zemlji i njegovo ubojstvo.

Kada je Oziris počeo kraljevati posvetio se obraćanju Egipćana od života u neimaštini i divljaštvu navodeći ih da se upoznaju s plodovima zemlje, donoseći im zakone i podučavajući ih da štuju bogove. Putovao je zemljom promičući civilizaciju. Rijetko je bio primoran upotrijebiti oružje jer je u većini slučajeva naklonost ljudi pridobio razumnim uvjeravanjem, a ponekad ih je znao očarati pjesmama i ostalim glazbenim vještinama. Zato Grci vjeruju da je Oziris zapravo Dioniz. Tifon se za Ozirisove odsutnosti nije usudio išta poduzimati zahvaljujući tome što je Izida bila na oprezu i održavala red. Kada se Oziris vraćao s putovanja, Tifon mu je postavio zasjedu uz pomoć etiopske kraljice Arso i sedamdesetdvojice zavjerenika. Tajno uzevši mjeru Ozirisova tijela Tifon je naredio da se načini veličanstven, raskošno ukrašen kovčeg i donese na gozbu. Svi su uzvanici bili zapanjeni i očarani kovčegom, a Tifon je u šali obećao da će pokloniti kovčeg onome kome bude odgovarao po veličini. Jedan za drugim uzvanici su lijegali u kovčeg, ali nikome nije odgovarao. Na kraju je Oziris legao u kovčeg i mogao se u njemu ispružiti koliko je dug. U tom su se trenutku svi prisutni bacili na kovčeg da ga zatvore. Jedni su zakivali poklopac a drugi su ga pečatili rastopljenim olovom. Dovršivši posao kovčeg su odnijeli do rijeke i otisnuli ga prema moru tanitskim rukavom Nila koji je još i danas poznat kao "prokleti", a preziru ga svi Egipćani. (Plutarh, Izida i Oziris, 13)

Charmed · Malo ~ mače ~

EGIPATSKE KRALJICE

Egipatski kraljevi su neretko imali više žena, od kojih je glavna bivala egipatskom kraljicom. Kraljice su obično bile vrlo moćne osobe u društvu. Tokom mladosti pohađale su škole gde su učile da pišu, računaju i upravljaju imanjima. Živele su u raskošnim palatama. U retkim slučajevima kada nije bilo muškog naslednika ili je on bio maloletan, samostalno su preuzimale vlast u zemlji. U slučajevima kada su samostalno vladale prikazivane su sa faraonskom lažnom bradom i svim ostalim simbolima vlasti. Toekom egipatske povesti samostalno su vladale samo Merneith (I dinastija) Nitikret (VI dinastija), Sobekneferu (XII dinastija), Hatšepsut (XVIII dinastija), Tausret (XIX dinastija) i Kleopatra VII (ptolemejska dinastija). Vrlo često je nakon samostalne vladavine kraljice u Egiptu nastupilo neko krizno razdoblje ili je dolazilo do promene dinastije.

Najčuvenije egipatske kraljice su svakako: samostalna vladarka Hatšepsut (1473. - 1458. p.n.e.), Teja, supruga Amenhotepa III (Amenofisa III; 1390. - 1352. p.n.e.), Nefretiti, supruga Amenhotepa IV (Amenofisa IV; 1352. - 1336. p.n.e.), Nefretari, supruga Ramzesa II i Kleopatra VII (51. - 30. p.n.e.)

Charmed · Malo ~ mače ~

Ptolomejevići (vladajuća dinastija od 305. - 30. godine p.n.e.)

Ptolemej je 322. g. pr. Kr. preuzeo vlast u Egiptu, a dinastičke borbe koje su usledile između njegovih generala i naslednika nakon Aleksandrove smrti iskoristio je da zagospodari Egiptom. Godine 305. p.n.e., u Egiptu je osnovana nova, XXXIII dinastija Ptolemejevića, a Ptolemej I Soter (305. - 285. g.p.n.e.) proglašen je faraonom.

Osiguravši svoju vlast, Ptolemej I Soter pokrenuo je brojne reforme političkog i religioznog života Egipta. Njegovi naslednici, Ptolemej II Filadelfa (285. -246. g.p.n.e.) i Ptolemej III Euergeta (246.-221. p.n.e) nastavili su njegov rad. Tako je Egipat nakon veka propadanja i strane vladavine uzdignut na poziciju najznačajnijeg carstva istočnog Sredozemlja, a njegove su se granice protezale od Libije do Male Azije, Palestine i obala Crvenog mora.

Slabljenje ptolemejske države započinje za vladavine Ptolemeja IV Filopatora (221.-204. p.n.e.), a nastavljeno je za vreme njegovih naslednika Ptolemeja V Epifana (204.-180. p.n.e.) i Ptolemeja VI Filometora (180.-168. p.n.e.) kada Egipat gubi uporišta na istočnoj obali Sredozemlja. Unutrašnji nemir odražava se kroz sve veće slabljenje države što je posebno vidljivo kroz dinastičke borbe krajem drugog i početkom prvog veka pre nove ere (116. - 80. p.n.e). U razdoblju vladavine poslednjih Ptolemejevića, Ptolemeja XII (80.-51. p.n.e) i Kleopatre VII (51.-30. p.n.e.), Egipat je samo sena nekadašnjeg carstva koje se održava vezama sa sve jačom rimskom Republikom.

Nakon smrti Ptolemeja XII započinju poslednje dinastičke borbe njegovih naslednika Ptolemeja XIII (51. - 47. p.n.e.) i Klepatre VII. Nakon kratkotrajnog građanskog rata (aleksandrijski rat), uz pomoć Gaja Julija Cezara, Kleopatra VII uspela se na egipatski presto. Ženidbenim vezama sa Cezarom i Markom Antonijem nastojala je ponovo da uzdigne Egipat, ali njen je uspjeh bio kratkotrajan. Zarativši sa sve jačim trijumvirom Oktavijanom, koji je u međuvremenu preuzeo potpunu vlast u rimskom Senatu. U pomorskoj bici kod Akcija 31. g. p.n.e. Antonije i Kleopatra doživljavaju odlučujući poraz. Beže u Egipat gdje 30. godine p.n.e. nakon Oktavijanovog ulaska u Egipat oboje vrše samoubojstvo. Naslednik trona, Kleopatrin i Cezarov sin Cezarion, ubrzo je ubijen, a Oktavijan samostalno preuzima vlast u državi proglasivši Egipat rimskom provincijom.

Spajanjem ostavština drevnih tradicija civilizacija Staroga Istoka sa grčkim elementom stvorena je nova helenistička kulturu sa središtem u Aleksandriji. Grad je izgrađen prema grčkim nacrtima, a u njemu su podignute mnoge zgrade po kojima je postao poznat. U gradu su delovali mnogi značajni filozofi, astronomi, matematičari, geografi i drugi naučnici. I u ostalim delovima Egipta sagrađeni su hramovi i napravljeni kipovi ptolemejskih vladara i egipatskih bogova. Spajanjem verovanja starih Egipćana sa verovanjima vladajućeg grčkog sloja nastaje helenistička religija. Dominantni su kultovi Serapisa, Izide, Harpokrata, Apisa i kult helenističkog vladara (basileusa).

Charmed · Malo ~ mače ~

Kleopatra - kraljica Nila

Nije imala nimalo egipatske krvi. Bila je iz grčke dinastije Ptolomeja (dinastije koja počinje posle smrti Aleksandra Makedonskog i završava se sa Kleopatrom). Pretpostavlja se da je imala plave oči, svetlu kosu i svetao ten. Nije bila jedina žena u istoriji Egipta sa tim imenom. Bila je sedamnaesta Kleopatra u liniji Ptolomeja, a sve su dobile ime po sestri Aleksandra Makedonskog (to ime na grčkom znači "očeva slava"). Ali, ona je bila više od žene - bila je Egipat. Bila je mlada, inteligentna, sa visokim položajem na društvenoj lestvici i ekstremno bogata. Kao takva, privukla je starijeg Julija Cezara i mladog Marka Antonija, koji se kasnije s njom i oženio. Samoubistvo Marka Antonija i Kleopatre i rimsko osvajanje, predstavljali su drugi i definitivan kraj drevnog Egipta - prvi sa poslednjim faraonom egipatskog porekla, drugi sa Kleopatrom, poslednjim faraonom druge nacionalnosti (iako su rimski carevi sebe nazivali faraonima, Egipat je bio samo rimska provincija, ili rimska farma).

Aleksandrija

Za vreme vladavine dinastije Ptolomeja, Aleksandrija je ne samo bila prestonica njihovog carstva, već je postala i glavni kulturni i intelektualni centar, središte nauke i utočište umetnika, pesnika, naučnika i matematičara. Osnovani su: biblioteka sa preko 500.000 rukopisa i tablica (spaljena u srednjem veku) i Muzej. Grad se protezao na sedam kilometara i imao je više od 300.000 stanovnika - što je bio ogroman broj za to vreme. Smatra se da se hrišćanstvo u Egiptu začelo u Aleksandriji (po legendi, sv. Marko - prvi egipatski evangelista, je 64. godine počeo da propoveda hrišćanstvo u ovom gradu). Nažalost, dolazak Arapa (641. ulazak arapskih plemena pod komandom generala Amr al-Asa) je zaustavio njen prosperitet, a grad je razoren. Aleksandrija danas ima više od pet miliona stanovnika i posle Kaira je najveći grad, vodeća luka, a u njenoj blizini (južno i zapadno od grada) se nalaze velika industrijska i petrohemijska postrojenja. Takođe, ona je i jedna od najvećih turističkih atrakcija.

Charmed · Malo ~ mače ~

Maat

Maat je Boginja istine, a kultni centri se nalaze duž celog Egipta. Maat predstavlja ideale zakona, poretka i istine. Reč Maat se prevodi kao "ona koja je ispravna". To sadrži u sebi bilo šta što je istinito, uređeno ili uravnoteženo. Ona je ženski duplikat Thoth-a. Znamo da je drevna Boginja zato što je nalazimo u brodu od Ra kao ružu iznad voda ambisa Nu prvog dana. Zajedno sa Thoth-om su unosili dnevni kurs Boga sunca Ra. Ponekad je nazivana "oko Ra" ili "kćerka Ra".

Maat takođe igra važnu ulogu u knjizi mrtvih. U "Haal of Maat" je vršeno presuđivanje mrtvima. To je rađeno tako što se na jednoj strani vagalo srce umrlog, a na drugoj je bilo pero od Maat. Ako je srce bilo lakše, tada je osoba bila dostojna susreta sa Ozirisom posle života. Ako bi srce bilo teže od pera tada bi osoba bila proždrana od Ammut.
Maat se predstavlja kao žena koja nosi visoko nojevo pero na glavi. Od srodstva je kćerka Ra, žena od Thotha. Još je negde nazivaju Mayet.

Charmed · Malo ~ mače ~

Khnum

On je Bog hladnih voda. Kultni centri se nalaze na ostrvu Fila, Elefantin i Esni.
To je veoma drevno božanstvo. Kao Bog vode povezivan je sa godišnjim poplavama Nila. Njegovo ime znači da stvara. On je bio stvaralac svega što postoji i što će biti. On je stvorio Bogove i oblikovao čovečanstvo na grnčarskom točku.
Predstavljen je kao čovek sa glavom ovna. Sam je sebe stvorio.
Od drugih imena spominje se kao Khnemu.

Charmed · Malo ~ mače ~

Khepri

Onaj koji dolazi u egzistenciju. Kultni centar se nalazi U Heliopolisu, svetom gradu. Heliopolis više ne postoji, a nalazio se u jednom od sadašnjih delova Kaira, vremenom je ostao samo jedan obelisk na ulazu u Heliopolis, a na njegovim ruševinama su izgrađene kuće. Smatran je za prvo kopno koje se pojavilo posle potopa.
Bog sunca, povezan sa njegovim izlaskom. Zbog njegove asocijacije sa sunčevim izlaskom, smatran je jednim od Bogova stvaralaca. Khepri je gurnuo sunce preko neba na isti način na koji skarabej gura kugle izmeta preko zemlje.

Predstavljen je kao čovek sa glavom skarabeja ili skarabej.

Sam je sebe stvorio. Od drugih mogućih imena spominje se kao Khepra, Khepera.

Charmed · Malo ~ mače ~

Geb

Kultni centri se nalaze širom Egipta. Za Geba se smatra da predstavlja Zemlju, često se viđa opružen ispod nebeske Boginje Nut. Geb je bio nazivan i kao "Veliki Gakač", pa je u skladu s tim bio predstavljen kao guska. U ovoj formi je bio jer se kaže da je ležao na jajetu iz kojeg se izleglo sunce. Veruje se da je treći božanski kralj Zemlje. Kraljevski tron Egipta je poznat kao "Gebov tron" u čast njegove velike vladavine.

Kao Bog vegetacije bio je prikazivan sa zelenim parčićima zemlje ili biljkama na njegovom telu. Kao Zemlja, često se viđa kako leži ispod Nut, naslonjen na jedan lakat, jednim kolenom savijenim prema nebu, ovo prestavlja planine i doline na Zemlji. Često je naslikan i sa guskom na njegovoj glavi ili kao guska.
Od rodbinskih veza pripisuje mu se da je sin Shu i Tefnut, brat blizanac od Nut, muž od Nut, otac Ozirisa i Isis, Seth i Nephthys. Još na nazivaju i Keb.

Charmed · Malo ~ mače ~

Mut

Kultni centar Teba tj. današnji Luksor. Mut je božanska majka, kraljica svih Bogova. Ona je ženski par sa Amunom. Mut je prisvojila mnogo od drugih egipatskih Boginja koje su predstavljale osobine materinstva. Za vreme Novog kraljevstva, venčanje Mut i Amuna je bila jedna od najvećih godišnjih proslava. Amun bi dolazio iz njegovog hrama u Karnaku u velikoj pratnji da poseti Mut u njenom hramu u Luksoru. Uprkos venčanju sa Amunom, Mut je bila biseksualna, možda da bi pojačala njenu poziciju kao majka svih stvari. Njen hijeroglifski simbol bio je lešinar, to je nošeno na krunama egipatskih kraljica da simboliše njihovo materinstvo.

Predstavlja se kao žena koja nosi šešir sa simbolom lešinara, sa duplom krunom gornjeg i donjeg Egipta. Na nekim slikama glave lešinara štrče iz njenih ramena. Ponekad drži skiptar od papirusa.
Od rođačkih veza je žena Amuna, majka svih Bogova, majka svih živih stvari.

Charmed · Malo ~ mače ~

Horus

Onaj koji je iznad. Kultni centri su širom Egipta. Ime dolazi iz egipatske reči Hor koja se prevodi kao "lice". Njegove oči predstavljaju sunce i mesec.
Pristalice Horuse su izvršile invaziju na Egipat u predinastičkoj istoriji, u to vreme je bio poštovan kao ratni diktator. Postao je deo državne religije i bio je pridružen Bogu sunca Ra. Horus je bio veoma važan za državnu religiju tako da su faraoni smatrani njegovom ljudskom manifestacijom i čak uzimali ime Horus.
U popularnijim religijskim verovanjima bio je sin Ozirisa i Isis. Osvetnik očevog ubistva i model savesnog sina. U ovim pričama nalazimo ga u bitkama sa njegovim ujakom Setom.

Možemo naći različita predstavljanja Horusa, ali najčešće je soko ili čovek sa glavom sokola.
Ima mnoga druga imena, pa ćemo opisati neka:
Haroeris (Horus stariji) - rana forma Horusa. Bio je Bog svetlosti. Oči su mu predstavljale sunce i mesec. Bio je takođe brat Ozirisa i Seta. Ponekad je bio sin ili muž Hathor.

Horus Behudety - u formi Horusa od Edfua predstavlja podnevno sunce. Bio je obožavan u zapadnoj Delti, a kasnije kako se njegov kult širio gornjim Egiptom, kultni centar je uspostavljen u Edfuu. Horus od Edfua bori se u velikoj bici sa Setom i armijom zaverenika. Naslikan je kao lav sa glavom jastreba.

Ra-Harakhte - ovaj Horus je bio identifikovan sa Ra i dnevnim putem sunca od horizonta do horizonta. Dva božanstva su kombinovana i postala Ra-Harakhte. Predstavljen je kao soko ili čovek sa glavom sokola noseći solarni disk i duplu krunu.

Harmakhet - u ovoj formi je predstavljen kao izlazeće sunce i bio je pridružen sa Khepri. Takođe je smatran čuvarem mudrosti. Ponekad je slikan kao čovek sa glavom sokola, ali najprepoznatljivija forma je sfinga sa glavom ovna.

Harsiesis (Horus sin od Isis) - ovaj Horus je bio sin Isis i Ozirisa. Posle smrti Ozirisa, Isis ga je dovela na plutajuće ostrvo u močvarama Butoa. Dete je bilo slabo i u konstantnoj opasnosti od njegovog zlog ujaka Seta koji je slao zmije i čudovišta da ga napadaju. Ali njegova majka Isis je bila odlična magijskim veštinama i odbijala zlo koristeći čini protiv stvorova i maladi Horus je preživeo i porastao.

Harpokrates (dete Horus) - kao dete je predstavljen kao novorođeno sunce. Uobičajeno je predstavljen kao dete koje sedi i sisa palac. Iako dete nosio je kraljevsku krunu i uraeus.

Harendotes (Horus osvetnik oca)

Har-pa-Neb-Taui (Horus gospodar dve zemlje)

Charmed · Malo ~ mače ~

Hapi

Kultni centri su širom Egipta. Hapi je bio veoma važno božanstvo za svakoga ko živi u dolini Nila. On je bio Bog Nila, posebno poplave, njegove pristalice su ga obožavale i bio je čak i iznad Boga Ra. Posle svega, bez sunca Egipćani mogu živeti u tami, ali bez Nila će pomreti. Verovalo se da su Hapijev izvor bila dva vrtloga u pećinama na ostrvu Elephantine. Na njegovom putovanju zamišljen je kako teče kroz podzemni svet, kroz nebesa i onda kroz Egipat. Bio je odgovoran za pojenje livada donošenje jutarnje rose. Ali najvažnije je da je donosio plodne poplave. Poplave su bile vrlo važne za Egipćane jer u jednom periodu godine Nil bi nadošao i na taj način navodnjavao zemlju i tako je činio plodnom.

Hapi je obezbeđivao hranu i vodu za ishranu i za ponude Bogovima. Kao Bog plodnosti pridružen je Ozirisu.
Predstavlja se kao čovek sa bradom obojenom plavo ili zeleno, sa ženskim grudima, nagoveštavajući njegove moći ishrane. Kao Bog severnog Nila on nosi biljke papirusa na njegovoj glavi i kao Bog južnog Nila nosi biljke lotosa. Često se mogao videti i kako nosi ponude hrane ili kako sipa vodu iz vaze. Ponekad je naslikan nudeći dve biljke i dve vaze što simboliše gornji i donji Egipat.

Nekhebetin je muž .
Njegovo ime se često brka sa Horusovim sinom koji se zove Hapy.

Charmed · Malo ~ mače ~

Ra

Kultni centri su Heliopolis i širom Egipta. Od vrlo ranih vremena Ra je bio Bog sunca. Uzeo je mnogo osobina i čak imena drugih Bogova kako se egipatska mitologija razvijala. Dobar primer za ovo je da su se Bog Ra i Amun spojili i postao je Amun-Ra ili kombinujući Ra i Horusa postao je Ra-Harakhte.

Još od kako je Ra bio Bog velike drevnosti, postoji puno priča koje su spojene sa njim ili ga dovode u vezu. Jedna legenda kaže da svaki dan Ra biva rođen i počinje putovanje preko neba. Verovalo se da Ra putuje Manjet brodom ili Barkom miliona godina. Na tom dnevnom putovanju pridružuje mu se posada od puno Bogova. Manjet brod jedri kroz 12 provincija, predstavljajući 12 sati dana. Na kraju svakog dana smatralo se da Ra umire i ukrcava se na noćno putovanje. Za ovo putovanje nazvan je Auf, što znači leš. Ra je jedrio u Mesektet brodu ili noćnoj barci kroz 12 sati tame. Nije uvek bilo mirno na jedrenjima na ovim brodovima. Tokom dana Ra je morao da porazi protivničkog vođu, zmiju sa imenom Apep. Glavna bitka je vođena između Ra i Apepa, i Ra je obično pobeđivao, ponekad olujnim danima ili za vreme pomračenja Egipćani su verovali da je Apep pobeđivao i progutao sunce. Zato što vetar ne duva u podzemnom svetu, Auf (Ra) je morao da se osloni na razne neprijateljske duše i demone da mu pomognu u vuči barke duž reke u podzemnom svetu. Aufov glavni posao u podzemnom svetu je bio da donese svetlo dušama umrlih kako bi prolazio kroz njihove oblasti. Nakon njegovog odlaska ove duše bi padale ponovo u pustu tamu. Podzemni svet ovih ranih solarnih mitova je bio veoma različito mesto nego polja mira koje nalazimo u Ozirisovom kultu kasnijih perioda.

Ra je često slikan kao jastreb ili čovek sa glavom jastreba sa solarnim diskom okruženim Ureusom na njegovoj glavi. Često je slikan i kako nosi duplu krunu gornjeg i donjeg Egipta. Otac je prvog božanskog para, Shu i Tefnut. Deda je Gebu i Nut, čija su deca bila Oziris i isis, Seth i Nephthys. Druga imena su još Re i Phra.