Zašto se kaže...?

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Kosta ga k'o Svetog Petra kajgana

Izraz je, pre svega, dvoznačan. Prema jednom značenju, to je kajgana namenjena svetom Petru, a nekoga je skupo koštala, a prema drugom, reč je o kajgani koja je skupo koštala samoga svetoga Petra.

U grčkom jeziku postoji poslovica “Skupa li je kajgana svetog Đorđa!” Prema legendi, neki dečko načini svetom Đorđu kajganu i odnese je u crkvu. Naiđu četiri stranca, trgovca, da se pomole Bogu, vide kajganu i pojedu je. Ali svetac učini čudo i ne mogoše izaći iz hrama dok svaki od njih ne položi veliki zlatni novac. Kad su izašli iz crkve, rekoše: “Sveti Đorđe, mnogo ti je skupa kajgana; nikad je više nećemo od tebe kupovati.” Priča je, očito, prenošena uz izmenu imena.

U pesmi Jove Jovanovića Zmaja “Skupa kajgana svetoga Petra” govori se o tome kako su Isus Hristos i apostol Petar hodili po svetu da kušaju ljude. Uz to, “Hristos kuša još i Petra svoga.” Jedne večeri zanoćiše u kolibi uboge udovice Rajke, koja je imala mnogo nejake dece. Ona ih lepo dočeka i ponudi im kajganu za večeru. Hristos to odbije i ode na slamu da spava, upozorivši svetog Petra: “Ne založi večerice njene / večerice deci zgotovljene.” Petar, kome je bilo dosta gladovanja, ne posluša Isusa, dohvati se kajgane, ali se ona u istom času okameni, tako da je nije mogao jesti.

Sledećeg jutra, Isus izrekne Petru tešku pokoru: “Ja ću dalje, ti ostani ovdje. / Okrst prosi, pak joj djecu hrani, / dok se vratim, da ih zdrave nadjem.”

I tako je sveti Petar dugo hodao od kuće do kuće proseći i hraneći decu sirote Rajke. A kad se Isus vrati i upita ga: “Je l’ sve dobro, pa da te opraštam?” Petar mu, satrven i izmozden, odgovori: “Sve je dobro, milom tebi hvala! Al kajgana skupo me je stala.”

Po drugoj verziji, sveti Petar je dobio debele batine od nekog domaćinam u čijoj je kući zanoćio zajedno s Hristom, zato što je, ne pitajući ga, spremio i pojeo kajganu. Tako ga je kajgana opet skupo stajala.

Do dana današnjeg, u narodu je ostala izreka “košta ga ko svetog Petra kajgana” u značenju “platiti za nešto veoma visoku cenu”.

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Vrzino kolo

Ovaj izraz se u našem savremenom jeziku koristi uglavnom u značenju: “začarani krug”, “koloplet”, “zavrlama” ili “vrtlog, zbrka, haos” i sl. Veliki rečnik SANU daje sledeća značenja:
1. prazn. začarano mesto gde se skupljaju vile, veštice, vampiri i sl.
2. prazn. igra koju igraju vile, veštice i sl.
3. fig. metež, uzburkanost; začarani krug.

Kao svedočanstvo da je izraz nastao iz narodnog praznoverja imamo i Srbski rječnik iz 1818. g., u kome Vuk Stefanović Karadžić piše:

“Vrzino kolo, n. Srblji pripovijedaju, da neki đaci, kad nauče dvanaest škola, otidu (nji 12 mora biti) na v r z i n o k o l o (da dovrše sa svim i da se zakunu. A đe je to vrzino kolo? i šta je? Bog bi ga znao). I onđe nekakvu osobitu knjigu čateći nestane jednoga od nji dvanaest (odnesu ga djavoli ili vile), no oni ne mogu poznati koga je nestalo. (Taj je bio na vrzinu kolu – govori se za čoveka koji je mlogo učio.)

Takovi đaci se poslije zovu Grabancijaši, i idu sa đavolima i sa vilama, i vode oblake u vrijeme grmljave, oluje i tuče…”

Iz ovakvih predstava o začaranim mestima, gde se u zajedničko kolo spliću vile, vampiri, đavoli i đaci vilenjaci, mestima koja su običnim smrtnicima nedokučiva, poniklo je i današnje značenje izraza vrzino kolo – “začarani krug”.

Kako izaći iz vrzinog kola? Možda tako da se oslobodimo veštica i vampira koji su nas u to uvukli.

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Obećana zemlja

Ovaj izraz potiče iz Svetog pisma. U Starom zavetu, u Knjizi Izlaska, na mestu gde se govori o oslobađanju Jevreja iz egipatskog sužanjstva, ima i sledeći detalj:

Pošto se javio Mojsiju u vidu plamtećeg grma i naredio mu da se izuje, jer stoji na svetoj zemlji, Gospod Bog najavljuje izbavljenje jevrejskog naroda:

“Video sam nevolju naroda svoga u Egiptu i čuo sam vapaj njegov od zla što mu učiniše mučitelji njegovi, jer znam muke njegove. Zato sam sišao da ga izbavim iz ruku egipatskih i da ga izvedem iz te zemlje u zemlju dobru i prostranu, u zemlju u kojoj teče mleko i med.”

Ta zemlja koju je Bog obećao Jevrejima (otud izraz obećana zemlja) bila je, u stvari Kanaan, kako su stari Egipćani zvali područje zapadno od reke Jordan do Sredozemnog mora, odnosno današnji Palestina I Izrael.

Iako ove teritorije odvajkada potresaju ratni sukobi, opstao je izraz “obećana zemlja” u značenju bogata, srećna zemlja, zemlja u kojoj bismo voleli da živimo jer verujemo da tamo teče med i mleko, te da nema nevolja koje opterećuju našu zemlju. Obećanom zemljom se najčešće nazivaju Sjedinjene Američke Države, ali je, takođe, poznato da susret sa istom vrlo često dovodi do razočaranja.

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Zvezda vodilja

Ovaj izraz potiče iz Novog zaveta, knjige koja opisuje zivot i delovanje osnivača hrišćanske religije – Isusa Hrista Nazarećanina.

Rođenje Hristovo, datum od kojeg se računaju godine po današnjem evropskom i međunarodnom kalenaru, označeno je kao dolazak novog mesije – spasitelja ljudskog roda. (Pre njega je to bio Mojsije).

Vest se pronela Judejom i među vlastodršcima je zavladao veliki strah. Evo opisa tog događaja, iz Vukovog prevoda Novog zaveta, u Jevanđelju po Mateju:

“A kad se rodi Isus u Vitlejemu Judejskome, za vremena cara Iroda, a to dođu mudraci od istoka u Jerusalim i kažu:

”Gde je car judejski što se rodio? Jer smo vidjeli njegovu zvijezdu na istoku i došli smo da mu se poklonimo.”

Kad to čuje car Irod, uplaši se, i sav Jerusalim s njim.

I sabravši sve glavare svešteničke i književnike narodne, pitaše ih: “Gde će se roditi Hristos?”

A oni mu rekoše: “U Vitlejemu Judejskome, jer je tako prorok napisao:
“I ti Vitlejeme, zemljo Judina, ni po čem nijesi najmanji u državi Judinoj: jer će iz tebe izaći čelovođa koji će pasti narod moj Izrailja.””

Onda Irod dozva tajno mudrace, i ispitivaše ih kad se pojavila zvijezda.

I poslavši ih u Vitlejem reče: “Idite i raspitajte se dobro za dijete, pa kad ga nađete, javite mi, da i ja idem da mu se poklonim.”

I oni, saslusavši cara, pođoše: a to i zvijezda koju su vidjeli na istoku iđaše pred njima dok ne dođe i stade odozgo gdje bješe dijete.

A kad vidješe zvijezdu gdje je stala, obradovaše se veoma velikom radosti.

I ušavši u kuću, vidješe dijete s Marijom materom njegovom i padoše, i pokloniše mu se; pa otvoriše dare svoje i darivaše ga zlatom i tamjanom i smirnom.”

Po tome je zvezda za kojom su išli i koja ih je dovela do mesta rođenja Hristovog nazvana zvezda vodilja. Taj se izraz danas upotrebljava u značenju: “ono što nekoga vodi u životu, putokaz”.

Slično značenje ima i izraz ideja vodilja ili misao vodilja.

coco_bill · Zli carobnjak-lingvista

Buni se ko Grk u 'apsu

Za vreme Kraljevine Jugoslavije neradni praznik je bio i dan Sv. Save (14. I po Gregorijanskom ili 27. I po Julijanskom kalendaru).
No, većinu trgovaca su činili Grci koji, iako su pravoslavni, nisu praznovali taj dan. Zbog toga su otvarali svoje prodavnice i često bili hapšeni zbog toga.
Naravno da su se bunili zbog toga jer Savindan ne postoji u grčkoj pravoslavnoj crkvi.

Zbog toga se i danas kaže "buni se ko Grk u 'apsu" kada neko uporno i glasno tera po svome.

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Abrakadabra

Ova madjijska riječ, bez značenja, napisana na jednom ravnostranom trouglu u jedanaest redova (svako slovo u jednom redu), nosila se nekada oko vrata kao amajlija protiv groznice.

Danas se upotrebljava samo u šali.

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Ahilova peta

Ranjivo mjesto.

Pojam dobiven po Ahilu, kojeg je majka nakon rođenja, da bi ostao neranjiv, zamočila u podzemnu rijeku Stiks. Pri tome ga je držala za petu, koja je ostala suva, pa zato i ranjiva. Ahil i gine od Parisove strijele, pogođen u petu. Peta ima i drugih značenja. Prema vjerovanju Semaiga, u trenutku smrti duša napušta tijelo kroz petu. Škorpija i zmija najšešće ujedaju u petu. Kad je pogođena peta, čovjek pada i dr.

Izraz se upotrebljava u smislu-osjetljivo ili ranjivo mjesto.

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Ako hoćeš da dugo sačuvaš plam svijetla, moraš mu na vrijeme dodati ulja

Grčki filozof i astronom Anaksagora (500-428. pne) u posljednjim godinama života živio je u teškoj oskudici. Saznavši to Perikle (459-419. pne), atinski državnik i strateg, htjede da pomogne svom učitelju, ali bilo je već prekasno. Anaksagora mu na samrti reče navedenu izreku: "Ako hoćeš da dugo sačuvaš plam svijetla moraš mu na vrijeme dodati ulja", koja je prihvaćena kao pouka da je za svako održavanje, pa i čovječijeg života, neophodno odgovarajuće ulaganje.

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Arijadnin konac

Izraz se upotrebljava u smislu određenog sredstva koje pomaže da se čovjek izvuče iz nekog teškog položaja.

Naziv je dobio ime po Arijadni, kćerki kritskog kralja Minosa i Pasifaje, koja je pomogla Tezeju, pošto je ubio Minotaura, da pomoću klupka konca izađe iz čuvenog Lavirinta.

Annabel_Lee · **ஐ NaUgHtGeLiC ஐ**

Augijeve štale

Pojam koji se upotrebljava za mučan i neprijatan posao oko dovođenja u red nečega što je bilo dugo vremena zapušteno i zanemareno.

Naziv potiče od mitskog kralja Augija, Elidi, čije je štale, u kojima je bilo 3.000 grla stoke i koje nisu bile čišćene trideset godina, Herkul očistio za jedan dan. On je, jednostavno, prokopao kanal iz susjedne rijeke i voda je to sve počistila

*Mayche* · **.:Lust Stained Despair:.**

Kupi ki cuma decu

Cuma je natprirodno bice iz srpske mitologije (neki vrag iz davnina, ) koje nocu dolazi u kuce i odnosi decu. Ponegde se jos zove i kuga.

*Mayche* · **.:Lust Stained Despair:.**

Do daske
U našem uličnom žargonu može se često čuti kako za nekoga derana kažu da je „glup do daske”. Nije teško odgonetnuti da izraz glup do daske znači: „glup dokraja, potpuno, skroz glup”. Ostaje, međutim, nejasno zašto se umjesto „dokraja” ili „potpuno” i sl. kaže „do daske”.

U prvi mah moglo bi se pomisliti da je to u vezi s izrazom fali mu (nedostaje) jedna daska (u glavi), što će reći da je neko glup, ograničen, šašav, ćaknut i sl. Ipak, ta dva frazema nemaju jedan s drugim nikakve veze (osim što se podudaraju u riječi daska). To se može dokazati činjenicom da postoji i izraz pijan do daske, uz koji Josip Matešić u Frazeološkom rječniku hrvatskoga ili srpskog jezika daje kratko tumačenje: „sasvim pijan”, s redakcijskim primjerom: „Bio sam pijan do daske i ničega se ne sjećam.” Kaže se još i odvrnuti ili odšarafiti (npr. radio) do daske, opet u značenju „sasvim”, „dokraja”. (Misli se na pojačavanje tona okretanjem „dugmeta” do kraja, do krajnjih mogućnosti.)

Kao što vidimo, samo do daske u svim ovim primjerima znači: „sasvim, skroz, dokraja” i sl. Odakle to značenje?

Vozači automobila sjetiće se još jednog izraza koji u svom sastavu ima ono „do daske”. To je gas do daske, ili potpunije: pritisnuti (pričepiti) gas do daske. Značenje je opet u suštini isto: „uraditi nešto dokraja, potpuno, skroz”, a to je u ovom slučaju: pritisnuti gas, tačnije — papučicu za gas, do samog kraja da bi se time postigla maksimalna brzina. I upravo tu se nalazi ključ za objašnjenje nastanka frazema koji u svom sastavu imaju vezu riječi do daske.

Za razliku od svih drugih navedenih primjera, u primjeru gas do daske — riječ daska upotrijebljena je u pravom značenju. Tako se, naime, u automehaničarskom i vozačkom govoru (žargonu) naziva podloga na kojoj leži papučica za gas (kod automobila i motornih vozila uopšte). Prema tome, pritisnuti gas do daske znači bukvalno: „pritisnuti polugu gasa, ili dovoda goriva, do same podloge (daske)”, a to će reći — do samog kraja.

Zanimljivo je da ista ustaljena veza riječi postoji i u nekim drugim jezicima, npr. u poljskom: wcisnać gas do dechy.

Prenošenjem na druge slučajeve, gdje daske stvarno nema, veza do daske dobila je novo, preneseno značenje, koje zapažamo u mnogim primjerima, kao što su: glup do daske, pijan do daske, pa onda: zaguljen do daske, odvrnuti (ili odšarafiti) do daske, griješiti do daske, zastraniti do daske itd.

Za sve ove primjere karakteristično je dvoje:

1) da pripadaju uglavnom razgovornom jeziku, i to argou ili žargonu,

2) da im je izvorište u saobraćajnoj tehnici (automobilizmu), po čemu pripadaju skupini frazema koji su veoma rijetki.