Beogradska Tvrdjava

Charmed · Malo ~ mače ~

Beogradska tvrđava je smeštena na ušću Save u Dunav. Podigli su je Kelti kao svoj grad Singidunum. Taj naziv se zadržao i za vreme Rimljana. Sprska prestonica postao je početkom XV veka pod vladavinom despota Stefana Lazarevića. Turci ga osvajaju 1521. godine, a povremeno ga osvajaja i Ausro-Ugarska u XVI i XVII veku. Današnji izgled Beogradska tvrđava dobija tokom druge austrijske okupacije (1717-1739). Kalemegdan postaje veliki gradski park 1867. godine za vreme kneza Mihaila.

Charmed · Malo ~ mače ~

Plan Beogradske tvrdjave

1 Prolaz u glasiji
2 Veliki ravelin
3 Stambol kapija I
4 Karadjordjeva kapija
5 Karaula (Zgrada straze)
6 J-I bastioni front
6 Stambol kapija II
7 J-I bedem Gornjeg grada
7 Sahat kapija sa kulom
8 Turbe u Gornjem gradu
9 S-I bedem
9 Despotova kapija i Dizdareva kula
10 Zindan kapija
11 Leopoldova kapija
12 S-Z bedem Gornjeg grada
12 Defterdarova kapija
12 Cesma Mehmed pase Sokolovica
12 Ulazni kompleks Unutrasnjeg grada
13 Statua Pobednik
14 Veliki bunar
15 Mala (Zapadna kapija)
16 J-Z bedem
16 Kralj kapija
17 Mitropolitski dvor
18 Istocna kapija I i II
19 Kapija Karla VI
20 Kula Nebojsa
21 Vidin kapija
M Vojni muzej
I Izlozba Beogradske tvrdjave

Charmed · Malo ~ mače ~

Kratak istorijski pregled

Rimski Singidunum (I - V vek)

Jos od praistorijskih vremena ljudi su morali da primete strategijski povoljan polozaj Kalemegdanskog grebena koji, smesten na uscu dveju reka, dominira okolinom i pruza uslove za kontrolu nad ravnicom prema severu i zapadu. Sudeci po arheoloskim nalazima na terenu, prvo naselje osnovano je tokom neolita na podrucju danasnje Beogradske tvrdjave. Dobre uslove za zivot i razvoj naselja kasnije su iskoristili Rimljani, koji su ovde, u I veku nase ere, osnovali vojni logor, kastrum nazvavsi ga starim keltskim imenom - Singidunum. Tako je oblast danasnjeg Beograda usla u sastav Rimskog carstva, ciju su severnu granicu predstavljali tokovi Rajne i Dunava. Krajem I veka, u kastrumu se nastanila poznata IV legija Flavija. Prvo rimsko utvrdjenje bilo je zemljano-palisadnog tipa, ali je ono krajem II veka zamenjeno utvrdjenjem zidanim od kamena. Kastrum je zauzimao danasnji prostor Gornjeg grada i parka Kalemegdana, zavrsavajuci se na jugu kod danasnje Pariske ulice. Uz vojni logor razvijalo se i civilno naselje, koje se od kastruma pruzalo prema jugu i jugoistoku, ali i na podrucju danasnjeg Donjeg grada. Rimski Singidunum razorili su Huni 441. godine.

Vizantijski, slovenski i ugarski Beograd (VI - XIIvek)

Tokom ranog srednjeg veka, rimski pogranicni gradovi bili su napadani i unistavani u prodoru varvarskih plemena sa severa. Preostalo stanovnistvo Singidunuma naslo je utociste u razorenom kastrumu, koji je na brzinu obnovljen materijalom porusenih objekata. Oko tog jezgra razvio se utvrdjeni grad na granici Istocnog rimskog carstva - Vizantije, koji je bio cesta meta ratobornih Huna, Sarmata i Gota, a nesto kasnije i Slovena. Vizantijski pisac Prokopije kaze da je energicni car Justinijan opasao Singidunum jakim zidinama, kako bi grad zastitio od varvara. Sa nastanjivanjem Slovena u ovim oblastima, grad je izgubio svoje staro ime. Od IX veka pojavljuje se slovenski naziv - Beograd i u pisanim izvorima, prvi put 878. godine. Posle propasti Samuilove drzave, u prvoj cetvrtini XI veka ovde je uspostavljena vizantijska granica na Dunavu, a Beograd je postao znacajno vojno uporiste. Pocetkom XII veka u danasnjem Gornjem gradu izgradjen je vizantijski kastel sa stalnom vojnom posadom, a krajem istog stoleca, pomeranjem severne vizantijske granice ka jugu, ova oblast dolazi u posed Ugarske.

Beograd kao srpski grad i prestonica drzave (XIII - XV vek)

Beograd prvi put dospeva u srpske ruke krajem XIII veka u vreme kralja Dragutina, ugarskog zeta i poklonika (1284). Njegove dobre odnose sa Ugarskom nisu, medjutim, nastavili i njegovi naslednici, srpski kraljevi Milutin i Stefan Dusan, koji u prvoj polovini XIV veka nasilno pokusavaju da preuzmu Beograd i tu uspostave trajnu granicu svoje drzave. Nagli uspon Beograda vezan je za licnost despota Stefana Lazarevica, koji je kao ugarski vazal u prvoj polovini XV veka ovde osnovao novu prestonicu srpske drzave (1404-1427). Osim sto je Beograd utvrdio mocnim bedemima, on ga je i snazno razvio kao ekonomsko i kulturno srediste. Tada je u Gornjem gradu sazidan i zamak za despota Stefana, a u Donjem gradu bujao je zivot najveceg srpskog naselja. Narocito je cvetala trgovina, koju je despot svojim merama uporno stimulisao, ali ni kulturni i duhovni zivot nisu zaostajali. Sliku naprednog Beograda toga doba potkrepljuju zapisi despotovog biografa Konstantina Filozofa, francuskog putnika Bertrandona d� la Brokijera, kao i rezultati savremenih arheoloskih istrazivanja. Posle despotove smrti Ugari su ponovo preuzeli Beograd, najvece utvrdjenje na Dunavu koje su tada posedovali i koje je jedino moglo da se uspesno suprotstavi Turcima.

Beograd kao "Bedem hriscanstva" (XV - XVI vek)

Kao znacajno vojno uporiste na juznoj granici Ugarske, Beograd je od sredine XV veka bio izlozen napadima i opsadama Turaka. Prvu tursku opsadu 1440. godine, grad je uspesno izdrzao sa svojim utvrdjenjima gradjenim u despotovo doba. Uocivsi tom prilikom slabe tacke u odbrani, Ugari su pristupili dodatnom utvrdjivanju tadasnjih glavnih ulaza u Beogradski grad, izgradnjom barbakana u Gornjem i Donjem gradu. Kada je nesto kasnije, 1456. godine, mladi i ambiciozni osvajac Carigrada, turski sultan Mehmed II ("Zakonodavac") napao Beograd, suocio se sa grcevitom odbranom, kojom je zapovedao Janos Hunjadi. Ni ovog puta Turci nisu uspeli u svojoj nameri, a jedna od najvecih bitaka u istoriji Beograda proslavljena je kao velika hriscanska pobeda. Tada je grad stekao cuveni epitet "Antemurale Christianitatis". U ocekivanju novog turskog napada, Ugari su i u ovom periodu obavljali fortifikacione radove manjeg obima. Ipak, razjedinjena feudalna Evropa i Ugarska, potresana unutrasnjim trzavicama, nisu spremno docekale nov turski pohod. U leto 1521. godine, turska vojska na celu sa sultanom Sulejmanom Velicanstvenim, napadajuci grad i sa recne i sa kopnene strane, osvojila je beogradska utvrdjenja. Beograd je tada dobio novog stranog gospodara, a hriscanska Evropa objektivan razlog strahovanja za svoju buducnost.

Charmed · Malo ~ mače ~

Beograd kao "Prag svetog rata" (XVI - XVII vek)

U narednih sto pedeset godina Beograd je izgubio strateski polozaj i znacaj pogranicnog mesta, posto su Turci nastavili svoj pohod prema Evropi. U izmenjenim politickim uslovima beogradskim utvrdjenjima vise nije posvecivana paznja i ona su postepeno zastarevala. Naselje je poprimilo sve odlike orijentalne varosi, pored ostalog i zbog izgradnje brojnih dzamija i minareta. Neuspela turska opsada Beca 1683. godine predstavljala je prelomni trenutak u kojem je Otomanska imperija u invaziji postala carstvo u povlacenju. Beograd se ponovo nasao u ulozi granicnog uporista. Sa svojim srednjovekovnim utvrdjenjem, koje u medjuvremenu nije osavremenjavano, grad nije mogao da racuna na uspesnu odbranu u uslovima razvijenog artiljerijskog naoruzanja: 1688. godine Maksimilijan Bavarski relativno lako je zauzeo "Darul dzihad" (prag svete borbe), kako su Turci zvali Beograd. Tokom dvogodisnje vladavine Austrijanci su planirali rekonstrukciju utvrdjenja, ali za takav posao nisu imali vremena. Njihovo naglo povlacenje sa Balkana 1690. godine vratilo je Turke u Beograd. Svesni strateskog znacaja grada, Turci su tada pristupili prvoj znacajnijoj rekonstrukciji zastarele srednjovekovne fortifikacije. Na celu radova postavljen je austrijski prebeg, venecijanski graditelj Andrea Kornaro. Novoizgradjena artiljerijska fortifikacija, ostvarena bez bastionih trasa koje su u to vreme drugde vec bile praktikovane, pokazala se kao nedovoljno efikasna u odbrani, posto su je 1717. godine Austrijanci sa Eugenom Savojskim osvojili i to uz relativno male zrtve.

Austrijanci u Beogradu: graditelji u ulozi rusitelja (XVIII vek)

Pod austrijskom dominacijom Beograd je u prvoj polovini XVIII veka (1717-1739) doziveo velike promene. Planskom izgradnjom naselja, podizanjem raznih novih zdanja i doseljavanjem katolickog stanovnistva grad je izgubio orijentalne karakteristike i brzim tempom sticao izgled evropskog baroknog naselja. Najkrupnije promene dogodile su se sa njegovom fortifikacijom, posto su Austrijanci odlucili da sistematski pristupe resavanju pitanja odbrane Beograda. Po projektu Nikole Doksata de Moreza tada je izvrsena velika rekonstrukcija beogradskih utvrdjenja: u ovom graditeljskom poduhvatu koji je trajao punih 15 godina, grad je konacno dobio savremenu artiljerijsku tvrdjavu, oblikovanu uglavnom u skladu sa fortifikacionim principima francuskog graditelja i marsala Sebastiana Vobana. Zapocela je i izgradnja varoskih utvrdjenja, bastione trase na potezu od obale Save, linijom danasnjih Kosancicevog, Toplicinog i Obilicevog venca, preko Trga Republike i Dorcola do obale Dunava, ali ti radovi nisu bili privedeni kraju. Beogradskim primirjem (1739), Austrijanci su izgubili Beograd. U skladu sa klauzulom mirovnog dogovora, oni su pre svog odlaska pristupili rusenju gotovo svih novopodignutih utvrdjenja, sto je trajalo punih sest meseci.

Poslednja faza turske vladavine u Beogradu (XVIII - XIX vek)

Godine 1740. Turci su opet u Beogradu, gde zaticu rusevine austrijske bastione tvrdjave i varoske fortifikacije. Radi odbrane svojih evropskih teritorija, odlucuju da grade tvrdjavu na istom mestu gde je bila austrijska, cak i po uzoru na nju. Ovi radovi izvedeni su u naredne dve decenije, a kada su privedeni kraju, ostvareni rezultat bio je dosta skroman: u fortifikacionom pogledu, turska artiljerijska tvrdjava - koja i danas postoji, predstavljala je pojednostavljenu i samo delimicnu primenu Vobanovih principa. Kao takva, znacila je korak nazad u razvoju beogradskih fortifikacija. Sto se varosi tice, Turci nisu ni pokusali da ponovo zidaju bastionu trasu. Umesto toga, produbili su postojeci rov oko varosi i podigli palisadnu ogradu. Novi kratkotrajni boravak Austrijanaca u Beogradu krajem XVIII veka nije ostavio znacajnije posledice. Poslednja velika opsada u istoriji Beogradske tvrdjave dogodila se tokom I srpskog ustanka, kada je Karadjordje pocetkom 1807. godine prisilio Turke u tvrdjavi da se predaju. Posle propasti ustanka, oni su se vratili 1813. godine i tvrdjavom upravljali do svog konacnog odlaska iz Beograda. Turski predstavnik zvanicno je predao kljuceve Beogradske tvrdjave knezu Mihailu Obrenovicu 1867. godine na Kalemegdanu.

Charmed · Malo ~ mače ~

Bilo je to nekada davno...

Na pragu dvora despota Stefana Lazarevica

Uz severozapadni bedem Gornjeg grada, u neposrednoj blizini Defterdarove kapije, smestene su iskopine ulaznog kompleksa tzv. Unutrasnjeg utvrdjenja. Ova citadela, prvobitno nastala kao vizantijski kastel (malo utvrdjenje) u XII veku, zauzimala je severozapadni ugao gornjogradskog terena. U prvoj polovini XV veka, tu se nalazio zamak sa dvorom despota Stefana Lazarevica, u vreme kada je Beograd prvi put u svojoj istoriji postao prestonica srpske drzave (1404-1427), njen najveci grad, privredni, kulturni i duhovni Medju danas konzerviranim arheoloskim ostacima, samo jedan deo pripada despotovom periodu; ostali su ili iz XII veka (severna kapija vizantijskog kastela gradjena materijalom iz rimskog doba) ili iz kasnijeg, turskog doba (ostaci stubova - nosaca mosta i donjeg dela kule). Od nekadasnje despotove citadele, posetilac danas moze da vidi samo skromne ostatke ulaza, ispred kojeg se nalazio pokretan most.

Ovde, na Gornjem gradu, ziveo je despot Stefan sa svojom zenom Jelenom, kcerkom djenovskog gospodara grckog ostrva Lesbos (Mitilini). Upoznao ju je na tom egejskom ostrvu, nakon sto je u Carigradu dobio titulu despota iz ruku carskog namesnika. Veridba izmedju naocitog srpskog vladara i lepe i imucne Italijanke (iz cuvene djenovljanske trgovacke porodice Gateluzzi) obavljena je na licu mesta, a nesto kasnije Jelena dolazi u Beograd na vencanje. U prvoj cetvrtini XV veka jos jedno svecano vencanje obavice se na despotom dvoru u Beogradu: ovog puta izmedju Stefanovog sestrica Djurdja Brankovica i njegove solunske verenice Irine (Jerine) Kantakuzen. O kasnijoj sudbini despotice Jelene ne zna se gotovo nista, cak ni na koji je nacin zavrsila svoj kratki zivot.

U politicki veoma tesko vreme za Srbiju, na ovom dvoru vladala je dostojanstvena atmosfera. Tome je doprinosila licnost samog vladara, ali i protokol cije je postovanje na dvoru bilo obavezno. Vise detalja o tome ostavio je despotov biograf Konastantin Filosof. Inace, Stefan je kao covek bio strog i prema sebi i prema drugima, pravican, suzdrzan (osim kada bi prevagnula njegova plahovita narav!). Krasile su ga brojne vrline, pa je upamcen kao izvrstan ratnik, vitez od reci, mudar diplomata, covek sa manirima... Prijatelji su ga iskreno voleli, a neprijatelji - i protiv svoje volje - morali su da ga postuju. Bio je brizan prema rodbini, sto je u vise navrata pokazao pokusavajuci da sa zavidnim bratom Vukom izgladi odnose, spremnoscu da se sa odmetnutim sestricem Djurdjem Brankovicem konacno pomiri, kao i gradeci dom svojoj najmladjoj sestri Oliveri - kada se ona iz Turske vratila u Srbiju - i to u neposrednoj blizini dvora.

U sastavu citadele, osim dvorskog kompleksa (sa riznicom, kapelom i bibliotekom), nalazila se posebno utvrdjena donzon kula po imenu Nebojsa, koju je despot - kako veli narodno predanje, izgradio po savetu sv. Petke. Sa svojih cetrdesetak metara visine, bila je to najvisa kula Beogradskog grada.

Despotov biograf, Konstantin Filosof, ocigledno odusevljen srpskom prestonicom, njenim ubrzanim rastom i ukupnim izgledom, ali i samom licnoscu svog domacina - despota Stefana, velica Beogradski grad kao carstvujuci i poredi ga sa Jerusalimom ("Jer u vaseljeni ne videsmo slicnosti Jerusalimu.."). Za upoznavanje Beograda u ovom periodu, znacajni su i zapisi francuskog putnika Bertrandona d' la Brokijera, koji je grad posetio nakon smrti despota Stefana.

Unutrasnji grad kao posebno utvrdjenje u okviru beogradskih fortifikacija tesko je stradao u austrijsko-turskim borbama krajem XVII veka.

Arheoloska istrazivanja na ovom lokalitetu sistematski su obavljana do 1980. godine. Rukovodilac istrazivackog projekta bila je dr Marija Bajalovic - Hadzi-Pesic, koja je o rezultatima radova i o ovoj temi, publikovala vise tekstova.

Charmed · Malo ~ mače ~

Tri kapije u jednom bedemu

Jugoistocni bedem Gornjeg grada, u kojem se nalazi Sahat kapija sa kulom, u osnovi je nastao tokom vladavine despota Stefana Lazarevica u Beogradu (1404-1427). Tada je u bedemu postojala Juzna kapija (kao glavni ulaz u srednjovekovno utvrdjenje i prestonicu). Despotov biograf, Konstantin Filosof, obavestava nas i o drugim kapijama Beogradskog grada (Istocna, Zapadna i Severna). Juzna kapija danas nije u funkciji, niti se njeni ostaci mogu videti sa spoljasnje strane bedema. Njen polozaj uocava se iz unutrasnjosti Gornjeg grada, pedesetak metara zapadno od Sahat kapije (taj prostor ogradjen je limenom ogradom).

Krajem XVII veka, u okviru popravke ostecenog jugoistocnog bedema, venecijaski graditelj u austrijskoj, a zatim i turskoj sluzbi, Andrea Kornaro, izgradio je danasnju Sahat kapiju. Sam bedem je tom rekonstrukcijom dobio novo spoljno lice (zid sa nagibom), kao i ispunu od zemlje, pa su se srednjovekovni ostaci nasli unutar novog bedema. Nad Sahat kapijom istice se odlicno ocuvana barokna kula, nastala u XVIII veku. U prolazu kapije mogu se i danas videti ostaci originalne austrijske tanke opeke iz vremena gradnje (svod prolaza).

Prilikom sledece, velike rekonstrukcije Beogradske tvrdjave, koja je izvedena tokom prve polovine XVIII veka po projektu Nikole Doksata de Moreza, Austrijanci su u istom bedemu otvorili novu kapiju. Posto je u to doba ispred bedema i rova, u kojem su danas oruzja Vojnog muzeja, nastao jugoistocni bastioni front sa glavnom tvrdjavskom kapijom, trebalo je njenoj osi podrediti polozaj kapije jugoistocnog bedema Gornjeg grada. Tako je, radi simetrije, nastala nova, barokna kapija, dok je stara - Kornarova, izgubila funkciju... Shodno odredbi Beogradskog primirja iz 1739, Austrijanci su porusili bastioni front ispred bedema.

Uskoro, Turci pristupaju izgradnji novog bastionog fronta ispred Gornjeg grada (sa danasnjom Stambol kapijom II) i, iz sada nejasnih razloga, zazidom zatvaraju baroknu austrijsku kapiju jugoistocnog bedema Gornjeg grada, ponovo otvarajuci onu iz Kornarovog doba!

Iako i danas zazidana na spoljasnoj strani bedema (opekom), barokna kapija je arheoloski istrazena i reastaurisana. Tom prilikom otkriveni su ostaci originalnog podnog zastora: kaldrma u sirini prolaza i trotoar od opeke sa obe strane. U ovom prostoru danas je smestena Izlozba o istorijatu Beogradske tvrdjave, Zavoda za zastitu spomenika kulture grada Beograda i Vojnog muzeja (ulaz iz Gornjeg grada, pored Sahat kapije).

Charmed · Malo ~ mače ~

"Rajski izvor" Mehmed Pase Sokolovica

U senovitom kutku Gornjeg grada Beogradske tvrdjave, u neposrednom susedstvu Defterdarove kapije, nalazi se Turska cesma. Ovaj jedini urbani objekat preostao danas na tvrdjavi, potice iz XVI veka. Mnogi posetioci ovog dela tvrdjave i ne znaju da je u pitanju jedina sacuvana zaduzbina Mehmed-pase Sokolovica u Beogradu!

Srbin iz Bosne, jos kao decak bio je poturcen (uzet dankom u krvi) i vaspitavan u Carigradu. Zbog izuzetnih sposobnosti, uzet je u dvorsku sluzbu i stekao poverenje sultana Sulejmana Velicanstvenog. Godine 1565. postaje veliki vezir, sto je bila najvisa titula u carstvu (sultanov savetnik). Licni uticaj Mehmed-pase Sokolovica narocito ce doci do izrazaja u vreme sultana Selima II, posle cije smrti dospeva u nemilost njegovog naslednika i biva ubijen. Bez obzira sto je podigao veci broj zaduzbina u svom rodnom kraju i Beogradu, jedine dve koje su do danas sacuvane su most na Drini kod Visegrada (1571) i cesma na Beogradskoj tvrdjavi.

Cesma u nekadasnjem rovu ispred ulaza u tzv. Unutrasnji grad (citadela nastala prvobitno kao vizantijski kastel u XII veku, potom kompletno ponovo izgradjena u doba despota Stefana Lazarevica), podignuta je u drugoj polovini XVI veka i danas je sacuvana u dosta izmenjenom stanju... U doba turske uprave, Beograd je posedovao vodovodnu mrezu, ciji je jedan krak napajao vodom i Gornji grad. Ne moze se odbaciti mogucnost i da je ova cesma bila u funkciji ondasnje dzamije sultana Sulejmana, koja se nalazila na Gornjem gradu. U vreme kada su Austrijanci isvrsili veliku rekonstrukciju Beogradske tvrdjave, u prvoj polovini XVIII veka, rov u kojem se nalazila cesma bio je zatrpan, kako bi se otvorio prolaz kroz Defterdarovu kapiju prema Donjem gradu. Tom prilikom, cesmi je u znatnijoj meri promenjen izgled. Ipak, jedan kraj austrijske vodovodne mreze vodio je iz pravca Knez Mihailove ulice do rezervoara cesme. Pred II sv. rat, izvrseno je otkopavanje cesme, oslobadjanje delova fasade, kao i uredjenje okolnog prostora.

Cesma je gradjevina pravougaone osnove, dimenzija 7,50 x 6,30 m. Posto je podignuta u rovu, jednom se fasadom naslanjala na spoljnu stranu rova, dok su ostale tri fasade bile slobodne. U vezi sa takvim polozajem cesme, pretpostavlja se da je sluzila i kao oslonac nepokretnog dela mosta koji je, u tursko doba, vodio preko rova u Unutrasnji grad. (Kao drugi drzaci ovog mosta sluzili su kameni stubovi, ciji se konzervirani ostaci i danas mogu ovde videti).

Na svojim slobodnim stranama, cesma je imala dekorisane fasade sa lulama za isticanje vode. Najbolje je ocuvana severozapadna, bocna fasada cesme, koja se dugo vremena nalazila pod zemljanim nasipom. Zanimljiv detalj na toj strani cesme predstavlja korito od kamenih ploca, spojenih gvozdenim spojnicama, ocuvano u celini. Pretpostavlja se da je cesma prvobitno bila visoka oko 4,5 metra.

Evlija Celebija obavestava da se na cesmi nalazio i poseban zapis sa sledecim tekstom: Dodji beze, ako zelis, da na ovom svetu pijes s rajskog vrela. Istine radi, ovaj putopisac navodi za istu cesmu jos jedan, nesto drugaciji zapis.

Charmed · Malo ~ mače ~

Velike opsade Beograda 1440-1521.

Tokom XV i u prvoj cetrvrtini XVI veka, Beogradska tvrdjava bila je izlozena opsadama od strane Turaka.

Opsada Beograda 1440. godine

Posle smrti despota Stefana Lazarevica 1427. godine, Beograd su ponovo preuzeli Madjari. U rano prolece 1440, turski sultan Murat Drugi krece sa velikom vojskom ka Beogradu, gde je pristigao verovatno tokom meseca aprila. Turci su, osim uobicajenog naoruzanja za pesadiju i konjicu, posedovali i razlicite opsadne sprave za bacanje kamenja, kao i topove koje su pravili i na licu mesta. Vise desetina turskih brodova takodje je dovedeno i rasporedjeno na Dunavu i Savi. Turci su planirali da ovom flotom blokiraju grad sa recne strane i tako onemoguce opsednutoj tvrdjavi uredno snabdevanja hranom, kao i dolazak pojacanja.

Beogradska tvrdjava je u vreme ove opsade jos uvek imala izgled iz doba despota Stefana Lazarevica, izgled dobro utvrdjenog srednjovekovnog grada sa dvojnim bedemima i dubokim rovovima. Ugarska posada raspolagala je, osim puskama, i odredjenim brojem topova, koje pominje i putopisac Bertrandon d' la Brokijer sedam godina ranije.

U pokusaju da zauzmu grad, Turci su ga neprestano gadjali topovskim kuglama. Kopali su i podzemne kanale - lagume, punili ih eksplozivnim materijalom kako bi izvrsili diverzije. Branioci su za takve namere osvajaca saznali i kopali su slican kanal u suprotnom pravcu. Zatim bi u kanalu izazvali pozar i tako osujecivali namere osvajaca. Krvave i zestoke borbe vodjene su i na samim bedemima grada. Penjuci se uz lestvice, izvestan broj janicara uspeo je da prodre preko bedema, ali su tu susreli zilav otpor branilaca.

Posle visemesecne opsade, sultan Murat je morao da se povuce i u kasnu jesen 1440. godine, Beograd se oslobodio turske vojske i opsade. Gradski bedemi znatno su stradali, a ni broj zrtava na strani branilaca (tacni podaci su nepoznati) sigurno nije bio zanemarljiv.

Opsada Beograda 1456. godine

Ovo je, sigurno, jedna od najcuvenijih bitaka za Beograd u njegovoj istoriji. Uspesan ishod odbrane Beograda od turskog napada proslavio je grad nad uscem Save u Dunav i doneo mu medju evropskim hriscanima toga doba epitet Bedem hriscanstva.

Beograd je u vreme ovog turskog napada i dalje bio u ugarskim rukama, ali je grad u odnosu na prethodnu opsadu bio, u medjuvremenu, dodatno utvrdjen (barbakanima u Gornjem i Donjem gradu). Nesredjena politicka situacija u Ugarskoj i nespremnost kralja Ladislava da brani juznu granicu svoje zemlje, ostavili su odbranu grada savesti pojedinaca. Medju njima, kao branioci Beograda, narocito su bili zasluzni erdeljski vojvoda Janko Hunjadi (Sibinjanin Janko) i franjevacki verski vodja Jovan Kapistran. Prvi je vec bio stekao glas odlucnog i hrabrog borca protiv Turaka, dok je drugi privlacio i animirao mase svojim vatrenim propovedima.

Veliku tursku vojsku (procenuje se ukupno oko 100.000 ljudi) poveo je na osvajacki pohod sposobni sultan Mehmed Drugi ("Zakonodavac"), osvajac Carigrada. Pored raznih ratnih sprava, potrebnih za osvajanje utvrdjenja, Turci su posedovali i topove, za koje je korisceno djule tesko 220 kg. Zanimljivo je da su topove lili i na licu mesta, a njima su rukovali stranci u turskoj sluzbi: Italijani, Nemci, Madjari i drugi. Osim kopnene vojske, sultan Mehmed je racunao i na flotu svojih brodova na tri vesla, prethodno izgradjenih na Moravi.

Na strani branilaca ucestvovalo je oko 10-20.000 ljudi. Turci su bespostedno bombardovali grad i danju i nocu, narocito gadjajuci gradske bedeme i pojedine kule. Posledica bombardovanja bila je steta ne samo na gradskim bedemima, vec i u civilnom delu naselja (Donji grad). Turska flota pobedjena je na Dunavu 14. jula i tako je otvoren recni prilaz gradu za hriscanske tovare i pojacanja u ljudstvu. Nedelju dana kasnije zapoceo je opsti turski napad na grad. Koliko je zestoka bila ova borba, ilustruje i svedocenje jednog ocevica, koji pominje vrapca pogodjenog sa tri strele! Posebno osmisljenom i dobro sinhronizovanom akcijom bacanja zapaljenog pruca na Turke koji su se peli uz bedeme, uspesno je odbijen glavni turski napad. Borbe su se, potom prenele na teren izvan grada, ali se uskoro turska vojska povukla u bezaniji.

Opsada Beograda 1521. godine

Posle neuspesnih pokusaja da tokom XV veka osvoje Beograd, Turci su u leto 1521. godine preduzeli veliki pohod. Mladom sultanu Sulejmanu Drugom ("Velicanstveni") u ostvarenju davnasnjeg turskog cilja na ruku je isla politicka situacija u Ugarskoj. Ogorceni unutrasnji sukobi u zemlji, nemoc i insolventnost kralja Lajosa Drugog, kao i nedostatak pojedinaca kvaliteta jednog Janka Hunjadija, otvarali su turskom sultanu put za konacno zauzimanje Beograda. I u samom gradu situacija je bila losa: vojna posada bila je gotovo minimalna i neuredno placana, oruzja i municije bilo je malo za iole ozbiljniju i duzu opsadu, a nestasica zivotnih namirnica poprimala je obelezje gladi. Beograd u odbrani nije mogao da racuna ni na pomoc srpskih sajkasa, posto su oni bili duboko nezadovoljni kako zbog nenaplacenih plata, tako i zbog ponizavajucih postupaka ugarskog kralja i drzavnog blagajnika prema njima.

U drugoj polovini maja, 1521, velika i odlicno opremljena turska vojska (ukupno oko 100.000 ljudi) krenula je iz Carigrada prema severu. Turci su posedovali veliki broj topova i raznih opsadnih sprava, barut, olovo, drvenu gradju, kamene kugle za topove. Pocetkom jula, Turci su izvrsili uspesan napad na Sabac. Po sultanovom nalogu, izgradjen je pontonski most na reci Savi, kako bi se vojska mogla prebaciti na drugu obalu reke. Cilj je bio da se Beograd napadne sa sremske strane, iz pravca Zemuna. Iako su se i pre pada Zemuna u turske ruke, pojedine turske jedinice kao prethodnica nasle pred Beogradom, prava opsada grada pocela je u drugoj polovini jula. Turska vojska intenzivno je bombardovala gradska utvrdjenja i, narocito, gradske kule. Narednog meseca, Beograd je bio opsednut sa svih strana - i sa kopna i sa vode. Poceli su i jurisi na varos, u kojoj je uglavnom boravio srpski zivalj. Nakon pocetnih neuspeha, sultan je naredio da se grad bombarduje i sa Ratnog ostrva, a zapocela je izgradnja pontonskog mosta na Savi.

Osmog avgusta, Turci su uspeli da zauzmu Donji grad, a preziveli stanovnici su utociste nasli u Gornjem gradu, gde je bila ugarska posada. Sa ulaskom u varos, Turci su poceli da kopaju podzemne kanale - lagume, zeleci da eksplozivom izazovu urusavanje gradskih bedema i kula. Bitka je vrhunac dostigla krajem avgusta. Bez pomoci sa strane, branioci nisu imali nikakvu sansu. Konacno, gradske vlasti odlucile su se na predaju, sto je i ucinjeno 28. avgusta. Sledeceg dana, turska vojska zaposela je tvrdjavu.

Srpski zivalj je posle ove opsade bio deportovan u Carigrad, a sultan je ovoj tuznoj koloni dozvolio da nosi sa sobom samo najnuznije licne stvari i dve dragocene srpske svetinje: mosti svete Petke i ikonu Bogorodice.

Od 1521. godine, Beograd je prestao da bude Bedem hriscanstva.

Charmed · Malo ~ mače ~

Foto tura sa kratkim opisom spomenika

Artiljerijska tvrdjava & Srednjovekovni Gornji grad

Veliki ravelin - Stambol kapija I (1740-1760)
Objekat artiljerijske tvrdjave trougaonog oblika bio je u funkciji spoljne linije odbrane. Njegove dve strane su oblozene ciglom, a unutrasnjost mu je ispunjena zemljom. Na uglovima ravelina sacuvane su kapije; jedna od njih je poznata kao Stambol kapija I ili 'spoljasnja'.

Charmed · Malo ~ mače ~

Glavni bastioni front - Stambol kapija II (1740-1760)
Na putu prema Gornjem gradu nalazi se ova dominantna struktura sa dva isturena bastiona, na kojima su otvori za topovske cevi. Na jednom bastionu danas se nalazi zgrada Vojnog muzeja. Kapija je poznata kao Stambol kapija II ili 'unutrasnja' i ima dvokrilna vrata napravljena od drveta sa spoljasnjom oplatom od gvozdja

Charmed · Malo ~ mače ~

Jugoistocni bedem Gornjeg grada
Ovde se u XV veku nalazila juzna ivica srednjovekovnog utvrdjenja poznatog kao 'Gornji grad'. Iako originalni bedem potice iz tog vremena, njegov danasnji izgled je rezultat kasnije rekonstrukcije. Taj posao izveo je krajem XVII veka mletacki graditelj Andrea Kornaro, koji je ceo bedem prilagodio uslovima odbrane od artiljerijskog oruzja.

Charmed · Malo ~ mače ~

Sahat kapija sa kulom
Danasnji ulaz u podrucje Gornjeg grada nastao je krajem XVII veka i delo je Kornarovih ruku. Kapija, kojoj nedostaju vrata, poznata je kao Sahat kapija - mada to ime (turski sahat=sat, casovnik) potice iz kasnijeg doba. Ocigledno da je taj naziv nastao kada je nad kapijom naknadno dogradjena barokna kula sa casovnikom (Sahat kula).